Written by
~ Zoa Tlau
Buannel Cabin

Burma nena ramri HUNG ṬHAT VIAU A HUN TA! (Kan Chin unaute pawh dan anga kan kalpui a ngai tawh)

July ni 2, 2025 khan Zokhawthar piah lawk Myanmar lam Ṭiau Khawmawiah kan unaute Chinland Council (CC) peng pakhat leh Chin Brotherhood (CC) peng pakhat an inkâp chiam mai a. Ramri hmun pawimawh hi anni tân hian a pawimawh lutuk a, Chin state lama Myanmar sipai lal an nawr chhuah tak hlawm avangin ram inchuh buai a nasa ta zual a, ti mai ang a tawi zawngin aw.

Pawimawh

A thupuia luh hmain Mizoramin Myanmar nen hian km. 510 vela thui ramri kan inṭawm a, Ṭiau lui a luang a ni. Kan ramrite hi kan Chin unaute a ni ber a, chhim tawp lamah Arakan. Damdawi tawlhrûk a hluar em em a, tun ministry-ah phei chuan an man mawlh mawlh tih kan hai lo. Hei bakah hian raltlânte raltlân anga Mizoramin kan en loh fô avangin kan tlai lek lek tawh bawk.

Heng zawng zawng avang hian kan unaute an inchingfel mai dawn si lo a, sorkar laipui ruahman sa hi sorkar leh NGO Coordination Committee hian dodâl tawh lovin, ramri hi hung ṭhat viau a ngai ta hlê a. Râltlan an awm pawhin 'râltlan anga dan dik taka enkawl' a ngai ta. In mikhual mai mai hi a him tawh lo.

Myanmar buaina tlêm

Burma ram zalèn leh nuam ve tak kha 1988 khan phiarrûkna hmangin sipaiin sorkarna an la thut a, an buai ta a. 1988 vêk hian Chin mipuite sipai CNA a lo piang zui ta a ni.

An kal chho ve zel a, 2021-ah tuna rorel lai sipai nunrawng tak khian sorkarna a pâwng lak ve leh ta thut mai a, an buai nasa zual ta a ni. 2023 December khan Chinland Council (CC) zawmtu hnam sipai 19 nei leh Chin Brotherhood (CB) zawmtu 6 nei a piang ta bawk. Chin state-ah hian unau hnam peng 53 an awm a, CC leh CB pawh hi unau inpawlh vek an ni. Chin state mipui hi 2014 chhiarpuiah 4,78,801 an ni.

Burma border fencing

India sorkar laipui chuan khawvel ram dang laka a him zawk nan Northeast India 'security fence' a ruahman a, km 1,643-a thui 'smart fencing system' hmangin Arunachal Pradesh, Nagaland, Manipur, leh Mizoram te hung tura tih a ni.

Hun rei tak ata tawh border fencing hi buaina a lo ni tawh a, kum 2024 khan he ruahmanna hi kalpui tura sorkar laipuiin khauh taka hmarchhakte a nawr laiin, Free Movement Regime (FMR) pawh hlih a tum a. Burma nena Mizoram border fencing leh Burma te nena km 10 ve ve (a hmain km 16) visa tel lova ramria inkalpawh phalna FMR hlih chu dodalna nasa tak Mizoram NGO Coordination Committee aṭang ten a awm avangin Chief Minister Pu Lalduhoma pawh hian sorkar laipui lamah Union Home Minister Amit Shah te a zuk hmuh phah rum rum tawh bawk.

FMR & Duhthlanna dik

Mizoram, India ram rorelna hnuaia awm hian kan rilru ṭhatna, thilphalna leh zalenna te hi kan unau Chin state-a awmte laka kan lantir hi dan ang zêla kalpui a ngai tawh lutuk.

Free Movement Regime pawh Amit Shah khan tihtawp a duh a, hei hi sawi thui duah lo ila. A hma chuan km 16 ve ve ramri visa ngai lova inkalpawh theihna a ni a, tunah hian km 10-ah a tlahniam. Hetiang ai chuan tihtawp rih law law ni mai se, râltlan buaipui dan mumal pawh a awm zawk ang.

Min humhalhna Protected Area Permit (PAP) pawh foreigner an lo luha an tih tur, in report-na leh tourist anga an lo kal theihna dan ṭha tak kan nei a. Kan hmang duh lo a, hei hi khauh taka kan hman a hun. Duhthlanna dik kan neih a hun. Kan unaute an nihna hi a bo dawn chuang lo, fimkhur leh khauh nachâng hriat loh hi kan sim a ngai.

Tlipna

Keimah mimal tak hi naupan têt aṭanga ZoRO tuipui pha ngat ka ni ve a, inunauna aupui ve rengtu ka ni. Mahse, tuna kan dinhmunah hian Mizoram Mizote hi him taka kan awm hmasak a ngâi ta hlê niin ka hmu. I ngaihtuah chiang ang u. Ramri hung duh loh thu hi kan Assembly House-ah kan pass a, NGOCC pawhin chutiangin hma an la tawh. Mahse, heng kan tih zawng zawng hi duhtawk tawh ila, 'u-turn' lian tham tak i nei ang u. Unau kan nihna a bo tawp lo vang!

(Source hi The Print, Times of India, Wikipedia, access on 10:58 am today, Jimmy Production YouTube Channel etc. a ni e)

~ Zoa Tlau, Buannel Cabin