Written by
- Dr J.T.Vanlalngheta.

Social media hmangtute i fimkhur hle teh ang u



Tunlai hian ram danpui The Constitution of India Part-III Art. 19(1)-in a sawi leh zalenna mipui sawrkarna (democracy) hnuaia min pek hi social media-ah kan bawhchhe nasa ṭhin niin a lang a. He Article bawk (cl 2) hian he zalenna kal pelh a phal lo a ni tih i hre tel ang u.

Social media, e.g. Facebook te hi han hawng ila, thil lawmawm lo lam hawi leh dan bawhchhiatna lam hawi thu post hmuh tur a awm ṭhin nia a lan aṭang hian he Freefom of Speech and Expression hmang dik lo hi kan awm ṭhin tih a lang reng mai. Social media–Facebook bâkah, Instagram, Whatsapp, Youtube, a dangtea mahni duh anga thu sawi theih zalenna hian tawp chin a nei vek a ni tih hre lote pawhin he thu ziah kan chhiar aṭang hian tâwp chin a nei a, thubuai pawh awrh phah theihna a ni tih hriain, kan thu post-ah fimkhur a ngai hle mai.

Ram Danpuiin zalên taka thu sawi leh post te min phalsak hian a hnuaia thil pawimawhte avang hian he zalenna hi tawp chin nei lo (absolute) a ni lo tih hria ila a; he'ng ringawt pawh hi sawi zau fê tham a awm.

1. Him tlân nan

2. India sawrkar zahawmna vên him nan leh a hnuaia mipuite inunauna vawn him zel nan

3. Ram dangte nena inlaichînna a ṭhat zui zel theih nan

4. Mipui nun ṭha sa vawn him nen

5. Nun dan ṭha leh thianghlim awm sa vawn him nan leh a tichhe thei laka vên him nan

6. Inhuatna thlen thei vên nan

7. Dik lo taka intihhmingchhiat vên nan

8. Court rorêlna beng hniam emaw, hmuhsitna vên nan

Zo nun mawi zahawmna 'decency & morality' kalh a nih chuan dan hmanga inhrem theih a ni. Chumi awmzia chu Kristian ṭha pangngai tak emaw, mi nungchang ṭha pangngai taka awmte tihchhiat theihna khawp emaw, a ṭha lo zâwnga naupangte rilru hruai sual thei emaw, tithlabâr thei lam hawi emaw, entir nan, zahmawh rawngkai leh nungchang/nun dan mawi lo leh bawlhhlawh lam hawia thu thawn (to send message) te hi dan kalh a ni a, thubuai pawh neih theih a ni. Chu bakah, social media-a thu thawn, fiamthu anga lang, mahse, chîk taka han ngaihtuaha chutiang ni si lo (law point: innuendo), mi dangte hming tichhe thei post vak vakte pawh hi a him lo va, thubuai neia jail bang zût theihna tho a ni tih hriain i fimkhur tlang ang u.

Social media kaltlanga mi chanchin dik lo taka sawi te, mi hming ṭha sa tihmingchhe zawnga sawi te, dâwt hmanga mi eizawnna ṭha sa tihmêlhem leh hmusit zawnga sawi te, mi rilru tihnat te hi danin a phal lo va, thubuai awrh theihna bawk a ni; BNS 356 (1), (2), (3) & (4) leh 1PC 499 & 450) leh IT Act Chapter XI Section 66A anga inhrem theih a ni bawk.

Chimawm tak emaw, inhuatna thlen zui thei chi thil social media hmanga message thawn vanga IT Act Section 66A anga thubuai awrh theih dan chungchang Supreme Court-in Shreya Singhal v Union of India-a thuremna a tihchhuahah Article 19(1)(a) kalh a ni tiin hnâwl mah se (2015), hemi chungchanga pawi khawihna hi Court chuan a ngai thutak hle a; a la nung reng a, hetiang thil a thlena police-te hriattîrna hmanrua FIR (BNSS Section 173; CrPC Section 154) pawh thehluh a, la ziah luh zel theih a ni tia dah belh a ni thung.

Facebook, Instagram, Youtube, Whatsapp leh a dangte zalen taka hman hi dan pawhin min phalsak tih kan hriat vek avanga heti taka hmang hi kan ni a; mahse, mawhphurhna nen fimkhur taka hman tur a ni si. Inhuatna leh buaina chawk chhuak thei thil rêng rêng ('re re' tih hman hi Mizo ṭawng dik lo a ni) dah/post lo ila; chutiang bawkin, mi thu rawn dah (post)-te pawh fimkhur takin kan comment dawn nia.

Constitition-in zalenna bulpui Fundmental Rights (Article 22-35) min pek, a bikin, kan thu ziaha khûrkhungin, Freedom of Speech and Expression hi India khua leh tui, voter ID card nei tawh phawt chuan zalên takin kan hmang thei a ni, tiin kan thu ziah i'n titawp rih teh ang.

- Dr J.T.Vanlalngheta