Written by
~ Mahmuaka Chhakchhuak

POLITICAL LEADER ṬHA

Revolution is not a dinner party, nor an essay, nor a painting, nor a piece of embroidery; it cannot be so refined, so leisurely and gentle, so temperate, kind, courteous, restrained and magnanimous. A revolution is an insurrection, an act of violence by which one class overthrows another.  - Mao, February 1927

Mizote hian political leader ṭha kan la nei mumal lo hle mai a. Tuna kan neih tawh leh neih mekte zingah hian leader ṭha kan la nei hauh lo e, tih lam ni loin, mual liam tawh leh la dam zingah hian a hnam pum anga chhuan tlak tur hi chu kan la nei meuh lo tiin sawi ila a dik thei mai awm e. A chhan ber chu, ram aia mahni pumpui an lo hmangaih zawk ṭhin vang a ni thei ang. A tu bik sawisel erawh kan ni hauh lo a, tun hnua an chanchin kan chhiar leh kan hriat hian Brig. T. Sailo leh Pu Ch. Chhunga kha an hun chhung rei lo mah se la, an fakawm ber awm e a tih theih a; HK Bawichhuaka chanchin pawh a ngaihnawm ngawt mai.

Khawvelah revolutionary leader hmingthang tak tak an lo awm tawh a: Nelson Mandela, George Washington, Che Guevara, Simon Bolivar, Mao Zedong te hi keini thleng thleng pawhin kan hriat larte an ni. Anni bakah ram leh hnam hruaitu hriat hlawh tak tak an lo awm tawh ṭhin bawk a: Ho Chin Mint, Toussaint L’Ouverture, Emiliano Zapata, Vladimir Lenin, Fidel Castro, Josip Broz Tito, James Connolly, Napoleon Bonaparte, Mahatma Gandhi leh mi dang dangte pawh vawiin thlenga kan la sawi fo ṭhinte an ni. Hengte hi an mimal ṭheuh chanchin sawizau a chakawm hle nâin, mi pahnih khat chanchin han sawi zau hlek ila.

Cuba hruaitu Fidel Castro (13 Aug. 1926 – 25 Nov. 2016) kha revolutionary leader zingah chuan hming langsar berte zinga mi a ni ngei ang. Kum 39 a nih kuma Cuba ram Prime Minister a nih theihna kawnga a kawng bumboh dan zawng zawngte chu ngaihnawm tak vek a ni. Cuba chuan Spain aṭanga independence a neih hnuin dictator Fulgencio Batista hnuaia awm chu duh loin helna a siam a, amah ngeiin hma hruaiin, a ṭhiante nen sorkar ding lai chu an bei a. Jail-ahte pawh tângin hrehawm taka enkawl nimahsela a mission-ah nghet taka dingin a bei zel. Fulgencio Batista rorelna chhiat lutuk avangin mipui lawm a hlawh hle a, thlawpna pawh a dawng ṭha hle. Huaisen takin hma a hruai a, ama kaihhruaina hnuaiah kum 1959 chuan hnehna an chang thei ta a ni.

Kum 1959 aṭanga 1976 chhung Cuba Prime Minister a nih hnuah pawh 1976 aṭangin 2008 thleng President a ni leh a. Khawvel ropuina leh nawmsakna thilah amah invûrna a nei miah lo a, ramhnuaia hel hruaitu a nih laia a uniform chu President a nih chhung zawngin a ha tluan chhuak zak an ti! A ram leh mipuite tana inhawng takin leh ngainatawm takin President a nih chhung hian a ngilneihna a lantir reng thei bawk a ni.

Heng bakah hian Cuba thliarkar bul lawka khawvela sorkar chak ber leh thil ti thei ber USA hnuaiah a intitulut duh hauh lo a, khauh leh khawng takin retheihna zawng zawng tuar chhuakin a ram leh mipuite tan America ram lakah a ding khauh tluan chhuak zak bawk a. A hun awl apiangah chini siamna tur fu sâtin lo neitute ang chiahin kut hnathawh a bansan hauh lo bawk.

Fidel Castro bakah hian Ho Chi Minh, Vietnamese revolutionary leh politician ropui, kum 1945–1955 chhunga North Vietnam Prime Minister te, Mao Zedong, tun hun thlenga ‘Chairman Mao’ tia a hming an la sawi fo leh Father of People’s Republic of China (PRC) an tih hial te leh mi dang dangte fakawm tam tak an la awm thei ang. Hengte hian an pumpui aiin ram an hmangaih a, ram tana nun an hlan a, an boral hnu pawhin ṭhangtharte’n an hming kan la sawi bâng thei lo a, kan la sawi zel dawn bawk a nih hi. Anni chuan hruaitu nihna hi ṭhuthmun aṭangin an lantir lo a, râlṭitna hmun leh hmun hrehawmah pawh hruaitu nihna an lantir ṭhin a, harsatna a lo thlenin mawhphurhna an la ngam bawk.

Kum 1850 – 1870 inkara Italian Re-unification War-a sûlsutu leh hmahruaitu General Giuseppe Garibaldi, Italian ṭhalaite auh khawm nana slogan ropui tak, ‘Come, follow me, I have nothing to give you but blood, tear, toil and sweat’ (Lo kal u la, min zui rawh u, amaherawhchu, thil dang eng mah pek tur ka nei lo che u, thisen, mittui, thawhrimna leh thlantui luang mai lo chu) tia Italian ṭhalaite a sing tel tela au khawm mai theitu phei kha chu ral beihnaah pawh a hlauhawm lai berah a ṭang ziah ṭhin a ni.

Hetiang hruaitute hi kan Zoram hian a mamawh a, a chhunga chengte hian zui tlak hruaitu neih kan duh a ni. Kan pianna ram hi kan hmangaih a, kan lu nghahna tur a ni bawk. Chuvang chuan hmangaihna pawh kan lantir fo bawk tur a ni a, mi tin hian neitu thinlung puin kan ram hi kan hmangaih tur a ni. A bik takin ram hruaitu ni mek leh nih tumte tan phei chuan mipui hmaa kalin an theihna ram tan hian an hlan ngei tur a ni a, a takin an thawk ang a, chu chu mipuiin kan zui bawk tur a ni. Zui tlak loh hruaitu chu hruaitu tlak loh a ni mai a, hruaitu lem, English-a ‘Pseudo-politician’ an tih, politician lemte hi he ram leh a chhunga chengte hian kan mamawh tawh lo a, an lo awm a nih chuan lo châwl tawh se tih hi mahni awmhmun aṭangin kan auhla a ni.

Kan ram hruaitute zingah thawhrimna avanga chau kan awm tawh em? Assembly House chhungah ram mipuite hmakhaw ngaihna avanga MLA aṭanga chawlh ngam thu au chhuahpui tawh sawi tur kan awm tawh em tih leh, ram rawngbawlna hi retheihpui ngam tak tak hruaitu kan nei tawh reng reng em tihte hi mahni awmhmunah kan lo inzawh ve fo a ni bawk. A chhanna lamah erawh khâ a chih deuh tlat ṭhin.

Tripura-in kum sawm hnih vel Chief Minister atan Manik Sarkar an nei a, chutiang bawkin Bihar mipuite pawhin Nitish Kumar chu vawi kua zet CM atan an lo thlang tling tawh bawk angin, kan ramah hian hruaitu ṭha leh rintlak hi kan awm ve thei ang em tih hi zawhna pawimawh tak a ni. Political platform aṭanga ram rawngbawlna hi kan dah lansarh ber a nih tlat avangin khawi hmun aṭang pawha kan thlir berte an nih loh theih loh avangin hun kal tawhahte chuan ram rawngbawltu ṭha hi keini ram hian kan la nei tam lo em ni a tih theih awm e.

He kan chenna Mizoram hian hmangaihna tak tak nena hruaitu a mamawh a, hruaitu lem ni lo, mipui zui theih tur hruaitu a mamawh a ni. Chutih rualin, rilru dik tawh lo, thlan tui chhuak loa hahdam taka hausak tumte thinlung pawh min thlak danglamsak theitu tur hruaitu huaisen leh mi retheite tana hma la ngamtu tur ram hruaitu kan mamawh bawk.

~ Mahmuaka Chhakchhuak