Written by
- Dr. Mahminga Sailo
Waggin' Tails, Bawngkawn

Scrub Typhus leh ran chenpuite




Tuhrik hi eng nge a ṭangkaina?

Ṭhangthar leh zualte hnenah he zawhna hi zawt ila, atthlak an tih rualin, bangbo fe fe an tam viau ta ve ang; tuhrik la hmu lo an tam dawn si a. A ni, siamtu Pathian ropui leh themthiam tak hian mihringte hriat fiah phak loh hian thil tam tak felfai taka duangin, awlsam taka kan hmuh tur thuhrukte neiin, a zir leh chhuia chîk peihte tan erawh hriatna tizau zeltu a ni thung.

Chutiang zelin Mizote'n tuhrik kan han tih maiah pawh hian chi hrang hrang sang thum (3,000 species) chuang chhinchhiah a nih pek chu! Hei tak hi a ni buaithlak ta ber. Tuhrik tih ngawt pawh hriat sen loh an awm kara an ṭangkaina hre leh zel tur chuan a khirhkhan ve bawk a ni. A tawi zawngin, tuhrik kan sawi tum ber, natna buaipuiawm tak–rannung seh (scrub typhus) thlentu natna hrik (Orientia tsutsugamushi) phur kualtu tuhrik (chiggers) hi a ni. A ṭangkaina hi a ṭangkai lo hle–natna hrik a phur kual!

Scrub Typhus chu

Sawifiah hran ngai lovin Mizote zingah he natna–rannnung seh hi a larin nun a tibuai hle a. Zirbingtute’n an han zir thui deuh phei chuan, fawmkem tam zawk a nei tih a lang zel a. Hei hian fimkhurna tur leh natna laka kan inven theihna kawng tam tak min kawhhmuh a, a lawmawm tak zet a ni. Natna chungchang zir chian hi thil namailo tak a ni a, hemi kawnga ṭhahnemngai taka thawkte hi an hluin an fakawmhle.

Ama’rawhchu, scrub typhus natna chungchanga hriat zau zawk tak avanga hlauhthawn thar chiam erawh chiaina ṭangkai lo tak a ni thei thung. Natna laka kan him theihna tur kawng kan hriat belh a ni mai a; insawiṭhaih zawng emaw, kan ni tin nunphung tikhaihlak tur zawng emaw chuan mi thiamte zir chhuah hi i hmang lo hram ang u.

Tuhrik leh a kaihhnawih dangte

Ran hian mihringte aiin hrik/hrû hrang hrang bawm buaitu an ngah zawk avangin, a thahna hlô ṭha tak tak hman tur chi hrang hrang a awm a; tin, hlô ṭha leh chak zawk pawh a chhuak thar reng bawk. A nihna takah chuan mihringin kan hman ngai loh damdawi thar leh chak zawk pawh a awm nual mai. Ran mah ni se, kan kianga cheng an ni a, kawng tam takah natna kan inkai chhawn theih avangin.

Tuhrik kan sawi mek pawh hi ran chenpuite taksaa hrik/hlî tam zawk that/thunun theih zinga mi pakhat a ni ve mai a. Heng hrik/hrû te hi ui leh zawhtein an kai chuan, vun, bengkawm leh a chhung vel thak an thlen thuai a. Inhiata inliak chi an nih avangin pân pûn an nei mai ṭhin. A punlun tak tak hmaa Vety hnena hruai a, enkawl vat a him ber fo. Vun natna dang kan enkawl ang thovin damdawi kan hman tlanglawn hian he natna phur kualtu hi a that tih hria ila.

Ran chenpuitute tan

Tun hnaiah Health Department lama mi thiamte’n scrub typhus natna chungchangah hriat tur pawimawh tak takte an rawn tlangzarh hi a lawmawm tak zet. Natna zir bing kawngah hma kan sawn hi a lawmawm hle mai. Hemi chungchangah ran chenpui (a bikin ui leh zawhte) vulhtu ṭhenkhat tan, scrub typhus natna hrik thehdarhtu tuhrik phur kualtu zinga tel an nih tarlan a nih tak vanga hlauthawng thar kan awm erawh a pawi khawp mai. Hei hian fimkhurna leh he natna laka kan inven theihna turin fuihna min peah ngai ila, a finthlakin a hahdamthlak ber ang.

Hmangaih taka kan chenpui ui leh zawhte te hi natna pakhat vanga thinhrik mai lovin, enkawl kawngah ṭan la zel zawk ila. Scrub typhus natna chungchanga kan bengvarna hian ran chenpuite taksa nawmsam loh changa an hriselna tura hmalak kawngah min nawr kaltu lo ni zawk hlauh se. Kan tel lova tuallaia an kal kual mai mai te, ṭhenawmte kawt leh in vela an zun leh ek fo turte vengin thunun ṭha ila. Kan nun tikimtu an nih ang chiahin, an nun tihlimtu ni ve turin taihmak i chhuah sauh sauh zel ang u.