Written by
~ Dr. Lalsiamhnuna

Chawimawi phû chawimawi

Pu R.K. Pautu-a khan, “Ka zu in ringawt hi in sawi ṭhin a, ka bawnghnute in te pawh hi sawi ve ta ṭhin che u,” a ti e, an ti. Mi chhiatna leh an thil tih dik loh lam ringawt sawi vak vak ai chuan, an tih ṭhat lam sawi a, thurawn inpek mai hian mi a siam ṭha zawk fo. Tun hma, UT kan nih lai aṭang tawhin politician leh sawrkar hnathawk corrupt kan ngaihmawhzia kan sawi châmchî a, kohhran pawhin a do kum hial a lo puang tawh ṭhin. A sâwtna erawh a lang duak duak lo. Kan ziaawm ve zel turah erawh ngai ila. Kan ram hruaitu lu leh sawrkar hnathawk a lian leh lar ho zingah chuan kan zirlai pawl (MZP/MSU) lam pawhin mi corrupt leh ‘rupt lo an lo chhui nual tawh ṭhin. An hmuh dan (finding)-te kha dik famkim lo mah se, mipui vantlang lam pawhin âwm kan tihpui ṭhin viau niin a lang. Zau zawk leh uluk zawka ram pum huapa kalpui ni thei se a duhawm hle mai.

Tun hnaiah kan CM Pu Lalduhoma’n sawrkar hnathawk ṭha chungchuangte chawimawi an nih tur thu a sawi kha thil lawmawm tak a ni; tihhlawhtlin ngei atan a ṭha khawp mai. Uluk taka thlan ni bawk se. Ṭhahnemngaihna thilah, ‘officer lian’ tih leh ‘ṭha chungchuang’ tih kha pawt fânin, zau zawkin, sawrkar hnathawk, thingtlang leh khawpui, department hrang hrang–PWD, PHE, HFW, HTE, FCS, School Education, etc-a thawk, a lian a tê, khawpui leh thingtlang hmun tina awm, AMC/LMC/LC/VC zawng zawng nen, contractor leh mistri thlengin hna thawk ṭhate chu huam vek se hma kan sawn phah ngeiin a rinawm e. A thlan danah lah a buaipuitu district tinah committee a awm ang a, khua/veng tina YMA/YLA/MTP mahni branch/area ṭheuhah mi ṭha/dik corrupt lo chu an hre lutuk.

Khawi hmun hmunah emaw chuan nula leh tlangval fel leh tlawmngai thlan chhuahna a awm leh zauh ṭhin. Nula/tlangval, fel viau lo pawh, khua/veng/branch chhunga tlawmngai bera thlan chhuah an nih tawh chuan hmingchhiat palh an hlau va, kawng hrang hrangah entawn tlaka nun hram hram an tum tlat tawh ṭhin. Officer ṭha kan mamawh a, an kut leh ke ber office staff (assistant/UDC/LDC/Grade IV,etc) ṭha pawh kan mamawh tak zet.

Education lamah ram pum huapa zirtirtu ṭha chawimawina (state & national), primary school aṭanga higher secondary school thleng a awm. Hei hi thil ṭha tak, Central sawrkar policy a nih avangin a kal reng ang. Mahse, mi bik ta tur deuh chauh, a dila dil ngai a nih avang leh an criteria siam hian ṭhat tlanna a kâwk chiah loh bawk avangin zirna ṭha kalpui thei tur zirtirtu ṭha chher chhuah zel dan tur kawng kan dap ngei a ngai. College-a thawk principal, professor, associate professor, assistant professor leh staff dangte tan hlei hlei hian a pawimawh ang. Class kal ṭha peih lo leh thawk ṭha duh lo, lên chhuahna tur hre thei tak te, transfer dil reng mai te an awm laiin, rinawm taka thawk, phun miah lova ṭhiante hmun ruak a ṭul huna lo hnawh khat thei ṭhinte an awm. Heng ho chawimawi leh a ṭha zawnga hriat zui a ṭul khawp mai. Chu chuan ‘ṭha duh/ṭhat tum’ a tipung ngei bawk ang.

Tlem lai deuh khan sawrkar zirna in (college)-te UGC aṭanga sum (grant) dawng ṭha, hmang ṭha bawk si zawnna tur ruahmanna directorate lam aṭangin siam a ni a. A ṭhat tehreng nen, tute emawin tute emaw an chawimawi chuan tute emaw an mualpho palh an hlauh avangin a hlamzuih ta a; a pawi khawp mai. Sawrkar tharah kan CM meuhvin mi dik leh ṭhate chawimawi an nih zel theih dan tur ruahman a nih tur thu a sawi avangin thil a kal dik tawh turah ngai ang. A taka a thlen ngat chuan kan ram ziak leh chhiar thiam vek state kan nihna nen pawh a inhmeh ngawt ang.

Kan doctor rualte’n Aizawl khawpui chhuahsan an hreh ngawih ngawih a, ṭhenkhat phei chuan thingtlanga insawn aia bân hial an thlan laiin, doctor thiam/specialist ni si, Aizawl pawna awm char char, an seniority leh an service rule-in a demand vanga Aizawla lut chauh tur pawh an awm ve bawk. Heng ho hian chawimawi an phu hliah hliah. Hei erawh ka sawi duh: Sawrkar hna kan tih hi mipui rawngbawl hna a ni a, a thawktute pawh mipui rawngbawltu an ni. Doctor-te ngat phei chu kan hrisel theih nana Pathian mi hmante an nih avangin ‘hmuh theih Pathian’ te pawh an ti hial ṭhin. Khawpuia awm doctor thiam takte chuan an thawh peih phawt chuan sum an hmu. Thingtlanga kal an châk lo pawh hi a âwm lutuk. Chutih rualin, rawngbawlnaah ngai se, Aizawl aṭanga an kal hlat zawh poh leh an hlu ting mai dawn a, missionary dik tak an ni e. Kal tura an tihna apiangah kal pawh ni se, kumkhuain chutah chuan an awm dawn lo, fak leh chawimawi an hlawh dawn si. An hlu tulh tulh ang.

Tun hma, Education department hmun khata awm khawm lai khan kan Director Dr. L.N. Tluanga kha a chak vanglai takin Pathian kohna a dawng a, a hna aṭangin a bâng a, missionary turin a inpe a. Mi mak tih leh ngaihsan a hlawh a, Gilbert Island, Kiribati-ah high school headmaster-in a zu awm a nih kha. Sawrkar hnathawk tu pawh, thawhna tura ruata lungawi taka kala thawkte hi missionary dik tak an ni. Mite tan malsawmna an ni a, anmahni ngei pawhin Pathian malsawmna an dawng zel ṭhin. An thawhna hmun ṭheuhvah ‘tha chungchuang’ nih theihna chance an neih vek. ‘Thawk zel la, i thawhah lawm rawh.’

Tlem lai deuh khan college principal nghet pakhat thingtlanga awm chu khawpui chhung college hrang hranga principal senior-te an pension hlawm avanga hmun ruak tam tak a awm laia transfer a dil loh avanga commendation a dawn chu, “Ani hian transfer a dil lo,” tih chauh a ni. Tunah erawh chuan sawrkar thar a piang tawh bawk a, mi dik, ṭha leh rinawm, sawipuitu nei lo (sawipuitu nei pawh ni se, sawipui ngai lo) ten hriat an hlawh tawh ang a, an phû tâwk chawimawina pawh an dawng zel tawh ngei turah ngai ang. Tichuan, ram hmasawnna chu, kawng tinrêngah ram pum huapin rualkhai takin a kal muah muah tawh dawn a ni.

~ Dr. Lalsiamhnuna