Kohhran hruaitute hnena Pu M. Lalmanzuala Open Letter kha
Kan mithiam hmasa, tawnhriat ngah tak, a Zo a Vai zinga khawsa tam, pa taima, inzir peih, mi tlang, pa huaisen, ram vei tak Pu M. Lalmanzuala’n a thil vei zawng, kan ram siam ṭhat nana pawimawh nia a hriat chung chang a puak chhuahna–Mizorama kohhran lian zual deuh deuh pasarih hruaitute hnena a Open Letter (6.8.2025), youtuber pakhatin a tihchhuah kha ka lo ngaithla a. Mi tam tak vei, an sawi chhuah ngam si loh emaw, sawi ziktluak zo dawna an inhriat loh avanga sawi lova an tlak tak emaw (ni awm tak) tlang taka a rawn sawi piap piap mai kha chu, kan ṭim sung sung mai a lawm maw le. A bengvarthlak viau bawk si. A ṭhahnemngaihna ṭawmpuiin tu man huat thuah ila lo ang u. Chhan ngai an tih tak leh kan kohhran hruaitute chuan an la rawn chhang turah ngai ila. Kei erawh chuan a ṭhahnemngaihna ṭawmpuiin, a hriat fuh loh palh nia ka hriatte sawifiahna leh ka ngaih pawimawh zualte sawina remchanga hmangin ka lo inrawlh ve lawk ang e.
‘Mizoram, corruption kai rualna ber leh natna ṭihbaiawm pui puiin a bawm nasat ber’ a tihah khan, ‘Natna ṭihbaiawm pui puiin a bawm nasat ber,’ tih kha chu–ei leh ina kan fimkhur tawh lohna te, zu leh ruihhlo dang leh zuk leh hmuam kan khawih nasat dan te, mipat hmeichhiatna lama kan inthlahdah vanga HIV/AIDS kan kai nasat dan te, kan thih nasat dante leh nupa inṭhen kan tam dan em em aṭanga teh pawhin a pawmawm viau.
‘Corruption kai rualna ber,’ a tih erawh kha chu, ‘A ni em em dawn em ni?’ ka lo ti deuh va. A chhan chu, India rama state corrupt zual an sawi zingah kan lang lo va, kan CM leh a thawhpuite lahin, an sawrkar tirh tê aṭang leh tun thlengin corruption an do nasat thu an sawi châmchi bawk si. Mahse, kan senior, mithiam, tawnhriat ngah takin a tih si chuan ni turah ngai mai ila. A sang sawm zingah lang lo mah ila, ‘Corruption kai rualna ber’ a nih theih tho alawm.
Kohhran hian corruption a do tak zet em?
Tun hma aṭang tawhin kohhran hian corruption a lo do tawh ṭhin a, Presbyterian Kohhran chuan kum 1979 aṭang khan Synod Inkhawmpuiah te sawi a lo ni tawh a, 1982-ah phei chuan ‘Corruption do kum’ hial a lo puang a. Corruption chungchangah thuchhuah (pamphlet) siamin, kohhran tinah thawn darhin, kohhran mite eirûkna leh hlemhletna laka fihlim turin ngenna a tichhuak bawk. Kum 2007-ah Synod Social Front-in booklet ‘Corruption i do ang u’ tih chu a chhuah a; chu pawh chu duh tawk mai lovin kum 2022 Synod Inkhwmpui pawhin hlemhletna do kawngah nasa zawka hmalak a rel a, chu chu a kumleh 2023-ah ennawna tihchhuah a ni bawk. Kohhran dangte hian engtin nge hma an lak chiah chu ka hre lo nâ a, pastor leh speaker tam takte thusawi aṭangte hian kut kuangkuahin an thlir mai mai bik lo tih erawh chu a hriat khawp mai. Chuvangin, kan rama kohhran hote hian ‘Corruption’ hi chu kan duh lo ṭheuh va, kan do nat dan erawh a inang lo a ni mai.
‘Thatchhiat theology’ a lo zirtir reng em?
Kohhranah hian ‘Thatchhiat Theology–Isua ringa, hlima, zaia, lâm vak vak a duhtawk mai’ zirtir hun (a awm a nih ngai chuan) tun hma lam deuh tak tak kha a nih a rinawm. A nih loh pawhin, kal fawr mi tlemte bak an ni lo vang, ti mai teh ang. Chhandamna/piantharna hi chu chan fiah chi a ni. Râlrin a fuh thei lo. Chhandam kan nih nan hian Lal Isua rin bak, kawng dang a awm lo hrim hrim. Chatuan hremhmuna kal tur amah kan rin avanga Van hmun ropui changtu tur kan lo ni ta mai hi a mak a, a lawmawm em avangin thu leh hlaa puan chhuah hi kan tih tur dik tak a ni; kan la ti nasa lo mah mah. Chutih rualin, Chhandam fate chu inthlahdah tur kan ni hauh lo thung. ‘Thawhrim chu chawlhna nuam a ni,’ ringtute tan inthlahdah a thiang lo, kan taima tur a ni.
Presbyterian Kohhran (bawk han sawi leh ila) chuan NILAI LEH BEIHRUAL THUPUI-ah pawh ‘Mihring sum hlu–Taihmakna’ tihte hi a sawi nasa ve viau asin le. Hna thawk tura siam kan ni a, kan Pathian pawh englai pawha hnathawk reng Pathian a ni (Johana 5:7) tih te, eizawnna tling hna hmuhsit loh tur tih te, Kristiante leh taihmakna tih te, taihmak hi Pathian thu awihna a ni tih te thlengin; hnathawhnaa rinawm tih leh taihmak hlawkna tihte nen lam kan zir. Tirhkoh Paula’n Tita hnenah, “Kan mite chu tlakchham an neih ngai loh nan hna ṭangkai thawka inhmang reng turin fuih la, an awm mai mai tur a ni lo,” (Tita3:14) a tih phei hi chu kan tuipui khawp mai. ”Tu pawhin hna a thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se,” (2 Thes 3:10) tih te thlengin kan sawi maw le. Kohhran dangte pawhin hma an lak ve tho chu ka ring. Mahse, a tawk lo a ni ang e. Eng tin nge hma kan lak zel ang tih lam hi kan ngaihtuah a ngai a ni mai.
A tak taka chet chhuah a ngai
Pulpit tlang aṭanga auh harh phak tawh loh, kohhran mi ni tho si, ruai ropui tehkhin thua, ‘Chhuak la, kawtthlerah te, kâwmkârah te kal thuai thuai la, pachhiate, piangsualte, mitdelte, kebaite hetah rawn hruai lut rawh’ a tih leh, ‘…lamlianah te, daiah te kal la, ka in khah nan mi han thlem lut hram rawh,’ a tih te, Catholic Baibul phei chuan, ‘… ka in awh khat turin mi han hruai lut lui rawh,’ (Luka 14:21,23) a tih hial lam hi kan luhchilh a ngai ta. Mi tam tak Pathian leh a kohhran ho lam hawia ke an pên mek laiin, nula leh tlangval tam tak kawtthlerah te, kâwmkârah te leh, lamlian leh daiah te inawi tleina tur zawngin an vâk huai huai a. Chutih mek laiin, zu leh ruihhlo dangte avangin chhungkaw tam tak mangangin an rûm mek bawk si. Eng tin nge kan tih tak ang?
Feh chhuah rawngbawlna
Pastor-te leh upate hian mimal nun luhchilh zawnga rawngbawlna kan kalpui nasat a ngai ta. Kan pulpit sermon leh kan inkhawm kaihhruai dante hi kan bel lutuk a, kan thu leh hlate hi a bil zo ta em ni? Mi hláte hnuh hnaih nan leh kohhran mipuite thlarau lam nun chawh harh nan kan intuaithar a ṭul tak zet. Pastor pakhat chuan, zing ṭawngṭai inkhawma kal ṭhinte–“Nu awm thei em em pawh ni bik lem lo, hah taka nilêng lênga hna thawk ṭhinte ṭawngṭai hlana lo mut bik chu ka inthiam theih thlâwt lo,” a ti a, a kal ve tuk tin ta mai. Entawn atan a ṭha hle. Kal ziah chu a har; mahse, pastor leh upa tam takin zing ṭawngṭai inkhawma kal hi kan tih turah kan ngai ta lo erawh hi chu a pawi khawp mai. Kohhran mipui hian min phût ṭha ngam chiah lo nâ a, kan kal hi chu an duh tak zet asin.
Intuaithar kan ngai. Pastor pakhat nun khawro, a fapa duat lai thih thut avanga nun keh sawm ta, a biling a balanga Lalpa kuta tlu lut tawp, nun tuihna thar nena thlarau thara rawngbawltu rawngbawlna nun zia chu sawi tham a tling. A bial chhung in tin deuh thawah, pawl bik sawi lovin home crusade an nei a, upate’n an ṭawiawm ṭha bawk a, speaker leh counsellor hran rêng an ngai lo; harhna ropui tak a thleng.
Pastor leh kohhran upa, lâr tak ni lem lote pawh hian nun tuihna thar nena thlarau thara rawng an bâwl ngat chuan, aikal lak ngai miah lovin, kohhran mite zingah, nung takin rawng an bâwl thei; revival speaker leh counsellor ṭha tak an ni thei vek. A pawimawh ber chu tharau lainatna leh inpekna tak tak a ni mai.
Chuvangin, kan ram leh khawtlang nun siam ṭhat nan, kan Lal Isua ṭhahnemngaihna ṭawmpui a, bial fan pangngai (ip kir, newsletter sem, damlo tlawh, adt.) kan kalpui rengte bakah hian, Van Census tipung ngei turin, chhungkua leh mimal nun luhchilh a, nun khul chhuahna tak tak thleng phak programme i kalpui ang u.
- Dr. Lalsiamhnuna, Ph.No.8131822506