Written by
- K Lalrinchhana
Assistant Professor

Lalzuithanga’n a tisual em?

Lalhmingliana Saiawi (L) khan a novel ziahte kha a ṭluk thin teh reng nen, sawi sual a neih tam ṭhin thu kha a lehkhabu pakhat ‘Thukhawchang bu 6-na’ ah khan thupui hran nei meuhin a ziak a. Hetiang deuh hian Mizo novelist ngaihsan awm berte zinga pakhat, a kutchhuak pawh college zirlaibua tel pha hial Lalzuithanga (L) pawh khan a thawnthu pakhat, ‘Phira leh Ngurthanpari’ tihah khan sawi sual leh tih sual palh a nei ve tho mai. He thawnthu hi college zirlaiah hial telh a ni si a, chhut nawn leh te a awm ngai a nih chuan a ziaktupain a tihsual laite hi siam ṭhat theih ni se a ṭha ngawt ang.

‘Phira leh Ngurthanpari’ (4th Edition, 2004) thawnthua a ziaktupain a tih sual palh langsarte:

1. A thawnthu bul ṭannaah val upa Chhawna chuan Phira muhil lai lu chu a han sâwi a, “Khai Phira, nang meipui va chhawm ṭha rawh,” tiin. Phira’n meipui a chhawm ṭhat hnu lawkah chuan an riahbûk chu Hrangchina leh a hote chuan an rawn ṭhâwng ta thut mai a; Phira chauh chu damin a chhuak a, mi dang zawng chu râl kutah (Hrangchina te kutah) an thi ta vek a ni. Phek 57-naa tawhsual an tawh thu Phira’n an lalpa Lalhuapa hnena a sawi lehnaah chuan meipui chhawm ṭha tura Phira tirtu chu val upa Chhawna ni loin Manga pa a ni ta daih mai.

2. Phek 9-naah hian Hrangchina hian an râl beihte chu sal sarih râl an nih thu leh silai pasarih an man thu te, an lu erawh an lak kim theih loh thu te, lu panga chauh an lak theih thute a sawi a. Engati nge he thawnthu ziaktu hian Hrangchina te hian lu panga chuah la anga a sawi mai le? Hrangchina leh a hote’n Phira te riah buk an ṭhâwn thut khan val upa Chhawna an kâp hlum nghal a, inthiarfihlim tura chet an lak lai takin Manga pa chu an rawn kap fuh leh a, paih ang thlawrhin leiah a tlu leh a, pahnih an thi ta!

An inthiarfihlim hnu chuan an hotupa Tawna ngaihṭhalo chu an bûk lamah Phira ngaihvenin a let leh a, chumi hnu rei lo têah bûk lamah chuan silai a ri ta zawt zawt a, Tawna thawm chu a reh ta hmak bawk a, ani pawh râl kutah a thi ve leh ta. Vunga ngaihṭhalo chuan Tawna chinchang hriat tumin chemtum nen chauh bûk lam panin a let ve leh a, ‘Silai a rîk a, engmah thâwm ri ka neih loh chuan ‘A thi ta’ mi han ti ang che u’ tiin a hote chu a chah lâwk diam a. A sawi ang tak takin a kal hnu lawk chuan silai a ri thâwr a, Vunga thâwm chu a reh nghal hmak a, ani pawh a thi ve leh ta. Tihian, Hrangchina leh a hote hian mi pali (Chhawna, Manga pa, Tawna leh Vunga te) an that ta a ni.

Hemi hnu hian Hranga, Buta leh Doliana te chu an mangang tawh hle a, an ṭhianpa Phira chanchin an hre bawk si lo. An mangang tihngaihna hre lo chuan lui mawng lam chu an zawh thla ta ngawt a, a hnuah Hrangchina leh a hote chuan an rawn nangching leh ta si a, an pathum chuan an kap hlum leh ta vek a ni.

Chuvangin, Lalzuithanga’n Hrangchina leh a hote’n lu panga chauh la anga a sawi hi a tisual palh a ni. Lu panga ni loin, lu pasarih an la zawk a ni.

3. A thawnthu kal zelah phek 20-naah Phira rilṭâm tih ngaihna hre lo chu zualko anga insawiin Lalhlima khuaah a lut ta ngawt a; Lalpa Lalhrima pawhin a lo dawngsawng ṭha hle mai a, duhsak takin lal khawnbawl Dailova pa inah a thlentir a. Phek 28-naah hian Phira thlen in pa chu Dailova pa ni loin Dailova a ni leh ta daih si.

4. Phira chu zualko ni loin an hmelma a ni tih Lalhrima te chuan an hre leh ta si a, a zan a zanin a relh rûk a ṭul leh ta. Phek 39-naah Phira chu Fah thing bulah Ngurthanpari’n a pek ngei Puanrin sinin tui em emin a muhil a, phek 41-naah a muhil lai Thianga’n a va hmuh chuan Fah thing bulah ni loin Fah zung lukhamin a lo mu leh daih si.

5. Thianga pawh chuan Phira chu that ta mai lo chuan a rûk têin a ṭhiante hriat hlau takin a kai harh a, a chhuah ve leh ta a ni. Phira chu kutruak mai a nih avangin Thianga chuan iptepui a pe bawk a. Phek 51-naah Thianga’n a pek iptepui chhunga thil awmte chu tarlan a ni a; chungte chu–tuithâwl, chitlang, bapui pahnih, sarêp hrang thum leh meitalh bâwm te a ni a. Phek 53-naah Phira’n Thianga pek intepui chhunga thil awmte chu a han phawrh a, chaw fûn a phawrh chhuak ta nawlh mai! ‘Muangchângin chaw chu a fâk a’ a ti zui bawk a. Lalzuithanga hian bapui pahnih hi chaw fûn angin a sawi ta mai em ni ang? Lo sawi ta pawh ni se, bapui ringawt chu chaw fâk ang ema han sawi chi a ni ang em?

6. Lalhrima khua aṭanga Phira relhrûk theih chhan kha Ngurthanpari’n a ngaihzawn vang leh a rûka a chhuah vang a ni a. Phek 83-naah Hrangchina’n Phira chu Ngurthanpari chhuah rûk a nih thu te, a rûka a ngaihzawn thute leh Puanrin a pek thute chu zêp nei loin a sawi ta piap piap mai a. Ngurthanpari chuan a hlauthâwng hle a, a hmel pawh a dâng nghal sawp sawp a. ‘Ngurthanpari hmel chu a dâng sawp sawp a,’ a ti zo chauh a, ‘Thianga leh Ngurthanpari pawh chu ngaihṭha lo takin an han inmitsîr ralh a,’ a ti leh si. Hmel dâng sawp sawp khawpa ngaihṭha lo chuan a mitsir nghal ralh thei dawn em ni? Chuvangin, ngaihṭha lo taka inmitsir ralh hi Thianga leh Ngurthanpari te ni loin, an thurûk engkim hre ve vektu Thianga leh lalnu Lalpuii te ni zawkin a lang. Lalzuithanga hian a tisual palh a ni.

7. A thawnthu kal zelah Phira’n Ngurthanpari chu an inngaihzawn a rem loh thu te, inṭhen mai a ṭhat zawk thute a hrilh a; Ngurthanpari rilru na lutuk chu khum betin a na ta char char a. Phek 125-naah Ngurthanpari chu a lo dam leh theih nan a chhungte chuan an ran neih zawng zawng, silai chena inthawina atana an hman thu a lo lang a. Hmânlai kan pi leh pute kha silai hmangin an inthawi ngai em ni?

Hetianga Lalzuithanga tih dik loh nia lang thil ṭhenkhat kan sawi hian he thawnthu hlutna hi a tibo lo a; he thawnthu ngaihnawmzia te, thil thleng inzawm ṭhat dan leh inlâk lâwn ṭhat dan te, characterization leh dialogue-a Lalzuithanga sanzia te, he thawnthuin a hun laia pi leh pute khawtlang nun, khawtlang inrêlbâwl dan leh an ni tin nunphung a tarlan ṭhatziate hi a ropuiin a chhuanawm ngawt mai.

- K Lalrinchhana,  Assistant Professor