Written by
Maenga Kawlni
Eng vangin nge MLC hian 'ziak leh chhiar' ti lova 'ziah leh chhiar' an tih zawk tlat le?
Mizo ṭawng ziah dana inkaihhruaina fel tak siam turin MBSE chuan Mizo ṭawng lama kan mi thiam eng emaw zat telna pawl, Mizo Language Committee (MLC) chu kum 2006 khan a din a, anni hian 'Mizo ṭawng Ziah Dan' tih lehkhabu vawi thum an ti chhuak tawh.
Ziah dan tura an duante hi grammar hmanga a sawi fiah zuina ziah lan vek sen a nih loh avangin hriat thiam a harsa deuh a, kan ziak mite zingah pawh pawmpui harsa ti deuh an awm nia a lan a, chanchinbu lamah pawh zawm harsa kan ti deuh nia a lan avang hian grammar hmanga a sawi fiahna lam hi kan ziak ve dawn a ni.
MLC lehkhabua thu hma hruaiah khan hei hi a awm a, "Mizoten ziah leh chhiar kan thiam achinah kum za lai a liam ve ta a." Hetah hian 'ziak leh chhiar' tih hmang lovin 'ziah leh chhiar' tih a ni ta tlat mai. A dik reng em ni? Kha leh chen 'ziak leh chhiar' tiin kan lo hmang tawh a, tuna taka 'ziah leh chhiar' lo tih thar leh vel hi a ṭul em ni? Engtiziaa kan mi thiam awm khawmho chuan 'ziah leh chhiar' ti ta kher kher nge an nih chu le? Inhnialna pawh a kai chhuak viau mai.
Ṭawng dik leh a ziah dan dik hriatna atana teh fung pawimawh ber chu grammar a ni a, Mizo grammar hmang ngeiin i han chik teh ang. Mizo ṭawngah hian thil tih sawina thumal (verb) ni si, thil hming (noun) tlukpuia kan thu chheha kan hman si (English-in gerund an ti) hi a ṭhahnem hle. Entirnan: 'zai' (sing) chu verb a ni a; mahse, 'zài ka duh' tiha 'zài' hi chuan thil hming ai a awh a, kan thil duha tak ai kha a awh a ni. A lam dan kan ti danglam thung a ni. Hetiang hi subjunctive mood form emaw, inflected form emaw ti te pawhin kan sawi thei bawk.
Mizo ṭawnga gerund kan hman dan a ni. Eng nge ka duh? E le, zài maw le. Hetiang tho hian khawiah emaw 'kàl' kan duh thei a, eng emaw 'hmùh' kan chak thei a, eng thil emaw 'ziah' kan duh a, 'chhìar' kan chak thei bawk. Hengah hian verb kha noun atan kan hmang zel a, a lam dan kan ti danglam emaw, a ziah dan kan ti danglam hlek emaw (inflected form kan hmang) zel bawk a ni. Hetianga verb ni si noun atana kan hman zingah hian a inkawpa hman kan nei nual bawk a ni. Entir nan:
Thih leh dàm.
Ṭah leh ha ṭhial.
Tluk leh tlak.
Eì leh bàr.
Eì leh ìn.
A chunga thu inkawpte khi a ri hniam tawi vekin kan hmang a, verb ve ve ni si, noun atana kan hman, gerund inkawp an ni vek a, a lam dan ti danglam lo khian lam ta ila, a dik lohzia chu a lang nghal mai awm e. 'Ṭah leh ha ṭhìal' tih te khi 'Ṭap leh ha ṭhîal' tiin sawi ila a dik loh dan a lang nghal ang. 'Eì leh bàr' tih te khi kan lam hniam loh chuan thil hming ai awh (gerund) kha a ni thei dawn miah lo a, tuten emaw thil an ei a, an bar bawk tihna ang chi kha a ni dawn a ni. Hetiang chiah hian 'ziah leh chhìar' tih pawh hi tih danglam (inflected form hman) hian a dik ta ni.
Ei leh bar kan mamawh.
Ziah leh chhiar ka thiam.
Ngaihthlak leh
chhìar kan zir.
Ziah leh chhìar kan zir.
Hetiang chi hi ilo
en leh teh ang.
Ṭap leh nuih a har.
Ziak leh chhiar ka peih lo.
A chung zawk a dik loh ang chiah tho hian khitiang chi-ah khian 'ziak leh chhiar' tih hi a dik thei bik lo a ni. 'Ziak leh chhiar' tih hrim hrim hi ṭawngkam dik lo a ni ta tihna a ni lo a, a hman hun a awm tho a ni. Entir nan: Thu eng eng emaw 'ziak leh chhiar' reng renga hun ka hmanna a rei ve ta hle. Chhang leh uaiin chu 'ei leh in' zelin kan hun kan hmang a. Hetiang zel hian 'ei leh in' tih pawh hi a hman theih.
Thil tih sawina thumal inkawp hi thil hming ai awha kan hman (gerund-a kan hman) chuan a lam dan emaw, a ziah dan emaw, a lam dan leh a ziah dan inkawp emaw hi tih danglam ṭhin tur a ni. Mite chuan thil an ei a, an bar bawk a; chu chu an 'èi leh bàr' (ri hniam ve ve) tiin kan sawi ṭhin. Mite chuan thil an ziak thiam a, an chhiar thiam bawk a; chu chu 'ziah leh chhiar' an thiam tiin kan sawi ṭhin. Hetiang hi Mizo grammar mil bik aṭanga teha an din hmun a ni a. Sap ṭawng nena khaikhin hleih theih a ni lo a ni.
Thu zeh:
Gerund: Verb ni si, noun atana sentence-a kan hman hi gerund a ni.
"Lèn ka chak."
Leng hi intransitive verb a ni a, gerund atana kan hman hian a lam dan leh a thluk dan ti danglamin 'lèn' (ri hniam) kan ti ta a ni.
"...èi ka duh."
Ei hi chu transitive verb (object nei) a ni a, gerund atana kan hman hian a object (kan thil eia kha) a chhawm ve loh chuan a kim ta ?hin lo a, a object (chaw hi dah tel ila) nen, a thluk ti danglamin hetiang hian kan hmang ve thung a ni.
"Chaw èi ka duh ."
- Maenga Kawlni