Written by
K. Biakchungnunga
Chanmari, Lunglei

Hnam dang pasala neih a him em?

Vanglaini September 14, 2019 phek 8-naa Mohan Jyoti Chakma inti-in social media hmanga kan nulate chung­chang mawi lo taka a ziak Revd. Chuauthuama’n a rawn tarlan kha ka lo chhiar ve a. 

Ka thin a khei ve deuh zak a ni. He Chakma pa hian eng ang emin nge maw a in hmuh a, an nulate leh kan nulate khaikhin vel a, an nulate chu kan nulate aia hnamdang laka fel leh thianghlim zawka a han ziak ngam le!? Chakma hmeichhia, Bengali, Manipuri, Dumka leh Mizo pasala nei an hming nen lam pawha sawi tur kan hre ṭeuh asin! 

Hnam leh hnam inhuatna tichhuak thei tur ang zawng chuan ziak tawh suh se. Eng thilah mah hian Mizote chu min tluk lovang, hnam vakvai, mahni ṭawnga lehkha zir tur pawh nei lo an ni si. Inneih leh inngaihzawnte hi chu mimal zalenna thil a ni a, han insawi sak vak theih pawh a ni lo. Inneihnate pawh hi kan inlak thutak hleih khawp mai - damchhung atana hmangaihnaa insuihzawm nupaa insiam an awm laiin sum leh pai avanga nupaa insiam ta mai te pawh an awm. 

Nupui/ pasal neih fuh loh vanga chhungkaw keh chhia, fahrah, nun beidawng, sual khura lut ta kan ramah hian buaipui tham an awm ta a ni. Chuvangin, nupui/ pasal kan in zawn dante hi kan uluk a ṭul hle. Kan pi/ pu te kha chu an lo fimkhur khawp mai - an fanu/ fapa te kawppui tur an zawnin an thlahtute nungchang leh an hriselna thlengin an chhui ṭhin. Tunlai hi chuan kan in zawlbuk thingnawi fawm vel mai mai a, a ṭhatlohna rah kan seng mek a nih hi! 

Kan hnam inneih dan (Customary Law) hi kan ram leh hnam tan a him em? tih hi a bikin hnamdang neih thu-ah han sawi ka duh chu a ni. Mizo District Council hunlaia kan dan neih pakhat ‘Mizo hmeichhia-in hnamdang pasala a neih chuan a pasala hnamah a lut tihna a ni’ tih kha tuna kan dan bu neihah hi chuan a tel ta lova. Kha dan ang kha chuan Mizo hmeichhia-in hnamdang pasala a neih chuan a Mizo Tribal nihna kha a chhawm theih lova, a hmingin Mizoramah in hmun leh ram a nei thei lova, sumdawnna pawh a ti thei bawk lo. Hei hi kan ram tan a ṭha a, a him a ni. 

Kum 2006 Edition-ah “Mizo hmeichhia in hnamdang pasala a neih chuan hnamdang chhungkuaah a luta ngaih a ni” tih ziak a ni (See Chapter III, 74). “Chhungkuaa luta ngaih” tih ngawt hi dan bu a han ziak lan atan meuh chuan a ho in awmzia a nei vak lo. Pasala a neih miau chuan chhungkaw member-te chu a ni ve ang chu! 

A chunga dan kan sawi ang khi chuan kan ram tan a him tawk lo. Kum 2014 Edition-ah phei chuan hnamdang mi pasala neih chungchang ziakna a awm ta miah lo! Chapter-I:2-naah, he dan hmang thei turte (Application of the Act) Mizo hnam eng pawhin an hmang thei ang a, mo neitu zawk chu Mizo a nihin hman theih a ni ang tih a ni. Hnam dang neih chungchang a lang ta lo a ni. 

Tuna kan Dan neih ang hi chuan Mizo hmeichhia in hnam dang nei sela, nu ber hmingin In leh lo leh ram leh sumdawnna te an neiin an ti thei tho dawn tihna a ni thei ang a, an chhungkua pawhin an cheng ho thei dawn tihna a ni thei bawk. Amaherawhchu, dan hrilhfiah dan te a inang lo thei a, kan sawi pawh hi a ni lo thei tho bawk. Dan hriate en zui atan kan ziak ni bawk se. 

Tuna kan hnam dan neih ang hi chuan hnam dang pasala neih hi chu kan ram tan hian a him lo in ka hria. In hmangaih vang pawh ni lem lova sum duh avanga vai pasala neih hreh lo, Mizo nupuia neih duh a awm theih dawn tlat. 
Hnam dang nupui/ pasala neih hi mimal nun atan a ṭhat leh ṭhat loh sawi theih a ni lova, a inneia te zir a ni mai. Amaherawhchu, tar thlenga kawppui atan chuan mahni hnampui ngei an ṭha ber a, hausak leh retheih pui atan pawh an ṭhain a him ber mai. 

- K. Biakchungnunga, Chanmari, Lunglei