Written by
- Laiu Fachhai

Sawrkar hnathawkte leh kut hnathawkte

Ka hriat sual loh chuan, he article ziaktu ka tel ve ṭhinna blog, mi(sual).com vanglaiah khan chatuan rama kal ta Pu Clement Liankunga, IAS, khan Mizoram chu politiciante leh sawrkar hnathawkte tan paradis a ni e, tiin a ziak a. Chutianga a sawina chhan ber pakhat chu Mizorama politiciante (minister, MLA, etc) leh sawrkar hnathawkte chuan phai lam state-a politician leh sawrkar hnathawkten income tax an pek anga an pek ve loh vang a ni. Pu Liankunga nen khan mimal takin inhmelhriat lo mah ila, mi(sual).com-ah khan kan awm ho a, a thu leh hla, dikna leh rinawmna thute tiamin, chhiar manhla ka tih hle ṭhin. Ka mi ngaihsan tak a ni. Tunlai Mizoram dinhmun enin a hmuh dan kha a rawn dik chho zelin a lang a, chuvangin Mizorama sawrkar hnathawkte leh kut hnathawkte dinhmun inthlauhzia hi kan tuihnih ve dawn a ni. He article-ah hian “kut hnathawkte” tih hian ni tina inhlawh kut hnathawkte lam a hawi dawn a ni.

Kan mithiamte chuan kan state revenue expenditure tam zawk chu sawrkar hnathawkte hlawh leh pension-ah a kal thu an sawi ṭhin a. Hei hi a dik ang. Mihring tlemte awmna state-ah hian sawrkar hnathawkte an tam hle. An hlawh nena inphua hna nei lo leh thawk lote pawh an awm nual a rinawm. A ngheta Mizoram sawrkar hnathawk, a nghet loa thawk, ADC pathuma a nghet leh nghet loa sawrkar hnathawkte leh kohhran hrang hrangten sawrkar hnathawkte anga hlawh leh pension neia an rawihte belhkhawm chuan, mihring nuai sawmpahnih chauh awmna kan stateah hian sawrkar hnathawk leh hlawh nei dangte a nuai telin an awm a rinawm. Ram ṭhenkhatah chuan lehkhathiam leh thiam vak lo tam tak ten sawrkar hna aiin company hna (kut hnathawh telin) leh mahni private-a business neihte an duh zawk a. Mizoramah erawh chuan, ADC area huamin, industry leh private company te a van avang hian lehkhathiam leh thiam vak lote chuan thla tina hlawh lak theihna sawrkar hna, kohhran hna leh hna dangte an beisei hlawm a ni.

An mawh loh ve. Mizoramah chuan sawrkar hnathawk chhungkua leh kut hnathawk chhungkua te dinhmun a inthlau lutuk em a ni. IAS, IPS, MCS, MPS, director, professor, zirtirtu, doctor, nurse, etc te hlawh a san tawhzia chu sawi ngai loah dah ila, fourth grade takngialte pawh ni lenga hah taka thawk ṭhin kut hnathawktu aiin an hlawh tam fe zawk tlat a nih hi maw! Kuminah pawh hian dal kg khat leina takngial pawh nei lo mirethei chhungkaw mangang tam tak an awm laiin thla tina sing riat, sing kua leh nuai hnih, nuai thum hlawh sawrkar hnathawkte tan awlsam takin an DA 4% tihpun a ni leh a. Pu Liankunga sawi dan takin Mizoram hi sawrkar hnathawkte tan chuan paradis ram nuam a lo ni tak tak a nih hi maw. Ni e, sawrkar hnathawkte hi politiciante tan vote bank an ni ve tlat a, chuvangin party politics mit aṭanga thlir chuan tihlungawi an tumna pawh chu a awm ve viau a ni.

Mi ṭhenkhatin Mizoramah chuan sawrkar hnathawk zarzotu chhungkaw laina leh vua leh vangte an tam a, chuvangin sawrkar hnathawkte hlawh, DA leh allowance te tihpun chu an zarzotute tan malsawmna a ni ve a, a ṭha alawm, an ti a. Dikna chen a awm ngei ang. Chutih laiin sawrkar hnathawk zarzo tur nei ve lo kut hnathawk mirethei tam tak an awm ve tih pawh theinghlih loh a ṭha hle. Chhungkaw tin aṭanga sawrkar hnathawk pakhat tal awm vek tura ruahhmanna siam a nih erawh chuan le, thu hran ni se. Kan ram dinhmun enin chutianga thutiamtu leh campaigntu party an awm chuan an tling ṭha phian mai thei.

Kan politician (Chief Minister, Minister, Speaker, MLA, CEM, EM, MDC, Municipal Council Chairman, Member, etc) te hlawh leh allowance te pawh, state rethei dinhmun aṭanga thlir chuan a ṭha tawh hle. Thlan tlin an nih hma dinhmun nena khaikhin chuan, thlan tlin an nih hnua rethei zawk an awm lo tluk a ni. Chhungkaw business nei si lo tan chuan, an eiru a nih ngawt loh chuan, hlawh a ṭhat em avanga thlan tlin an nih hnua hausa ṭhin an ni ngei ang. Ni e, an hruaia leh hruaii kut hnathawktuten mi inhnuai luah man takngial pawh pek tur an tlakchham laiin, kan politiciante chuan mahni hlawh leh allowance te minute tlemte chhungin awlsam takin an intihpun thei mai a nih hi maw!

Chu lohah pawh, hlawh sang tak hlawh mek Mizoram politiciante leh sawrkar hnathawkte chuan tribal state-a awm tribal an nihna chhawr ṭangkaiin phai lama politiciante leh sawrkar hnathawkte angin income tax an pe ve lo a. An tan chuan Mizoram hi paradis ram nuam a ni ringawt mai. Mizorama tax pe lo sawrkar hnathawkte chuan sing ruk, sing sarih, nuai hnih, nuai thum an hlawh theihna turin phai lama sing nga pawh hlawh lo sawrkar hna hniam thawkte chuan rinawm takin income tax an pe tihna a ni a, a zahthlak hle. Tax inawlna (exemption) siamsak hnam kan nih chhung zawng chu, tax petu hnamte aiin kan hnufual zawk a, kan hniam zawk tih kan pawm tihna a ni. Phai lama mihringte aia hniam zawka min siam lotu kan Pathian hian engtin ngai ang maw? Mizoram khua leh tuite hian phai ramah leh ram dangahte hna kan thawhin income tax kan pe vek tho a, mahni state ngeiah phei chuan pe ṭha hlei hlei tur kan nih laia kan pe duh lo tlat hi chu kan inngaituah chian a pawimawh hle. Income tax leh tax dangte kan pek duh loh leh kan pek ṭhat loh chuan engtin nge kan state hmasawnna hnathawhna tur sum kan neih theih ang le?

He article ziaktu hian, Mizoram khua leh tuite pawh income tax pe ve tawh turin ka sawi a, ka ziak ṭhin. Ka rawtna ṭawmpuitu an pun zel laiin, ṭha ti lotute an tam zawk rih niin a lang. Income tax pe ve tawh tura rawtna ṭha ti lotute zingah chuan politician leh sawrkar hnathawkte an tam ber awm e. Chung ho zingah chuan crorepati-te pawh an awm nual ang. Phai lama sawrkar hna hniam thawhtuin Mizorama crorepati politician leh sawrkar hnathawkte an chawm tihna a nih chu. Sawrkar hnathawkten Income tax an pek ve tur thuah hian, sum awm lo aṭanga pek tur ni lovin, income tax pe tur chin bithliah zat hlawh tawhte chuan kan hlawh aṭanga pek tur a ni mai a, chuvangin India khua leh tui ni vete tan chuan helh em emna tur a awm lo, khua leh tui ni tawh phawt chuan pek vek tur a nih avangin. Kristiante phei chuan lawm takin kan pe zel tur a ni. Kristian chu kan inti ve si a, mahse income tax leh tax dangte kan pek duh loh leh kan pek ṭhat loh chuan, khua leh tui ṭha kan ni lo tihna a ni a, tangka sum ngainatna sualah kan tlu tihna a ni bawk a, a pawi hle dawn a ni.

Kan politician leh sawrkar hnathawk ṭhenkhatte lah chuan kan rawng min bawlsak tura mipuiin an hlawh kan pekte an nihzia an theihnghilh leh ṭhin a, mipuite zawkin anmahni rawng kan bawlsak a ang lek lek ṭhin. He article ziaktu hian FB-a, “Sawrkar office ka dawr ve a,” tih article-a ka sawi ang khan, Kristian Mizoramah hian office dawr te a har a, kan dilna leh kan mamawh te tih a harsain tihkhawtlai a ni ṭhin. Milian leh mihausa ni lo tan chuan Mizoram sawrkar office dawr chu a huphurhawm hle. Kan sawrkar hrawn mek erawh hi chu, he article ziaktu hian ka la dawr rih lo a, “mipui sawrkar” tih slogan neitu an nih avangin dawr a nuam deuh tawh ang chu maw?

Opposition politician te pawh hian thuneina leh thiltihtheihna an nei lo hle niin a lang. “Chu mi khuaah chutiang project/program din tura rawtna,” tia private resolution thehluh mai tur a nih laiin, session an neihin ministerte hnenah, “Ka bialah chu mi kha mi chu min tihsak thei ang em?” tiin an han ngên ringawt ṭhin a, a hahthlak hle. Ruling bial a nih chuan duhsak zawk tur a nihzia leh opposition bial a nih chuan ngaihthah mai tur a nihzia te hi kan party politics bible a nih tawh mai hi maw! Kan politics hi a hoin a tenawm lam a ni tawh. Nation building (ram tundinna) politics aiin party & petty politics ngaihpawimawh a ni tawh zawk.

Ni e, kan ram hi politiciante leh sawrkar hnathawkte tan chuan ram nuam leh ṭha ‘paradis’ a ni a, sawrkar hnathawk ve lo leh politician ten an duhsak loh mirethei chhungkuate tan erawh chuan ram hrehawm a ni mek. Tu politician leh sawrkar hnathawk hi nge anmahni hlawh leh allowance tihpun zel aiin kut hnathawk miretheite te hlawh tihpuna, Mizorama khawsa thei zat tur thla tin income sing li vel (ni khat hlawh Rs 1,500-2,000) tal an hlawh ve theihna tur lam champion puia, anmahni chhanchhuak tura pen chhuak ngam ang le? Kut hnathawktute hlawh tihpun a nih theihna turin kan state hian income a neih ṭhat a ṭul a, tax pe tur chin hlawh zat hlawh tawh zingah, tu politician leh sawrkar hnathawk nge an hlawh aṭanga income tax pe ve tawh tura tax return file ngam awm ang le? Chuti a nih loh chuan, politiciante leh sawrkar hnathawkte tan Mizoram hi paradis ram nuam a nih mek laiin, kut hnathawk miretheite tan chuan Sam hla phuahtu angin, “Aw Lalpa, eng chen nge …?” (Sam 13.1) tia an ṭahna khua a sei lutuk palh ang e?

- Laiu Fachhai