Written by
- Robert Hrangdawla

1933 INNER LINE HI RAMRI A NI LO, KA TI LEH ṬHIN ANG

Ziak leh chhiar thiamah Mizote hi kan sang hle a; kan ziak leh chhiarte awmzia leh dik taka hman ṭangkai lamah hian kan sang tawk lo, kan fimkhur tawk lo nia lanna lai a awm fo - hei hian hmasawnna pawh a tiṭhuanawpin a lang. Puan pawp bel tumin a tin ran ran a, a pawp lo lai a bel ta hlauh te pawh anna kan ngah awm e. A dik tak chuan, hnamdang te pawh an fel famkim vek bik lo. Hemi entirnan hian Assam Chief Secretary-in 1933-a Inner Line a rin hi Mizoram hmarlam ramri a nih leh nih loh chungchang tihchian nan remchang riau-in a lang. 

Sapho khan Dan insiamchawpin ram an zauh an zauh ṭhin a; kan ngam lohte an nih vang a ni ber ang a; ramri lungphun erawhchu an phun ngai lemlo ni awm tak a ni; ngaihruatin ramri an rîn ?hin niin a lang. District tin ramri phei chu an kham seng lo pawh a ni mahna. Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873 lo pian chhan: Cachar phaizawl khu Saphovin Thingpui Huan siamnan an hmang ṭhin a; kan Lalte’n an rama an ngaih ṭhin nen a insi reng mai, kan Lalte Sairam chhuahna a tibuai a. Khang ramhnuai leh saingho te leh ramhnuai hausakna kha kan Lalte tan thil hlu tak a ni. 

An ram chin nia an ngaih hauhvin Bengkhuaia’n 23.1.1871 khan Alexandrapur leh Katlicherra-ah hma a la a, Sap pakhat Mr. Winchester chu an that a, a fanu kum mi lek, Mary Winchester, Mizo­vin Zoluti an tih, chu an man bawk a. Chumi ni vek chuan Lalburha leh Thanhranga hote’n Jhal­nacherra, chumi zawhah Manierkhal te hauhvin hma an la a. Hetih hun lai hian Sapho luah chin pawh, Mizo Lalte ram hauh chin pawh, ramri rîn leh pawm chin a awm hranpa lo. Ramri a chian loh vang taka buai an ni. Thil chiang lo hi a pawi ṭhin. 

Sapho chuan anmahni invênnan Dan tlawh­chhan tur an insiam chawp zel a; an Dan hmangin ram an zauh a, an Dan hmangin ramri an hauh ṭhin. 6.9.1895 khan, British Lal remtihpuina-in, Governor-General-in-Council in Proclamation No.1698-E hmangin, North Lushai Hills chu British Lalramah a puang a, Assam Chief Commissioner (Assam sorkar ni lo) enkawl turin a dah a. North Lushai Hills ramri khamna a awm lo; kan hre bawk hek lo, an puang tawp mai a ni. 

Ramri kham awm lova ram zauh zauh ta na na na chuan buaina siam lo thei hek lo; Sapho tan pawh “muanna leh sorkar” (for the peace and government) a awm theihnan “The Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873 an siam a, he Regulation hmang hian “muanna leh sorkarna a awm theihnan” Chief Commissioner-in Inner Line a rin thiang a; ramri atan tih chu he Regulation-ah hian an ziak tel lo na a, an ram awp chin humhalh nan a ni tih chu a chiang reng a. An ram awp chin an humhalh chuan an tan chuan ramri a ni tih pawh a chiang reng mai. 

Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873 hmanga Inner Line = Ramri kham: BEFR, 1873 hi an siam tirh aṭanga a huam chin chu Kamrup, Darrang, Nowgong, Sibsagar, Lakhimpur, Khasi and Jaintia Hills, Naga Hills leh Cachar te an ni. Cachar chhimlam chu Lushai territory a nih avangin, Sapho ram awp chhunga “muanna leh sorkar” (for the peace and government) a awm theihnana Inner Line = ramri Saphovin an rin theih chu Cachar chhimlam, Lushai territory dep, chauh hi a ni. Chuvangin, Notification No.2299 P., dt. 20.8. 1975 hmangin British Govt. of India a Foreign Secretary-in Cachar chhimlam ramri-ah Inner Line = International Boundary, a rîn ta a. Hei hi tun thleng pawha la tihdanglam loh a ni - a la nung reng. 

Inner Line Forest Reserve Lushai Terri­tory a puanna: Assam Sorkarin Declaration dt.15.3.1877 hmangin Lushai Territory-ah, square mel 509 vela zau-ah, Inner Line Forest Reserve a puang a. Chumi Inner Line Forest Reserve Hmarlam ramri leh 1875 Inner Line ramri chu thuhmun a ni a; Lushai Territory ami a ni tih hi 1896-7 atana siam FORM 46 hmangin an nemnghet leh a. Tichuan, 1877 aṭang tawh khan Assam hian Lushai Territory (Mizoram) ah Inner Line Forest Reserve puangin a lo tibuai (encroached) tawh reng a ni tih a lang. 

Lushai Hills District a thuneitu: Governor-General-in-Council in 6.9.1895 khan “North Lushai Hills” chu British Lalramah a puang a, Assam Administration hnuaiah ni lovin, Assam Chief Commissioner “administration” hnuaiah a dah a. Hei hi kan nungdan leh khawsak dan a danglam bik vanga a bîk taka enkawl kan nihnan a ni. Lushai Hills district a Dan hman leh hmang theitute: Assam Frontier Tracts Regulation, 1880 hmangin Notifications No.920 P., dt,1.4.1898, No. 592 P, dt. 1.4.1898, leh No.592 BB., dt.1.4.1898 hmangin Sap hovin Lushai Hills bung hrang hrang chu hmun khata remkhawmin Lushai Hills District-ah an siam a. He Regulation hmanga rorel theitu leh ramri chingfel theitu chu Chief Commissioner a ni; C.S. ni lovin. 

Notification 921 P., dt.1.4.1898 hmangin Scheduled Districts Act, 1874 hi Lushai Hills a hman tura puan a ni leh a. He Dan hian Lushai Hills-ah Assam Dan leh India Dan hman a khap a; Chief Commissioner-in hman ṭul a tih chuan, Lushai Hills mite nungdan leh khawsa dan nena inmil turin a tidanglam thei a; chutianga tihdanglam tawh chu Assam/ India Dan ni tawh lovin, Lushai Hills Dan a lo ni tawh zawk a. Tin, ramri chinfel theihna pawh Assam Chief Secretary kuta dah lovin, Chief Commissioner kuta dah a ni. Tichuan, ramri ni turin Assam Chief Secretary-in Inner Line a rin thiang lo tihna a nih chu. Hetih hun lai pawh hian BEFR, 1873 hi Lushai Hills a hman theih a la ni lo. 

1933 Inner Line lo pian dan leh a nihna: Offg. C.S. to the Govt. of Assam, W.A. Crossgra­vea’n, Memo No. POL/1552/7312 A.P., dt. 4.6.1930, thawnin, Lushais te an hlauhawm tawh loh thu leh, venhim an ngaih tawh zawkzia hmathehin, Foreign Secretary to the Govt. of India hnenah rawtna 3 a siam a. Chungte chu: (1) BEFR,1873 hi Lushai Hills a hman tura siam (extension of the BEFR to the Lushai Hills District); (2) Lushai Hills hmarlam ramri hi Lushai Hills BEFR, 1873 hmangin Lushai Hills Inner Line atana siam (The prescription of the northern boundary of the Lushai Hills district as the Inner Line of that district under the Regulation); leh (3) Cachar Inner Line ṭhiah (The abolition of the Inner Line of the Cachar District). Hetianga rawtna siam chung si hian, a lehkha para 6-naah chuan Lushai Hills hmarlam ramri chauh Inner Line a siam a rawt lawi si. 

Dan kalha BEFR lakluh rawtna: (1) BEFR, 1873 thiltum chu ramri khamna ni lovin, “muanna leh sorkar” (for the peace and government) a awm theihnan a ni a; chumi tidanglam tur chuan siamṭhat (amendment) a ngai ang. A thiltum siamṭhat rawt a ni lova, siamṭhat a nih pawh tarlan a ni lo. (2) Lushai Hills District a BEFR, 1873 hman tura rawt hi BEFR 1873 section 2 leh Scheduled Districts Act, 1874, section 5 hmangin, C.S ni lovin, Chief Commissioner rawt tur niin a lang. (3) Lushai Hills District hmarlam ramri atana Inner Line rawt hi BEFR, 1873 thiltum kalh a ni. (4) Cachar Inner Line ṭhiah rawt si, ṭhiah rih loh rawt bawk si hi a inkawkalh hle. 

Assam CS Notification No.9101 A.P., Dt. 28.8.1930 hian BEFR, 1873 hi Lushai Hills District-ah a la lut lo: 1930-1935 pawh khan Lushai Hills District kha Scheduled District niin, thuneitu chu Governor a ni. ADC ami te ang hian; Chief Secretary ni lovin. (1) Notification No.9101 hi Offg. C.S. in BEFR, 1873, section 2 leh Scheduled Districts Act, 1874, section 5 hmangin a chhuah a, a thuneihna pawn a mi a ni. Governor hming emaw, Order emaw a chhuah pawh a ni hek lo. (2) Notification No.9101 hmang hian Offg. C.S. in Governor duhthu (pleasure) a tarlang a, Governor-in Lushai Hills District-ah BEFR,1873, a lakluh thu a ziak lo. Hetiang hian:- “In exercise of the powers conferred by Section 5 of the Scheduled Districts Act, 1874 (XII of 1874) the Governor in Council is pleased to extend the Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873 (V of 1873), to the Lushai Hills District.” “The Governor hereby extends the BERF, 1973 to the Lushai Hills District,” ti se chuan sawisel a lalet a ni ang. Tichuan, Dan bituk angin BEFR, 1873 hi Lushai Hills District a lakluh a ni lo. 

Notification No. 9102 AP, Dt.28.8.1930 hi, Notification No. 2106 AP, Dt. 9.3.1933 in a luahlan avangin, awmze nei lo a ni. Notification No. 2106 AP, Dt.9.3.1933 hian Lushai Hills District hmarlam ramri a kham lo: (1) He Notification hi Governor General remtihnaa Governor-in Council duhthu (pleasure) tarlanna mai niin, Lushai Hills District Inner Line a rîn lo. Hetiang hian: “No.2106 A.P. dt. 9.3.1933/- In supersession of Government Notification No.9102 A.P, dated the 28th August, 1930, and in exercise of the powers conferred by Section 2 of the Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873, (V of 1873), as extended to the Lushai Hills district, the Governor in Council with the previous sanction of the Governor-General in Council, is pleased to prescribed the line described below as the “Inner Line” of the Lushai Hills district:-.” (emphasis supplied).

Governor in Council herby prescribes ti sela Inner Line a rîn ni tur, a ti si lo. (2) He Notification hian Notification No.9102 a luahlana; (3) Notification No.2299 P, dt.20.8.1875 hmanga Foreign Secretary-in Cachar chhimlama Inner Line a kham erawh chu a luahlan lova, chuvangin 1875 Inner Line hi a la nung reng a; (4) Governor-General in Council remtihna leh Governor-in Council duhthu chu “Lushai Hills District Inner Line” rîn a nih thu a ziak a. Mahse Lushai Hills District “Inner Line” leh, Lushai Hills hmarlama rîn “Inner Line” chu Lushai Hills District hmarlam ramri ni tura rîn a nih thu a ziak tel lova, (5) he Notification hi C. S. in ama nihna hmanga a chhuah a ni a, Governor hming leh order a chhuah pawh a ni lova, chuvangin Dan ang chuan Sorkar order a tling lo ang a, chuvangin, Dan ang chuan Lushai Hills District “Inner Line” rinna a ni lo ang; (6) tichuan, he Notification hmang hian Lushai Hills District hmar lam ramri rîn a nih loh avangin, Lushai Hills District hmarlam ramri awm chhun chu Cachar chhimlam ramri a Foreign Secretary-in 1875-a a rîn Inner Line kha a ni; (7) Assam C. S. in Lushai Hills District hmarlama Inner Line rîn a duhthu a sawi chu engmahlo mai, a taka rîn loh a ni. (8) 1.1.1936 aaang khan Govt. of India (Excluded & Partially Excluded) order, 1936, hmangin Lushai Hills District kha “Excluded Area” a puan a ni a, chumi hmarlam ramri atan chuan 1933 Inner Line bitukna a awm lo. 

Chuvangin, 1933 Inner Line hi Lushai Hills District hmarlam ramri a nihna a awm lo. (9) 1933 hnu daih, 3.3.1936 khan, 1.1.1936 aṭanga hman ṭan turin, British Lalnu remtihna in, British Govt. of India a Foreign Secretary-in, Govt. of India Act, 1935, (Indian Constitution) Sections 91 leh 92 hmangin Excluded Areas Order, 1936 a chhuah a; chutah chuan Lushai Hills District pumpui kha a tel a. 1936-a Lushai Hills District pumpui (Excluded Area) chu 1933 Inner Line khan a tibuai pha lo. (10) Excluded Area chu Assam C.S. thuneihna pawn ami a ni. (11) Tichuan, British Lalrama North Lushai Hills puanna Proclamation No.1698-E 1895, 6.9.1895 leh, Lushai Hills District hi Excluded Area a puan a nih aṭanga Indian Constitution hman ṭan ni. 26.1.1950, thleng khan Lushai Hills District (Mizoram) hmarlamah 1933 Inner Line hmanga ramri rîn a ni lo. Rîn pawh lo nise, Excluded Area Order-in a luahlan vek. 

Assam C.S. leh 1933 Inner Line: 1994, February ni 15 khan Assam-Mizoram ramri chungchangah Assam C.S., Shri H.N. Das leh Mizoram C.S., Pu Lalfakzuala te’n sawihona an nei a. Assam C.S.-in 1933 Notification hi ramri behchhan atan a rawt a, a chhan a sawi chu: he Notification No.2106 A.P., dt. 9.3.1933 hian Notification dang zawng zawng a luahlan a, Constitution of India te, N.E. (Reorganisation) Act, 1971 te, Mizoram State Act te pawhin 1933 Notification hi an pawm vek a ni, a ti. 

A chunga ziah tawh angin 1933 Notification-in 1930 Notification chauh a luahlan a; Constitution of India te, N.E. (Reorganisation) Act, 1971 te, Mizoram State Act te hian 1933 Notification hi an pawm lo chauh ni lovin, an hmêlhriat lo. Assam C.S. hi a huai hle mai. Mizoram C.S., Pu Lalfakzuala erawh chuan Assam-Mizoram ramri behchhan atan 1875 Inner Line a rawt a, a zahawm hle mai. Hei bak hi Assam-Mizoram Inner Line a awm lo. 
Constitution-a Assam ramri: India Danpui Article 1(2) chuan State ramri te chu Consti­tution-a First Schedule-ah bituk vek tur a ti a. Assam ramri chu First Schedule-a Sl. No.2 ah hetiang hian bituk a ni:

“The territories which immediately before the commencement of this Constitution were comprised in the Province of Assam, the Khasi States and the Assam Tribal Areas, but excluding the territories specified in the Schedule to the Assam (Alteration of Boundaries) Act, and the territories specified in sub-section (1) of Section 3 of the State of Nagaland Act, 1962, and the territories specified in Section 5, 6 and 7 of the North-Eastern Areas (Reorganisation) Act, 1971.”

Constitution-in Assam ramri a bitukah hian, 1933 Inner Line te, N.E. (Reorganisation) Act, 1971 te, Mizoram State Act te reng reng a lang lo. Bih chiang ve teh. 

- Robert Hrangdawla