Written by
- Dr Embassy Lawbei
Assistant Professor, Liberal Arts, CHRIST University, Bengaluru - Andrew Lalchhandama, PhD Scholar, Mizoram University

Mizo ṭhalaite an harh thar: Social media hmangin ruihhlo do beihpui an thlak

Kum 2010 December khan Tunisia ramah kawng sira dawrkai, kum 26 mi tlangval beidawng Mohammed Bouazizi chu a inhâl hlum a, hei hian Middle East leh North Africa ram hrang hranga ṭhalai beidawngte harsatna inmûng reng tawh chu kai thoin, revolution lian tak a hring chhuak a, ram hruaitu an bân phah a, hruaitu thar an lo chhuak bawk a. A pawimawh ber chu khawvelin mi pangngai ve maite au aw a ngaithlak phah a, digital media hmanga mipuite chêt lakna awmze nei tak kha khawvel chanchinah ‘Arab Spring’ tih emaw, ‘Jasmine Revolution’ tih emawin hriat reng a ni tawh ang.

Hetiang deuh hian kum 2020 May thla khan US-ah mi hâng George Floyd chu Minneapolis police officer mi ngo Derek Chauvin kutthlak tuar lovin a thi a. Police officer hian Floyd-a chu chhuatah nam betin, minute 10 dawn chu a khûp hmangin mi hâng pa chu a ṭhingṭhit a; Floyd-a hian ‘Ka thaw thei lo’ tia a au pawh pawisa duh loin, a nunna a laksak ringawt mai a ni. He thil thleng duh lohna hi khawvel pumah au chhuahpui a ni a, mi hângte nunna hlutsak duhna auhla ‘Black Lives Matter’ tih chu a lar hle. Kum tam tak chhung America rama chi inthliarna mipuite’n an nin tawhzia leh an kham tawhzia tilangtu niin, khawlaia au chhuahpui mai piah lamah digital media hmanga an au chhuahna chu khawvelin a thlir ṭhup a ni.

India pawh a bâng bik lo. Nikum 2024 August ni 9 khan doctor zir zo hlim nula, internship ti lai chu RG Kar Medical College, Kolkata-ah a duty lai chu pawngsuala thah a ni a. He thil thleng duh lohna hi doctor rual mai bakah mipui zawng zawng deuh thawin uar takin an lantir a, hmeichhiate chunga hleilenna an duh lohzia leh thil sual titu na taka hrem an phût a ni.

April ni 10, 2025 zan khan Dinthar veng ṭhalai rual chuan an veng mi Henry Lalbiakzinga, heroin kg 4.722, cheng vaibelchhe 1.41 hu nia chhût kaihhnawih thubuaia man mekte in kawtah pung khawmin, Henry-a bungrua an suasam a. An khawih zingah Henry-a’n a hmaa social media lama a man zat nen a lo pho lan tawh, cheng nuai 8 chuang man bike pawh a tel. Ṭhalai rual hian Henry-a leh a chhungte chu an veng aṭanga hnawhchhuat an phût thu an au chhuahpui a, ‘Hawng 440 kan duh lo’, ‘Dikna kan duh’, ‘Ruihhlo kan duh lo’ tiin an au rual a nih kha.

Heng thil thleng hrang hrang kan tarlan tak hi thil pakhat vang maia lo chhuak a ni lo a, thil inmung ril tawh tak, sorkar leh thuneitute duhkhawp lohna tling khawmin a hrin a ni zawk. Hetiang movement hrang hrang phuar khawmtu erawh thil thuhmun, digital media chakna a ni a, thil danglam thlentir duhtu mipuite’n an tlangauna hmanrua ber atan digital media an hmang ta.

Dinthar ṭhalai thinrimna hian Mizoram puma ruihhlo hluar nasa kan ninzia leh a inhnawmhnawih nia sawi, kuta manna awm si lo vanga mipui lungawi lohna infawm khawm a tarlang tel. Mizoram hi hun rei tak chhung chu ruihhloin a rûn tawh a, ruihlo luhka tia sawi hial a nih phah a. Myanmar nen km. 530 lai ramri inṭawm kan nihna hian ruihlo do a tiharsa zual a, smuggler tan duhthusam a ni thung si. Mizoram Excise & Narcotics department-in a tarlan danin, kum hnih liam ta chhung khan dan phal loh ruihlo lak luh a tam em em a, ruihlo vanga man lah an tam. Kumin chhing ringawt pawhin ruihlo tawlh ru mi 600 chuan man an ni tawh a, case 441 lai NDPS Act 1985 hnuaiah register a ni tawh bawk. Hetia ruihlo lak luh a tam hian a hmangtu pawh an tam zel a, a tuartu chu kan Mizo ṭhalaite bawk an ni.

Hetiang taka Mizorama ruihlo tam dan ngaituah hian a dona lam hmalakna erawh duhkhawp lohna a lian hle. Na taka kal tlemtê awm bawk mah se, sorkar leh NGO piah lamah kohhran, NGO leh a dangte hmalakna tam zawk hi chu awareness campaign, seminar, etc velah a tawp dêr a, ram pum huapa ruihlo do duhna au chhuahpui hi a beitham hle. Tunah ṭhalai rualte’n ruihhlo doa an che ta hian ṭhalai tam zawk a cho chhuak a, a inṭanna Dinthar ṭhalaite ni mah se, Mizo ṭhalai zawng zawng a huap nghal a. Tunah chuan Mizo ṭhalaite’n an ṭhalaipui, ruihhlo bâwiha tâng mek leh an nunna laksaktu ruihhlo hi an haw tak zet tawh tih chu hmuh theihin a lang chhuak ta.

Khawvel hmun danga movement lian tak tak kan hmuh, Arab Spring, BLM leh Kolkata-a thil thleng ang tho khan tuna Aizawla kan hmuh mek pawh hi a inmunna chu ril tak, hun rei tak chhung ruihhlo khuahkhirh kawnga mipuite beisei anga hmalak lohna leh thuneitute hlawhchhamna awm zeuh zeuh infâwmkêm rawn puak keh ta a ni ber a. Digital khawvelah digital media hmangin a rawn punlun ta mai niin a lang. A bikin Mizoram ṭhalai, technology thar lo chhuak apiang lo hmang ṭangkai ve thei zung zung awm tamna ramah he digital activism pawh hi a chhe zawng chauh ni lo, ram inrelbawlna kawnga an duhkhawp loh au chhuahpui a, movement lian tak rawn kalpui tur khawpin an ram an lo vei ta hle ni pawhin a lang bawk.

Dinthar ṭhalai lungawi lohna Youtube live ente chuan kan hmuin a rinawm a. Ṭhalai thinrimna sosanzia leh he movemnet danglam bikna pawh kan hre theiin a rinawm. He thil thleng hi Mizo ṭhalai social media lama rawn puangzartu (Zo-netizen) tam takte khan he thubuai hi a zûzî mai mai lohna leh dan ang taka hmalak chhunzawm an duhzia lantir nan ‘Hawng 440’ hi social media post hrang hrangah a lar hle a. Rinhlelh man ber Henry Lalbiakzinga hi a lo intarlan ṭhin dan leh a khawsak phung hre chiangtu an lo tam vang pawhin ngaihven a hlawh zual pawh a ni mahna.

Ṭhalaite thin tirim zualtu ni bawk chu Henry-a hi thawkrim leh taima, entrepreneur dik tak, Pathian malsawmna dawngtu nia inchhâl siin, ruihhlo vang chauha milian thei nia ṭhalaite’n an hriatna hian ṭhalai, dik taka hlawhtlin tum, mi taima ve tho site a tibeidawng a; ruihhlo hmanga hlawhtlinna a short-cut lutuk bik hi an rilru a dam thlawt lo niin a lang.

Hemi kara thinlung tilawmtu erawh chu mi tu pawh, khawtlanga an dinhmun leh an nihna avanga thil tisualtu ṭheuh ṭheuh intluk tlang lo taka kan thliar bikna an rawn ṭhiat hi a ni a. Police-te’n ruihhlo an manin social media-ah an thlalak nen kan hmu fo a, Henry-a man a nih khan hetiang hmuh tur a awm tak mai loh avangin ṭhalaite’n a thlalak la khawmin social media-ah an thehdarh ta zawk kha a ni a. Police tih nghak hman loin mipuite’n he thil thleng hi rang takin an bawhzui nghal zawk a ni.

Khawtlang leh ram rorelnaah mipuite’n thil thlakthleng an duhna an au chhuahpui leh hmalakna tak tak duhna activism lamah Mizoram hian bung thar a chuangkai mek niin a lang a, chu chu tuna kan tawn mek digital activism hi a ni. Hetiang digital activism hi Mizoram-Assam ramri buai lai khan kan lo hmu tawh a, Mizoram lam dikzia an tlangaupui bakah, Assam lam thuchhuak eng pawh rang takin an lo chhang let ve zung zung a nih kha. Khatiang bawk khan tun hnai maiah ruihhlo dona lamah digital activism kan hmu leh a, social media lamah chuan Mizo ṭhalaite’n rilru hmunkhat puin, ruihhlo zuartu an duh lohzia uar takin an tlangaupui a. Dinthar veng ṭhalai chauh ni lo, tlang hrang hranga Mizo ṭhalaite online community group hrang hrangahte chuan ṭhalaite duh thuhmun neiin ruihhlo an do rual ta ṭhup mai a ni.

Hei bakah hian ruihhlo zuartute ensan duhna lian tak a rawn hring chhuak bawk. Ruihhlo zuartu chu khawtlangah mi neinung tak pawh ni se, a dinhmun thliar hauh lova ensan leh hnawhchhuah hial duhna a awm ta a, heng mite hi kan khawtlangah awm ve tawh lo se tih chu an auhla ber pawh a ni.

He thil thleng hian Mizote hi thil ti hluaia reh leh mai ṭhin kan ni bik ngawt lo tih a nenmghet ngeiin a rinawm a. He digital revolution pawimawh tak hi Mizo ṭhalai chhuantharte bultum a nih bakah, a bul ṭanna chauh a la ni a. Ruihhloa kan chet ang chiah hian eirukna leh hlemhletna do kawngah te, khawtlanga âwm nêm zawkte chunga hleilenna thleng ṭhin do kawngah te, sorkar leh khawtlang inrelbawlna dik leh felfai duhna kawngahte hian min kai harh zual zel se la. Mipuite pawimawh berna democracy ramah hian mipuite au aw hi ngaihthlak ni fo bawk se. Mipuite pawhin kan inlungrual phawt chuan thil kan tih theihziate pawh hre chiang thar zel ila. Chutihlai chuan, tharum thawh zawnga chetna hian thil chinfel aiin buaina a tipunlun thei tih hre chungin, thil chinfel dan tur felfai tak, fim tak chunga kan ngaihtuah tel reng erawh a fuh ber zelin a rinawm.(Phek 7-ah zawm a ni)

- Dr Embassy Lawbei, Assistant Professor, Liberal Arts, CHRIST University, Bengaluru

- Andrew Lalchhandama, PhD Scholar, Mizoram University