Mi hlun leh hlun lo

Kei hi ‘Aizawl Mihlun Thlahte’ an tih pawla tel ve turin ka qualify lo. An member ni tur chuan kum 1950 aia tlai lova Aizawla awm nih a ngai. Kei chu 1960 kuma Zemabawk aṭanga kan lo chhuk hnu lawka piang leh seilian ka ni. Chu bakah, an pawla tel pha ve turin kan ropui ve lo va, ka nêp lutuk bawk. Anni pawhin min duh hek lo vang. Aizawl Venghlui lal Makthanga Khiangte khawper Zemabawkah ka pu, ka pa pa Hranga Khiangte chu Makthanga'n lal buh chhûn a eitir ve ṭhin ni awm takin mi ṭhenkhatte’n an sawi a; a dik em ka hre lo. Tun thleng hian Makthanga thlah kal zel, Hrawva Khiangte, BA thlahte, a upa lam la damte nen chuan kan la inmihran lutuk lo. Chuvangin, Aizawl Mihlun Thlahte an tih zingah hian tel pha ve lo mah ila, Aizawl mihlun ka inti ve tho. Mahse, hmân aṭanga vawiin thlengin Aizawla rethei berte zinga mi leh veng chhunga hmuhsitawm ber kan la ni reng tho.

Ni 24.3.2025 Vanglaini leh chanchinbu dangahte ‘Mi hlun’ tih thupuiin mi pakhatin thu a rawn ziak a. A ziaktu hi Aizawl mihlun tak a ni nge, hlun lutuk lo tih phei chu ka hre bik lo. A thil sawi tam tak hi thil dik tak, inenfahna tur leh zir tur ṭha takte a ni. Mahse, hetiang lam hi eng rilru puin nge a rawn ziah ang aw, ka ti deuh a ni. A thlirna tlang leh a tehna aṭang hi chuan a dik hmel khawp mai. Mahse, a thu sawi dan kalhmangah hian mihlunho chu a dah zero in, tute emaw tan chuan hriat a nuam viau lo mai thei. Kan nihna dik tak pawh ni se, miin deusawh deuh taka min tih hi chuan tu pawhin hreawm kan ti ṭhin a nih hi.

Ni e, Aizawl chu thingtlang lam ai chuan nun a lo awlsam deuh a, kan thla a lo muang deuh a ni ang. Rilru leh ngaihtuahna lamah te, hnathawh lamah te, zirna lamah te, sum zawnna lamahte thingtlang lam aiin tih tak takna kan lo nei lo deuh a ni ang. Kan chan tawkah kan lungawi hmain, rual el em emna leh rual khûm tum phêt nachang kan lo hre lutuk lo a ni ang. Chu bakah, mahni tawkin kan lo chapo ve deuhin, thingtlang lam unaute kan lo hmusit deuh ṭhin a ni mai thei. Mahse, chu tak chu thingtlang lam tan ṭhahnemngaih tinatu leh, rual el leh rual khûm tumna pe nasatu a lo ni ta hlauh zawk a nih hmel. Chuvangin, kawng tam takah hlawhtlinna an lo chang ta a ni ang e.

Nimahsela, Mizo tawh phawt, tu pawhin hma a sawn chuan kan vaiin, Mizoin hma kan sawn a ni. Chutiang bawkin harsatna leh buaina kan tawh pawhin kan vaia manganna a ni. Chuvangin, Mizo tlemtête zingah leh Mizoram zimtêah hian a hnam tesep inep zawnga khawsa ṭhinte mah pawi tih tawh nak alaiin, mihlun leh hlun lo, thingtlangmi tih hawi zawng ang deuha sawi a lo awm takah chuan, ka ngaihdanin kan chhunzawm ve ang e.

Aizawl Mihlun Thlahte tih leh Aizawl Hmathlir Pawl tih hote lo engto viau kan awm a nih pawhin, ka hmuh dan chuan anni chuan neitu rilru an put vangin Aizawla hmunhma ṭhate humhalh leh Aizawl mawina leh nawmna tur chauh hi an chet lakna a niin ka hria. Chu bak thawm dang eng nge an neih kan hriat? Chu chu kan vai atan a ṭha a ni lawm ni?

Mizoram hi Mizoram mi dik tak, Mizo dik tak tan kan ta vek, kan inṭâwm vek, kan ram dik tak a ni. Chutiang bawkin Aizawl hi Mizoram mi dik tak, Mizo dik takte ta a ni; tu ta bik mah a ni lo. Kan vaia kan ta, kan inṭâwm vek a ni. Tu khua leh khawi vengah pawh hian Mizo dik tak leh rilru dik pu, mi ṭha pangngai chu kan awm thei vek. Tu mahin, 'Hei chu kan veng bik, hei chu kan khaw bik liau liau a ni a, in awm ve a thiang lo' an ti ngawt thiang lo. A lut tharte pawhin, 'In khua, in veng hi ka er rân che u ang a, ka nêkchêp che u ang a, ka tichhe vek che u ang a, engkimah ka luahlân dawn che u' kan ti kher lo vang. Inhmelhriat ngai lote inhmelhriat a, inchhungkhat ngai lote inchhungkhat a, inṭhian ngai lote inṭhian a, inunau ngai lote inunau va, inngeih tak leh lungrual taka engkima khawsak ho hi Mizo nunphung a ni.

Eng thilah pawh hian ti hmasa leh mi hmasa an awm zel. Khawi khua leh khawi vengah pawh hian a lo awm hmasa an awm vek. Mizoram pawh hi kan pi leh pute lo luah hmasak kal zel kan ni. Khawvel hmasawnna leh changkanna thleng zel avanga vawiina kan khawsak danin kan pi leh pu te, kan ram leh kan khua, kan venga lo awm hmasate a khûm tak avanga mi hmasate hmuhsit leh deusawh leh enhniam ngawt chu mihringte tih tur a ni lo.

Khawi khua leh khawi vengah pawh hian a awm hmasa, mihlun hi chu vawi khat en mai leh an chezia aṭangin an hriat theih nghal mai ṭhin. Eng emaw ti tak hian zahawmna hi an nei ru tlat zel a. Chung mite chuan rilru dik tak leh neitu rilru an put avangin thla an timuang a, innghahna tlakah kan ngai ṭhin. Tun hma deuh kha chuan mite hian, 'Aizawla khawsa hmasa leh mihlun hi chu vawi khat hmuhnaah hian an hriat nghal mai' an ti ṭhin. Kei pawhin a dik ka ti. Tun hnu, nasa taka kan inpawlhsawp hnu hi chuan thil awm dan ka hrethiam tawh bik lo.

Kohhran leh eng pawlah pawh mi hmasa leh hnuhnung a pawimawh ber lo. Rilru dik tak pu chunga a fel leh taima, ṭhahnemngai leh mi inpe, a neitu rilru pu apiang an pawimawh ber. Ram, khawtlang, veng leh ṭhenawm khawveng, chhungkua leh ṭhianho thlengin, neitu rilru pu, âtchilhtu an awm lohin a nung thei lo. Chung mite chu kan zah tur a ni. Mahse, pawl ṭhenkhat leh kohhrana mi eng emaw zat khawsa zia hi chu a lem lutuk, a pawnlâng lutuk. An tum leh an rilru kan hai lo. Anmahni chauh pawh ni lo, an vuavâng zawng zawng kohhran leh pawlah nihna pawimawh chelh tuma khawsa ṭhinte veng tin khaw tinah an awm vek. Heng mite hi mihlun an ni ngai lo. Pêm thar zak thei lote an ni ṭhin. Mahse, an peih phawt ahnu, ti mai mai rawh se, kan ti mai a ni. Lo ṭha ta phiante pawh an lo awm bawk ṭhin.

Engpawhnise, thil engkimah hian ti hmasatu leh awm hmasa an awm a, khawi khua leh vengah pawh awm hmasa an awm zel. A awm hnuhnung apiangte’n rilru dik tak pu chung leh tih dan dik taka ti chunga a awm hmasate kan lehpelh theih chuan a ṭha lam zel a ni. Nimahsela, chung zawng zawng chu lo ti hmasatu leh lo awm hmasate avanga ti thei leh nei thei chauh kan ni tih hria ila. Ti hmasatu, ni hmasatu leh awm hmasate deusawh leh hmusit ngawt lovin i zah thiam zawk ang u.

- K. Hmingthankaia