Written by
K Zothanpara

Anthurium Festival thlìrlâwkna

MNF sorkar hmasak laia Tourism depart­ment-in an buatsaih ṭan Anthurium Festival chu Congress sorkarin ṭha takin chhunzawm mah se, a hlawhtlinna tak tak hmuh tur a awm lo, an ti nge ni, tun hnai kum hnih chhung chu neih a ni lo. A huaihawttu Tourism department chuan kum tàwp lama an huaihawt ṭhin dang, Ṭhálfavâng Kût nen kai kawpin, kum hnih chhung (2017 & 2018) chu Winter Festival an huaihawt ta thung a. Tunah a bulṭantu MNF sorkar a ding leh ta a, kumin aṭangin Anthurium Festival chu tharthawh leh an tum a, naktip nakthai maiah neih tur a ni nghe nghe. 

Anthurium Festival hi kan kalna àwm tak ni mah se, kum 2008-a neih ṭumin ni khat (darkar 2 vel chhung) ka chhim ve tih loh chu ka kal ta rêng rêng lo a, kal tumna pawh ka nei ta lo. Kal loh chhan erawh ka nei ve bawk. A hmuna a boruak ka hre kîl kêlh lo a, mi ṭawngká aṭanga hriat erawh a awm ve ṭeuh mai a; TV lamah kan en ve fo thung. 

Buatsaih chhan
Tun hma deuha RTI Act hmanga zawhna Tourism department-in an chhannaah leh hmân kuma Tourism Secretary-in a sawiah, Anthurium Festival buatsaih chhan ber chu - 'Khualzin hìp nan' tih a ni. A tum ber hi a hlawhtling tâwk lo chu sawi loh, a hlawhchham hial pawh a ni thei ang. Chuti chung chuan, Mizote leh Mizoram chhunga hnam hrang hrangte'n hlim takin an hmang thei a nih chuan, a ṭhatna chu a awm tho mai. Thlarau lamah ni lo, tîsa lamah chuan hlâwkpui tak tak pawh an awm ṭheuh tawh mahna le! 

Tourism Secretary ni tawh ṭhin pakhat sawi danin, Govt. of India-in state tinte chu kum khatah kût (festival) pali tal huaihawt turin a ti a, a huaihawtna tur sum pawh a pe a; chuvang chuan, Anthurium Festival pawhin Mizoram sorkar sum (budget) a tihek lo a, kum khata kût pali hman loh chuan sum chu a kîr (lapse) mai dawn ni âwm tak a ni. Chutih rualin, Tourism department hian kum khata kût chi li a huaihawt ngai lo a nih hmel! 

Anthurium
Wikipedia-a a lan dan chuan, Anthurium hi Latin America ram ṭhenkhat Carribean bial chhung ram ṭhenkhat aṭanga lar chhuak a ni a, chu chu Agriculture Guruji pawhin a tarlan dan a ni. Agriculture Guruji tarlan dan chuan, Anthurium hi Central America leh South America lam tualchhuak a nih thu leh a chi hrang (species) 700 chuang a awm thu te, Anthurium pár la lut tam langsarte chu Europe, USA, Canada, Germany leh Japan an nih thu te, India rama Anthurium chingtu langsarte chu Karnataka, Tamil Nadu, Kerala, Andhra Pradesh leh hmarchhak state-te an nih thute a tarlang. (https://agricultureguruji.com/anthurium-cultivation/)

Khawvela Anthurium chîng uar ber leh thawn chhuak tam ber chu Netherlands niin, a dawttu chu Mauritius a ni a, Sri Lanka, India leh Ivory Coast ram aṭangin an thawn chhuak nual bawk a. Japan chu Anthurium pár la lut nasa ram a nih avangin, Philippines, Malaysia, Australia, China, India leh Sri Lanka aṭangin an la lut ṭhin. (http://www.florestropicales.galeon.com/cvitae1268898.html). 

Heng ka'n ziah duah chhan chu, Anthurium hi Mizoram pangpar (Mizorama tualṭo) chu a ni lo chiang a, Mizo hming bik pawh a nei lo, tih lai hi a ni. Anthurium hian Mizote a huap zo lo hle a, Mizo thinlung hneh tak pangpar a ni lo a, Mizo hla ṭha tak tak, Mizorama pangpar hming hrang hrang chham telnaahte pawh a hming a lang pha ve lo. Chutih rualin, Mizo zinga mi eng emaw zat chuan an chíng tawh a, an tuipui hle a, state páwnah pawh an thawn chhuak ṭeuh tawh tih an sawi ṭhin.

Festival hming
Mizote kût (festival) pakhat hming puttir êm atan chuan kei, ka iai hle! Keimah ang hi mi tam tak an awmin a lang. Mizo náwlpui buaipui a ni lo a, kut hnathawk tak taktute'n an buaipui meuh lo. A buaipuitu chu mi tlemtê an ni, eizawnna atana hmang phei chu an tlem leh zual.

Anthurium ngawt ai chuan, Mizoram mipui zatve aia tam daihte'n hmanlai aṭanga tunlai thlenga eizawnna atana an/ kan hman kumkhua leh kan ei pui ber, 'buh' hming chawite hian ti ta zawk se... A nih loh leh, ram páwna kan thawn chhuah nasat em em leh kut hnathawktute'n an buaipui em em sawhthing emaw, Khuanu'n Mizoram awm tirh ata (?) kan rama a lo dah tawh naubán hmingte hi chawitir zawk ni se... Mizo mipui kan hmin tlang deuh zawk âwm asin! 

A ṭha nge ṭha lo?
Anthurium Festival hi a ṭha nge ṭha lo, tiin min zawt se, 'aw' leh 'aih' tih chauha chhan tur ni bawk se, chhânna tur zawk ka van ngawtin ka ring. A chhan chu - a ṭhatna leh ṭhat lohna zawng zawng ngaihtuahin, a khawi zawk nge bûk rit zawk tihah ka chiang lo! Anthuriun Festival neih tawh ṭhinah naupang, ṭhalai, nu leh pate hlim taka an tualchâi vel hmuh khan a lawmawm ka ti a, hlim taka hun an hmang kha an lawmpuiawm ka ti. Mihringte hian hun tháwl, hna leh khawsak rêl vanga buainain a tihbuai loha hun zalên leh hlimawm hmanna hun kan mamawh vek mai a; chu'ngte avang chuan, Anthurium Festival an huaihawt hi ṭha riauin ka hria. 

Hun kal tawhah bawk, festival-a kalte'n a ṭha lo lam an sawi langsar tak ṭhenkhat chu - 'Rûi aiin rûi lo an tlem zawk ang,' tih te, 'MLTP Act hmanna ramah sorkar hriatpuiin zu (zufáng) an zuar a, ngaihtuah a tithui' tih te (tunah MLP Act a awm ta thung a, zufáng a huam em ka hre chiah lo), 'Nula rûi, puak/ put/ kaih/ kaihkuah ngai an tam,' tih te, 'Serh leh sâng a awm lo,' tih te, 'Sodom leh Gomora a ni mai,' tihte a ni nawk mai. 

Khi'ng thil ṭha lo lamte khi a tak tak a nih ngai chuan, Anthurium Festival ṭhatna hian a phû em, a hliahkhuh zo em, tih hriatthiam a har. Bible-a Sodom leh Gomora dinhmun chu kan hre hlawm a, chutiang nena an tehkhin a nih chuan, an lo sawi uar deuh a nih pawhin, a nasa thawkhat ni ngei chuan a rin theih.

Mite'n Sodom leh Gomora nena tehkhin hial khawp kût hman hi kan ram leh hnam tan hian a ṭha em? A him em? Kristiante tih tur a ni em? Mi eng zatin nge Pathianin a phal hauh loh, nupa nun páwn lama mipat hmeichhiatna hmanna remchangah hmang ang? Mi eng zatin nge an thianghlimna hlohna hmun atan hmang ang? Ngaihtuah a titam viau asin. 

Tlipna
Mizoram sorkar duh dan angin, Tourism department chuan kan hma lawkah Anthurium Festival huaihawt a tum leh ta a. Eng pawh ni se, state páwn aṭangin khualzin hîp lut lem lo mah se, hlim leh nuam takin han hmang phawt mai se.

Mizoram Liquor Prohibition (MLP) Act hnuaiah zu khap a ni tih hi a khaptu sorkar leh mipuite'n hre reng ila; puipunna hmunah phei chuan zu in leh ruih thlengin khap a nih kha. Tuna sorkarna chelh mek MNF party hi an sorkar theih chhan lian ber pakhat chu 'Zu khap' a ni a; sorkarna an chan theih chhan ang ngeiin, zu khap chungchanga dan awmte hi mipui leh a kengkawhtu sorkar lam hian ngaihthah miah lo se. Anthurium Festival hi zu ruite zalenna hmun ni lo se a duhawm a, mipui náwlpui pawh an lawm ngawt ang. 

Mei zu mite puipunna leh hmun hrang hrangah an chêp ṭan, a chhan chu - hriselna atana ṭha lo a ni a, a zutu leh a zutu bula awmte tan a ṭha lo a ni. Chutiang bawkin, zu hi thil ṭha lo a ni a, Mizo zingah phei chuan zu an in chhan lian ber chu 'ruih nan' a ni. 

Zu rûite hi mi dang tan hnawksak an ni fo a, mi nun an tinuam lo fo. Chuvangin, zu rûite hi a bik takin, puipunna hmunah chuan chêp ve rawh se. 

- K Zothanpara