Written by
B.Lalzarzova & ZD Lalramdinngheta
Dr. H. Lalrinchhana nghilh loh nan
Nikum, 2018, Sahmulphahthla ni 7 khan Zoram khawvela tihdam hna thawktu zinga thawhhlawk tak pakhat chuan min kalsan thut mai kha a ni a. Mi tam tak tana a thil ṭha tihte leh a hnuhma ropui hnutchhiah zozai hre reng chunga, he 'unsung hero' chanchin puanzar lova thamral tir mai hi Pasalṭha ralhrat meuh, tualdawih pathlawi ang maia hnuhma nei lova mualliamah mite'n an ngai dah rua ang e' tiin Dr. H. Lalrinchhana (fam), van pialral a kal cham, November 7, 2019 a lo herchhuah hmasak ber denchhenin a chanchin tlema zawng han tarlang ve ila.
Dr. H. Lalrinchhana hi sawi duah lova thil ti mai chi, pa taima, mahni hnaa tui, chapo lo tak, mahni inring tawk tak, miretheite khawngaihna ngah tak, Pathian ṭih mi a ni. Pu Lallungmuana leh Pi C. Lalrinsangite fa pathumna niin, ni 14.07.1977 ah Durtlangah a lo piang a, unau paruk zinga a pathumna a ni. Pi Vanlalremruati nen ni 9.5.2003 ah an innei a, fanu duhawm tak tak pathum an nei a, an Inpui, Durtlang Presbyterian Biakin bulah an khawsa a ni. A naupan lai aṭangin lehkhathiamthei tak a ni a, PSLC, MSLC, HSLC leh P.U. Science-te distinction-ah a pass vek a. Kum 1996-2001-ah MBBS zir zovin, kum 2004 - 2007 ah MBBS a passed chhuahna, MGIMS, Sevagram, Wardha, Maharashtra-ah MS (Ortho) ṭha takin a zir zo a, a Specialised subject chu 'spinal surgety' a ni.
Durtlang Branch YMA te'n mibik chawimawina an lo hian hial tawh Dr. Lalrinchhana hi kum 2001 a MBBS a zir zawh aṭangin kum 2004 thleng Synod Hospital, Durtlangah a thawk a. Kum 2007 a MS (Ortho) a zir zawh aṭangin Synod Hospital, Durtlangah kum 2012 thleng a thawk leh. Kum 2013 aṭangin Greenwood Hospital, Bawngkawnah a thawk a, a thih ni thlengin he Hospital-ah hian a thawk ta a ni. MS a zir zawh kum, 2007 aṭangin Hospital Road, Aizawl ah clinic a hawng ṭan a, kum 2013 aṭangin Durtlangah Zirtawpni zing kar apiangin Free clinic a hawng bawk ṭhin. A hnaah a tui em em a, ruh tliak enkawl dan changkang - 'advance & modern treatment offracture,' Mizorama bulṭantu a ni. Ruh natna chi hrang hrang, ruh tliak/ khi/ auh/ sawp/ mawih etc. ah te hian a nat dan dinhmun a zira, risk lak ngai ang chi hi a tam thei viau a ni awm a. Chutiangah chuan ngaihdan ṭha tak, huaisen takin a kalpui ṭhin a, a hlawhtlinpui leh nge nge ṭhin. Hei tak hi mibik a nihna niin a lang.
Tin, a specialized subject bik, spinal surgery-ah Mizorama la tih ngai loh, ring ruh (cervical spine) natna chi hrang hrangte enkawl leh zai ti hmasa bertu a ni a, sciatica avanga natna chi hrang hrang leh kawng ruh tliak zai chi hrang hrang, endoscopy hmanga enkawl, ti hmasatu a nih bakah ruh chuktuah thir phum hmanga thlak (joint replacement) hlawhtlinpuitu hmasa leh a ti tam berte zinga mi a ni hman bawk. A hun laia India ram hmun dangah pawh an la tih ngai loh, ruh zawm sei leh thil ṭhenkhat, internet aṭanga zirchawpin, kan rama hmanrua awm si lote a chah chhuak a, mi tam tak tan malsawmna a thlen tawh a ni. Huaisen tak, remhre bawk si a risk lakna chi a ni a, mi huaisen leh inringtawk tan lo chuan tih mai mai chi a ni awm lo. A hun hnuhnung a hmanna, Greenwood Hospital-ah hian a hmanraw siamchawp, mi nazawng hman thiam loh, hmun dang aṭanga a chahluhte chu hmang chhunzawmtu nei lovin an pu an nghak a, nghah chhuah tik awm tak ang maw?!
Dr. H. Lalrinchhana, MS (Ortho) hi kum 2007 leh 2018 inkar chhunga Mizoram leh Mizoram pawn lam thlenga ruh daktawr thiam lar tak a ni a. A subject - hi a thiam a, ruh natnaah chuan innghahna tlak a ni. He khawvela hun reilote, kum sawmli leh pakhat a cham chhungin mi tam tak, ramtuileilova awm hlen tawh mai tur mi tam tak a zai dam a. Hmun danga beidawngte, hnungzang ruh, nghawng ruh leh kawngruh tliak/ auh/ khi/ chawr/ na avanga rum vawng vawng te, tunhmaa sum tam tak senga phai lam kan panpui ṭhin, ruh leh tha natna chi hrang hrang vei za tam tak chu a surgical knife hriam takin a lo zaidam sak ṭhin a ni.
An zinga mi harsa zualte chu damdawite a lei sak a, a hming chauha inzaina man a laksak te, a thlawn liau liaua a zai bakah an inenkawl chhunzawmna tur sum a pek tak zawkte mi tam tak an awm bawk. Mi tute pawh hi, kan eizawnna kawng ṭheuhah min mamawh a, min pantute thil lo tihsak hi chu a harsa lutuk lo a ni thei; mah se, mirethei bakberh, an in lam thleng thlenga va pan a, a thlawn mai pawh ni lo, senso tum sak ngaite lehzel va umzui ṭhin hi chu an tlem viauin a rinawm. A mi ṭanpuite hming hi tarlang ila, an lawm hle a rinawm. Mahse, he column chep takah hi chuan a leng rih lo a ni. Chu pa ropui, Mizo pa dik tak, mi hlu chungchuang chu kan zingah a awm tawh si lo hi a pawi ta ber chu a ni. He kan hnam rohlu hian Zofate tan a thiamna hi kum 10, 20 dang tal han hmang leh thei se kan va ti em.
He daktawr thiam, riangvaite ṭhian ni bawk hi mi tam takin hre lo mah se, mi tam tak tan damna thlentu, beiseina nei tawh lote tan beiseina thar, nun thar petu a ni. Chaltlang naupang pakhat, Chhanchhana (P.C. Lalchhanchhuaha) chu kum hnih mi a nihin an ṭhutthlengah a ke dinglam ngal rek a kar tliak hlauh mai a. Hmun hrang hrang pan puiin vawi 7 zai a ni a, a dam theih chuan si loh avangin tan mai loh chu tihngaihna dang a awm loh thu chu an mi rawnte thutawp a ni. Dam chhunga ke lehlam bula awm chu Chhanchhana leh a nu leh pate'n an ngaingam bik si lova, dampui si lova zai a tawh zin em avangin inzai hrim hrim hi a hlau hlur tawh bawk a. Ke a kal chu sawi loh, mawng tawlhin hun a hmang a ni ringawt mai a.
Dr. Rinchhana'n MS a zir zawh hlim kum 2008 a lo her chhuah chuan a chanchin thangva an hriatin beiseina tlemte nen an pan ve a, ani'n Durtlang damdawiinah hemi kum February thla hian i-he lovin a lo zai nghal a. Kum hnih chhung mawng tawlh ringawta hun hmang tawh kha zai aṭanga thla 9 hnuah kein a kal leh thei ta a ni! Amaherawhchu, a nat tirh lamah duhthusama zai a nih loh avangin khawih chhunzawm zel a lo ngai ta a, kea a kal leh hnu pawh hian Dr. Rinchhana hian vawi 15 ngawt a zai nawn hman a, hmasawn zelin, a thih hma kar khan zai vawi 17na tur hun an ruat fel thlap a, he nau hian tunhma zawng khan inzai hi a huphurh ngawih ngawih ṭhin a ni. Dr. Rinchhana zai erawh hi chu a nghakhlel zek zek ṭhin an ti (a nu leh pa ten)!
Hemi ṭum pawh hian amah an zai leh hun tur hi a nghakhlel em em a, mah se, chu hun chu a thleng ngai dawn ta lo a ni. Tuna a kum sawmpalina hmang mek, Chhanchhana hian amah, mi ang pangngaia siam lehtu Daktawr hi a ngaina hman hle a, a thih thu in a han den meuh chuan chawlhkar khat chuang ngawt chaw ei thei lo, mu thei lovin a awm a, a ṭap bang thei meuh lo a ni awm e. November ni 7, 2018 (Nilaini) zing lam dar 6 pelh deuh khan hun reilote chhung insawizawi turin hmanhmawh takin amahin Dr. Rinchhana chu an chenna in aṭangin a chhuak a, hemi tuk hian zingkar clinic hawng leh tur a nih avangin a nupui fanaute pawhin an zui chhuak lo a ni. Amaherawhchu, zing dar 7 rik dawnah chuan a insawizawi haw lam a chetsual thu leh nikhaw hre lova a awm thu hriat a ni ta mai a, rang taka bawihsawm nghal niin mi tam tak a lo tihdam tawhna hmun, Synod Hospital, Durtlang pan pui nghal a ni a. A ṭhian, Daktawr leh Nurse-ten a nunna hlu tak chhan ngei tumin darkar hnih chuang theihtawp chhuahin an enkawl a, amaherawhchu, van kohna a nat em avangin a nunna chu chelhdin rual a ni ta lo.
Zing lam dar 9:20 a to rik meuh chuan a kotu'n a buatsaih, thlarau chawlhna ramah, he leia hring a chan chhunga mite dam nana buai leh hmanhmawh reng renga hun hmang ṭhin, zan laklawh pawh sawi lova mamawhtute kohna chhang ṭhin, mutmu pawh tuah tam hman lo, a chhungte a duh tawka uap hman lo khawpa midangte tana damchhung hun reilote hmangtu chuan a hringnun par vullai takin, kum sawmli leh pakhat mi chauh la niin thlamuang taka chawl tawh turin min kalsan ta a ni. A nau duat leh a patient ni bawk, rawlthar khawngaihthlak, Chhanchhana'n a pa ang hiala a ngaihsan leh a ngainat, Dr. Rinchhana thlah nana he hla lungkuai tak a phuah ngei mai hian he thuziak tlawm tak hi a tlang kawm ila.
Ka tuar thiam dawn lo
Phuahtu: PC. Lalchhanchhuaha
(A phuahtu lyrics - ngai ngaiin)
1. Lei hring nun hlimten lei rem ka rah ve nan
Ka hmakhua tur thlira kawng min
sial saktu kha;
Damnadawi thiam aw ka lei Pathian ngei kha,
Rin loh karin famkhua i lawi si maw!!
Ana em mai ka tuar thiam dawn lo
Nau ang ṭahlai reng ka bang thei si lo
I anka nem leh I nunmawi zawng nen
Rauthla talin aw min hnem leh ta che
2. Reltu khuanu leng hian a dawn sual em ni?
Piallei thuah karah chham ang I zal mai tur;
Theih chang ve se aw I dam nan hian
Chhan che ka nuam ngei e theihna zawng nen.
3. Chawitu zuapa iang min lainattu kha,
I fin, I thiam, theihna ka tana malsawmna;
Van angel iang aw min thlamuantu kha
I zar belte'n ngaiin kan au ruai a che.
4. Hun her liam zel hian a liampui si lo,
Nang ngaih ṭahlai kan bang thei dawn si lo;
I tel lo hringnun chhiar ka zuam si lo
Chinlai lungduh zawng ten kan au ruai che.
- B.Lalzarzova & ZD Lalramdinngheta