Written by
Tebiaka Lalbiaklawma

Ajinomoto - cancer leh natna hrang hrang thlentu

Mihring lei leh ka hian thil tui leh hang kan hriain kan duh hle a. Sa hi chawhmeh hanna tel lovin an hang tui a, kan duh em em a ni. Kan ei leh in a zirin kan dam reiin kan dam rei lo a. Sahel ei chi (carnivorous) ramsate chu an ril a tawi bik a, an dam rei lo tlangpui. 

Thlai ei chi (herbivorous-vegetarian) ramsa leh mi­hringte chuan pai ṭawihna ril sei tak an nei a, an dam rei bik nia chhut a ni. Khawvel a dam reite an dam rei chhan an chhut dan chuan, thlai ei mi an ni a, thil ei tlem mi an ni tlangpuia chhut a ni. Tin, chenhona engthawl leh nuam nei mi an ni tlangpui. Thil engto leh rilru hmang hah lutukte an dam rei lo ṭhin. 

Hlimna hi damrei nan a ṭha hle. Mizo society - engthawl leh nuam tak mai hi damrei nan a ṭha a. Nimahsela, damrei lamah kan sang lem lo, a chhan a tam hle ang. Pathian fak a inpawlho leh lamte mihring hrisel nan a ṭha hle. Tih tak zeta rilru ṭawngṭai (meditation emaw quite time) neih ṭhin hi thil ṭha tak a ni bawk. 

Kan kain tui a tih zawng apiang hi kan taksain a ṭhatpui turah kan ngai ṭhin a, a dik lem lo. Thil hang leh tui kan tih em emte hi kan taksa tan an ṭha ber lova. Tunlai khawvel changkang takah hian, eiphung chi hrang hrang, hmawmsawm tui leh itawm tak tak a lo chhuak zel a. Puitling aiin naupangin hmawmsawm chi hrang hrang an ei nasa zawk. Hei vang hian Mizo tleirawl leh naupang thau, buaipui ngai an lo tam tial tial ta! Tunlai naupangte an vanneih lohna kawng khat chu, ei tur thil tui leh hang lei tur a pung zel hi a ni awm e. Khawvel thiamna hmangin sawngbawl a ni a, chungahte chuan mihring tana ṭha lo(chemical) a lo tel deuh zel. 

Mizoramah eng hun lai chhiahin nge, ‘ajinomoto a lo luh a, kan hman ṭan’ hriat a harsa. Kum 1980 chho vel aṭang khan Mizoramah hman ṭan niin a lang. Ajinomoto ṭhatlohna leh hlauhawmna, mipui hriat ngei ngei tur:- 
1. Thauna (obesity):- Chawhmeh hanna - ajinomoto hian kan chawei a titui a, min tithau. Buaipui ngai khawp thau luahna (obesity) a siam/ thlen thei. 
2. Allergy a siam: Aji­nomoto ei ṭhinte chuan vun vual/ allergy an nei ṭhin. Allergy hi kawchhung lamah pawh awm thei thovin kan ngai a, thawkna dawt a tibuai thei bawka hriat a ni. 
3. Brain tumor: Thiam zirna (University) hrang hranga Researcher leh Scientist zirchiangte leh thlurbingte sawi danin, ‘Ajinomoto hian sazu leh mihringah thluak cancer a siam a ni’ tih an finfiah thu an sawi. 
4. Luna vak (migraines): Ajinomoto ei ṭhinte hian luna vak (migraines) an nei duh bika hriat a ni. 
5. Zunthlum: Ajinomoto hian zuthlum (Diabetes) natna mihring leh ransaah a thlen thei. 
6. Thisen sang: Kan taksaah thau a tam lutuk chuan, lungdawt thisenzam liante thauin a hnawh khat thei a, hei hi thil hlauhawm tak leh kan thihpui ṭhin a ni. 
7. Mit a chhe duh (blind­ness): Ajinomoto-a chemical awm hian mit hmuh fiah lohna a thlen a, mit a ti hrisel lo a, mit a tidel thei hial a ni. 
8. Piansualna a thlen: Nu naupaiin a ei tam lutuk chuan, fuke kim lo - nau piang­sual a hring thei. Nimahsela, mihringte hriselna leh van­neihna sang tak avangin, kan pumpelh thei. Nau sawngnawi erawh an ni duh hle. 
9. Hriatna hlauh (Alzeimer) natna a siam: Hriat loh rengna/ hriat rei theihlohna a thlen thei. Mihring hriatna khawlpui hi eiin a zirin a lo danglam thei hle. A awmzia chu, thluak a tichak lova, thil kan hre rei thei lova, kut leh ke an khur thei. 
10. Luna a siam (head­aches): Ajinomoto a chemical hian kan taksa-ah harsatna hrang hrang a thlen ṭhin. Luna fang emaw luna hrim hrim a siam thei a ni. 
11. Pum natna: Ajinomoto a chemical hi taksa chhungah an keh darh thei a, chung thilte chuan mihringah pumna leh harsatna chi hrang hrang a thlen ṭhin. 
12. Luruh pawp (lesions): Nausen emaw naupang chawah hian, a han nan an lo hmang ṭhin a. Research/ zirna ziak (literature survey) sawi danin, “Naupang luruh pop - lesions/ hole in the brain) an awm ṭhin a ni. Hei hi aspartame chemical-a aspartic acids vanga lo awm ṭhin a ni. 

University hrang hranga mithiam rual (researcher) leh Scientist-te hmuh chhuah leh an sawi chu, “Ajinomoto-a chemical hian kan hriselna a tichhe nasa a ni” tih a ni tlat! Khawvel ram hrang hranga cancer zirna hmunpuite sawi danin, “Chawhmeh (ajinomoto) emaw chemical aṭanga siam chhuah hmeh­hanna hian, brain cancer leh natna chi hrang hrang mihringah a thlen thei a ni” an ti. 

Mihringte thiamna ṭhang chho zelah hian, sumpai lama intlansiakna a sang em em a. Hei vang hian ei tur siamtute (company) hian, mipui hip nan an thil siamte mawihnai leh tui thei ang berin an siam ṭhin. Thlai, theirah, chawhmeh hrang hrang leh hmawmsamte beisei bak aia an hangtui lutuk a nih chuan thil fel lo a awm a, “A tihhanna damdawi an hmang ṭhin a ni” tih kan hriat a ṭha. 

Nu leh pate pawh kan fimkhur a ṭul. Naupangin thil ei tur hangtui leh mawi an hre si a. Kan fate kan duhsak a, ei tur kan leisak lai hian, an chhiatna tur, duhsak takin kan pe a ni. Vawi leh khatah kan thi mai lo a nih pawhin, zawi zawiin kan thau hret hret a, natna chi hrang hrangin min tlakbuak a, ‘ajinomoto hian zawi zawiin Mizote hi min eiral mek’ a ni tih i hre tlang ang u. 

Tebiaka Lalbiaklawma