Excellence doesn’t need an audience

"Kan Ú-a hi chu a che arh mah mah ṭhìn a ni!"

Hê thu sawitu hi kan ú pakhat a ni a, a sàwi pah hian a nui deuh sák a. Kei chuan, "Enga ti ngê?" ka tì a. Ani chuan, "Khatiá in pahnih-a ruãng in han kîl a, a ká leh a hnár vêla bawlhhlawh lo chhuak lapuã-a in han hrûk a, sarãng ìp-a in han pàih kha kan lo en ṭháp che u tih kha a hriàt avàng khán..." tih pah chuan a'n nui leh hàk hák a! Kei chuan, "Èng ngê a chêt àrh-na chu?" ka ti deuh hú a. Ani chuan, "Khatiá kan en ṭhúp che u tih a'n hriat khán a che àrh tâ êm alãwm mawlè!" a la ti ta deuh deuh a! Kei chuan, "Lungphûr thlèng tláng hêl ang maia pehhêl loin han sawi tlang làw làw la maw lè!" ka tì a. Ani chuan, "Khatiá kan en ṭhúp che u tih a'n hriàt khán, kan Ú-a khân a thil hrûkna lapuã kha a kùt zungpui leh zungchalin a'n nuái a, kuhvâ a'n phawrh a, pán-hnah-a chinài nuài pherh nán a'n hmang khér a!" tih pahin a nui zui kàk kák a. Ka rilrû tê tê chuan, "Kan Ú-a hi chu duh ái chuan a che àrh thei deuh chu a ni!" ka ti vè tâ a. A ten-chhe teh chiám lo a nì tih mîin an hriat kha a duh a ni chék ang chu!

Nì e, kan Ú-a kha kan ú pakhat nèn khán kan han sêl deuh tak nâ a, min lo entûte zíngah nula chhe lo deuhte phei chu awm ngát selá, patling êk-tùm pawh ei zo vék duh tùr hi kan kàt náwk àwm asin! Mâsi bãwl pètnaah pawh a kotlánga ṭhúte azìrin inchìlh kan huài theih êm kha màw! Nula hàng ngaih-no-béi deuhin min thlìr phei chuan ngál ruh tliah hmáwk pawh hlãu loin kan inchilh ṭhìn a nih kha mawlè! Búrkhawni Pâ ang pui pui hi khaw tin véng tinah hian kan awm súp àwm asin!

A kotláng 'A' Team àwm vè miah lohna lama kan chêt dàn hi i'n chîk vè thung teh ang. Kan han ṭhan-harh pháta kan thil tih hmasak ber aṭang pawh hian a kotláng 'A' Team an àwm loh chuan tam tak hi chu kan che nãwi tlát ṭhìn. Kan mùt-bu thleh dàn aṭang ringáwt pawh hian thlírtu mipui àwm loh-a kan chêt dàn hi a lo danglam tawh ṭhìn a. Nulá leh tlangvál fèl hmèl tak takte pawh hi an mut-bû han en ila, ṭhènawmte vawkpui riahna ni àwm tak hian a nihin a ni niãi nuãi mai ṭhìn a ni. Min lo entû an àwm loh-a kan chêt phelh phèng phúng láiin, mi dang mìt hmuh-ah vè thung chuan êk nei lo lènin kan léng ta ṭhìn a! Hei hi kan ṭhan-mawh-báwk pakhat chu a ni ngát mai.

Kum sàwm kal tâah khán kan tlangvál páwl 12 pass thar pháiah lehkha zir tùra hruài ka tum vè a. College-ah seat kan chan loh tâkin tìin Aizáwl khawpuia college pakhatah admission kan va díl a. College campus kan va thleng chu le— motorcycle (bike) changkãng tak tak hi a lo ding tlar tuãr mai a! Chutah zir láiho chu an rawn thleng a, an ke lèr aṭanga an chhîp thleng mai chuan a dàk hian an dàk thlárh mai hlawm a—an vãi mai khán nalh tak hi an ni vék mai! "Vànlal Isáia'n, 'Dam lái rêng rêng awm lo...,' a'n lo ti thla vè ráwk kha chu a ti dik lo chhiavâ a nì... an dam hlawm êm mai!" ka ti rilru nèuh néuh a. Admission vêl kan tih zawh hnû chuan India chhìm lam, Madras... áwh... Chennai an tih lam panin kan zuk luài thla leh tâ a. Madras... a va màk teivet... Chennai-ah chuan college luhna tùr kan han zawng tâ a, "Aizáwl mah khati khawp khán an changkãng a, Chennai-ho phei chu an han cháng dáwn mang e áw... kãng a-na!" ka ti rilru leh nèuh néuh a. Mahse, ka rin ang an lo ni lo táwp mai! An college zir lái nulá leh tlangválte chuan vawthlèp hi an lo bun fùr mai a, an tuikhúr a kang zo tâ emaw tih mai tùrin an ke sírte chu a chât tak rim rem a! An bulah han ṭhú ila, vaihlo tui lo àng chiál hian an rim hi a thùmin a thûm hák mai a! Ka bula ṭhú 'Samhrêuva' chu Muṭè chèia chéi deuh chung hian Sâp ṭawng sipel chàwpin ka'n bià a. Ani lah chu tûk tin bawrhsàiabê-in a hrawk a hawlh ṭhìn emaw ni tih tùra nãl hian a rawn hrãm ta ziáp ziap mai a! A Sâp ṭawng chu hre thiãm hek lo i—kan pu Biakhnúna'n Pâwih Mual-a tangkáwng túra a hrài ang mai khán ka dùl hi ka sang mar êm êm ringáwt mai a ni! Kan 'Samhrêuva' chu M.A. (final) zir lái a nì tih leh, kei áiin nasa takin a changkãng zâwk a, a hnár hmul lawr avànga dah hniàm chî a ni háuh lo tih chu ka hre chiáng ta khawp mai. A thu sàwi tam zâwk kha chu keia bengah chuan tlaiberh (savâ) hrãm nèn a danglam lêm lo a, mahse Sâp ṭawng a thiãm burú lutuk tih chu ka hre thei vè mai. Muṭe (Muṭia) ruàl awm khâwm emaw ka tihte chu ka rin ang an ni ta hlék lo mai le!

Ka rilrû chu kan Zoram riáng tê-ah a inhlûm chho leh a, kan college naupangho nalh hlawmzià kha— filmstar ruàl fuãn khâwm ang mai an nì a, an 'bike'-te kha a va'n changkãng hlawm tak êm! Thingtláng mî leh khawpui mî an hriat hràn háuh loh a, êk nei lo ang mai hián an tei siãu siãu mai a ni! Mahse mâw, a lang lo lama kan thil tih ṭhin hi a lo pawimawh khawp a, chû chuan kan tûn dinhmun bâkah kan hma lam awm dàn tùr zawng zawng a lo hríl vék mai hi a lo nia lãwm mawlè! Thlírtu mipui àwm loh lái pawhin ni hêltûte chuan an hêl múp mup reng a, ní lah chu a chhuahna ngãiah tûk tin chhuák ziahin, lei lah chu a vìr ngãiin a vir reng a. Ngáwi teh u, hei hi Khuanú min duàn dàn pawh a lo ni! Daniala-te ṭhiànho pawhin an hàwina ngãi hawiin an ṭawngṭâi an ṭhulh duh lo a, banga sanapui takngiãl pawhin a kawng zawh ngãi a pènsan ngãi lo. Khuanú kut chhuàk thil siàm dangte chuan mîin an en emaw, en lo emaw, an tih dàn phúng an thlâk ngãi lo a, Siámtu'n a siàm dànin thu âwih takin an ní tin hun bî an chhiár mai ṭhìn asin mawlè! Duh hun huna kan talh ṭhin, kan ár vulhte pawh a khuàn hun bî-ah an khuáng a, zíng thawh nacháng hre lote pawh min àu harh hlei thei ta lo a nih hi le!

Khaw chhiàt leh khaw ṭhata danglam vè ngãi lo te, entû an àwm leh àwm loha danglam chuãng lo te, harhna (revival) a thlèn loh lái pawha hàrh reng ṭhìn te, zàn mèn rèi pawha thawh hun bî pelh ngãi lo te, phùr loh lái pawha thil tih ṭhulh duh lo te, exam loh lái pawha lehkha zìr ṭhulh ngãi lo te—chutiàng mîte chu an ni lãwm ni mi 'consistent' an tih a, mi 'consistency' nei, an tihte chu? Chutiàng mîte chu hê rama kan àwm khâwm tikah, 'Ràltiáng I Kái Vè Ang' tih hlã hi thúl mawngah kan la khung bo dáih dáwn nia.

- Aparema Hnamte