Written by
- H. Lalchhuanliana

BJP sawrkar lohna Mizoram chiah

India ram politics kal vel han thlir hian rorel lai BJP hian Central-ah nghet takin ro an rel mek a, eng chen nge ro an rel ang tih hi thlir thiam a har khawp mai. India National Congress (INC)-in hun rei tak chhung ro an rel ang khan an rel ve mai ang em tih theih khawpin an nghet rih a ni. Tunah hian Kristian tamna NE state zingah hian Mizoram chiah hi BJP tel lohna sawrkar awm chhun kan ni ta. Keini aia Kristian tamna Nagaland-ah pawh BJP minister panga lai an nei der tawh a, Meghalaya-ah pawh sawrkar inṭawmah member pahnih chauh nei chungin pakhat chu minister a ni nghe nghe. Manipur, Tripura leh Arunachal Pradesh-ah te pawh BJP tho an sawrkar a, BJP hian ram lak an thiam hle mai.

BJP hrim hrim hi political party pakhat ve tho a nih avang hian han hlauh emaw leh hnualsuatna tur awm hranin a lang lo. India danpuiah hian sakhaw zalenna kan tih fo (secularism) hi a bulṭhut pawimawh (ber)-ah dahin, Supreme Court pawhin secularism tih hi siam danglam (amend) a remti lo hial a ni. Chuti chung chuan BJP hian an tam ber denchhen hian Hindu sakhua leh hnam nun mil zawnga India ram hi min hruai an tum mek a, Muslim leh Kristiante hi an ngaimawh zual bik niin a lang. Sakhaw zalenna ramah sakhaw danga inleh khapna dan (firfiak tak) an kalpui tlat a, an duh thu renga Kristian sakhuaa inlette pawh tihluihnaa inlehtira puhin kan missionary-te pawhin case an nei ta fo mai. Ram danpui tidanglam thei khawp Parliament member nei phei se eng nge kan dinhmun tur ni ang tih hi chhut tham a ni awm e. Tun hma angin zalen taka chanchin ṭha hril hi a theih tawh loh a, Hindu sakhua leh kalphung chu Kristiante pawh min zawmtir an tum mek a ni. A tawi zawngin sawi ila, British kutchhuak zawng zawng tihbo va, tih-Hindu zel an tum a, hei tak hi kan hmachhawn thiam a ngai a ni. Hmasawnna hna thawh kawngah chuan an chak hle mai a, PM N. Modi phei chu khawvel hruaitu thiltithei ber zinga mi a ni hial tawh a ni.

Mizote hi Kristiannaah hian nghet lo leh dal hlea sawi pawl hi awm ṭhin mah se, mi tam zawk hi chu an la nghet reng a, an la dal hranpa lo, duhthusam erawh tuman an pha lo mai zawk a ni. Central BJP te hian INC ang tho khan hnam tenau (minority) hi an rawn bitum ve chat tho mai a, kan state-a MLA an neihna pawh hmun kilkhawr lamah ve ve a ni. Central-a BJP minister-te an lo kal reng rengin minority hmun lam hi rem leh rem lo chung pawhin an tlawh ziah ṭhin a nih hi. Mizo Kristiante chak lohna lai tak, thawhrimna tel lova awlsam taka tangkasum hai luh duhna rilru hi BJP khuan an hre chiang hle ang tih ring ila, kan inven ngaihna lai tak pawh a ni ang. Miizo politician zingah hian mi retheihna denchhena sum leh therhlo tawktarh hreh lo hi an lo awm bawk si a, hei hian national party-te hi an zu tihhmuh a ni zawk hial em, ngaihtuah tham tak a ni.

Kan rama kohhrante leh tlawmngai pawlte (MPF) hmalakna avang hian sum hmanga vote lei leh hralh hian hmun tam takah chuan awmzia a nei lo ṭan tawh a, a lawmawm tak zet mai. Hetih mek laia sakhaw zalenna palzût mek a, sum leh therhlo hmatheh chingte lo thurualpui an awm chuan inngaihtuah chiang teh se. ‘A inseng hnem bawk a, tling lo chi a ni lo,’ tih zingah hian kohhrana rawngbawltute pawh an bâng bik lova sawi a ni. Central lama national party-te hian min zuam phahin minority an bitum chatna chhan pawh a nih a rinawm e. Kohhran leh tlawmngai pawlte hian minority area-ah hian tun aia thuk zawka hmalak theih a duhawm ta hle mai. MPF pawh hian political party-te nena an thuthlung hi ennawna han her rem hret ngai hi a awm tawh lo maw le.

Central aṭanga ring lo mi kan tihte'n min rawn zuam em emna hmun hi chanchin ṭha rusum thlakna hmun pawimawh berah kohhran pawl tinte hian neih a hun tawh hle mai. Kan Kristianna nêk chêp zawnga hmalakna chi reng reng chu kan dan tlat a ṭul a, kan vaia ṭan rualna tur a ni ang. Kohhran pawl hrang hrangte hian kan ram chhung minority hmun lama rawngbawlna hi tun aia chak zawka kalpui hi a hun ta e. Kan ram mite tho an nih avangin tisa leh thlarau lama chhanchhuah hi kan mawh a ni dawn lawm ni le.

I ṬANG TLAT ANG U

India hmar chhak state zingah hian BJP tel lohna sawrkar awm chhun kan nih thu kan sawi tawh a. India mi nih avanga Hindu sakhua leh an hnam nun hi kan Kristianna nen bâwm khata khung chi a ni lo tih hi chiang zel ila, ram danpuiin sakhaw zalenna min pek hi kan din nghehna tur a ni ang. Kan state hi Kristian tamna mai piah lamah ṭawng khat hmang kan ni a, NE state dangte aiin hnam dang (vai) nen kan inchiahpiah lo zawk a, kan zia pawh a dang bawk a ni. Heti chung hian kawng hrang hrangin Central BJP hian min veh reng a, kan ram hruaitute pawh hi an fimkhur a ṭul hle awm e. Kan sakhuana leh kan hnam nun tidal zawnga min nektu an awm a nih chuan dan kalh a nih avangin kan remti tur a ni lo ang.

India mi kan nih angin Central-ah tu pawh sawrkar se, kan thawhpui thiam zel tur a ni ang, mamawh min petute an ni. Kan sakhuana tiderthawng zawnga hma latute thawhpui kawngah erawh fimkhur reng a ṭul a ni. ‘Kristian kal fimkhur rawh hlauhawm a hnai,’ tih hi kan hlapui ber ni reng teh se. NDA-a thuneitu ber BJP kalphung kan hre vek a, an kal dan leh a thu azira (issue base) puih leh puih loh hi tun hun atan chuan a tawk viau ang, NDA zu zawm kher lo hian. India mi kan ni a, abik taka enkawl ngai state hnufual kan nih vang hian Central hian min enkawl hi an tih tur a ni a, zu tlawn vel hûrh hi a ṭul hran lo a nia.

Hetih rual hian, state hnufual leh a bik taka enkawl ngai nih reng hi a zahthlak a, intodelh tura kan ṭan tlan a ṭul tawh takzet a ni. Kan ram buai rehna pawh a rei tawh a, kum sawmli dawn a nih tawh hnu pawha ram mipuite aia politician-te an intodelh zawkna state nih reng hi i zak ang u. Senior politician ṭhenkhat, lalna leh thuneihnaa tuihal, mi dang sawisel thiam ringawt hi politics emaw ti tlatte hi chu lo châwl hahdam tawh teh se. Ṭhangthar, mithiam leh hawi zau tak takte hi hmun kian phal se la, Silchar pel tawh ṭhalai ram vei leh rintlak zawkte hi lo chhuak tam se kan ziaawm deuh ang.

India ram chhunga Kristian tamna state–Kerala, Tamil Nadu leh adt. ah hi chuan BJP hi an chak vak ngai lo, an sakhuaah an nghet a, an zuamawm loh tihna ani ngei ang. India rama Kristian inzawm khawm pawl, National Council of Churches in India (NCCI) te, India hmar leh chhim lam kohhran inzawm khawm, CNI leh CSI te, India hmarchhak Kristian inzawm khawm (NEICC) pawlte hi inpumkhat ṭha ila, kan zuamawm ngai lo vang. Hmanah pawh NEICC hmalaknain kan ṭawngṭai rual a, kan hlawhtling a nih kha kan la hria ang a. Political party pakhat aiin kan rin Pathian hi a chak fe zawk tih hi rinhlelh loh tur a ni ang.

ENG ANG HMASAWNNA NGE KAN MAMAWH

Mihring khawsakna atan thil ṭul hmasa paruk (six basic needs) hmân aṭanga kan sawi fo ṭhin kha vawiin thlenga kan mamawh a la ni reng. Ei leh bara intodelh, kawngpui ṭha, tui in tur ṭha, kawlphetha, hriselna leh zirna ṭha te hi kan dam chhunga mamawh a ni reng dawn. Heng mamawh parukte hian kaihhnawih tam tak a neihte chu sawisen a ni lo ang, duhtawk ila. Hmasawn chak kan tum luattuk avang hian kan state tana ṭha ber tur ni lo pawh kan ham tel palh thei ang tih hi kan hriat reng a ṭul awm e.

Central BJP hian hmasawnna hmanga kan hnam nunphung leh rinna thlenga min sawh sawntir an tum dan kan sawi takte khi kan hriat renga kan inven a ṭul hle a ni. Kan rilru leh khawsak dan insiam ṭha (reform) si lova sum tam ringawt kan um hi kan ṭhatpui lo thei a ni. Milem bia kan nih loh avangin Bible-a ram rorel dan tur kan hmuh ang hi zawm hram hram ila, a pawimawh ber; ‘rinawmna’ hi kan thuvawn lo ni mawlh teh se. Chanchin ṭha avanga tisa leh thlarauva hmasawnna min petu duh dan bak hi chu hnar ngam ila, malsawmna hnar pawh a ni zawk ang.

Mi hausate hausak belh zelna kawnga na taka tlan aiin, rethei zawkte lam hi sawrkar apiang hian hawi thei se (a tak takin) kan ram a dam mai ang. Kut hnathawka eizawng ram kan nih avang hian an hamṭhatna lam hi ngaihthah lo ila, building lian pui pui, luahtu awm mang lo sak vak vaka hausakpui aiin kan ṭhatpui zawk ang. Ni tin kut hnathawk ṭhinte’n an thawhrim rah tél se, kuttlinglova sum leh thil dang sem ṭhinte leh Central BJP laka invenna ṭha tak a ni tel ngei ang. Mizote hian hmana sap missionary-te kaltlanga kan chanchin ṭha dawn bak kha chanchin ṭha dang a awm lo tih kan pawm tlat chhung chuan kan nghing ngai lo vang. Mizoram hi Mizo Kristiante ram ni zel rawh se. 

- H. Lalchhuanliana