Written by
Zion Lalremruata
Vice Chairman, Vairengte Welfare Aizawl Committee, Camp @ Zotlang, Aizawl.
RAMRI BUAINA LEH HMASAWNNA, VAIRENGTE LAMAH
Mizoten pi leh pute aṭanga kan ram chin chu Bengal Eastern Frontier Regulations of 1875(BEFR 1875) a ni a, mahse, hun hmasa lama a ram neitute'n kan ngaihthah vangin ṭhenawm State-te'n kan ram zau tak chu neitu nihna hial min chuhpui vangin kan buai ṭhin a. Kan ramri fel lo avang hian abik takin Assam nen hian buaina kan nei ta fo mai a, tun hnai lawka Vairengte leh Lailapur vai (Bangladesh aṭanga dan loa lo pemho) inbeihna chuan boruak lian tak a siam nghe nghe a. Ramri chungchang hi a thuphung chuan kan Political Party-te'n an veiin, inbeihna hmanruaah pawh an hmang nasa ṭhin hle tih chu kan hre tlang a. Tun ṭumah hian hmun dang chu lo dah ṭha ta ila, Vairengte, Kolasib District chhehvel aṭang hian Mizoram hmalakna leh hmasawnnate en pahin, engtia hmalak hi nge ṭha tih ngaihtuahna'n i hmang dawn teh ang.
Vairengte Excise Gate chhuah lama awm Mautui Zau, chhungkaw 13 (tunah chuan 14 an ni tawh)-te'n leilet an neihna hmun chu Assam Forest leh Assam Police-te'n Kum 2005 khan an leiletah kal chilh a, rikrapin an buh chìnte seng an phal loh thu an hrilh a. Leilet neitute hian an harsatna tawhte MZP Vairengte Sub Hqrs hnenah thlenin, MZP lam hian hmalakpuiin kum khat hnu velah Mizoram Sawrkar chuan LSC a siamsak ta vek a ni. Mautui zau hi Saihapui 'V' aiin Assam lam hi a hnaih zawk a, tin, hemi tum hian Vairengte tlak lama Aitlang Sihpui zaua leiletho pawh LSC siamsak an ni. Heng Aitlang Sihpui zau leh Mautui zaute hi kum 2011 chhung khan Minor Irrigation Department chuan Land Development a thawhsak a, hei bak hi chu hemi hma leh a hnu lam thleng pawhin Mizoram Sawrkar aṭangin chhawmdawlna an hmu lo.
Saihapui 'V'(V hi Vairengte tihna a ni) hi Vairengte chhuah lam, Phainuam bul maia awm niin Mizo hlang awmna khua a ni a. An khuaah hian Assam lamin Bengali Medium Sikul an din a, hei hi an Sikul neih pangngai ber a nih vangin an buai phah a. MZP Sub. Hqrs. Vairengte hnenah Mizo ṭawnga zir theihna ngei tur Sikul an neih theihna'n kum 2005 khan an ngen a, tichuan, MZP lam hian hmalakpuiin hun rei lo te chhungin Mizoram Sawrkar chuan SSA kal tlangin Sikul ṭha tak a pe ta a ni.
Heng bakah hian Mizoram Police check gate khu tunah chuan tunhmaa check gate awmna aṭanga hla tak, Mukam kawi kan tih ṭhin bulah sawn thlak a ni a. Tin, tun hma lama BRTF-te'n an luah ṭhin hmunah Mizoram Sawrkar chuan kum 2019 aṭangin IR Police a dah leh ta rup mai bawk a. Vairengte-Bagha Auto Rickshaw stand chu Pi Lalrovi (L) in kawt aṭangin a thlang lam BRTF Labour Camp bulah sawn a ni a, Vairengte Auto Rickshaw Association-te'n fak an phu hle. He Auto Rickshaw stand-ah hian he lai hmun hmang ṭangkaitute tan Mizoram PHE Department chuan tun kum 2020 chhungin tui a pe tawh bawk.
Heng aṭang hian hmasawnna kan neih dan a hriat theih viau awm e. Chutihrualin, Assam lam pawh hian heng Mautui zau leh Saihapui 'V' lamahte hmalakna pui tak tak an nei ṭhin a, an khawih chin rau rauah chuan an hnathawhte a langsarin, an hnu pawh a ropui zawk zel a ni. Vairengte leh Lailapur inkara Mizote'n kan luah chin kan zauh zelnaah hian Pi Lalrovi (L) leh a fate kha sawi hmaih chi an ni lo. Pi Lalrovi te in hi tunah pawh Mizo inah chuan a awm thlang ber an la ni fan a, Assam lamho pawhin an um chhuak thei lo. Assam Forest-ho phei chuan an in te halsak hial an tum a, mahse, anni nufa za hi in chhungah an awm lui tlat a; an hal ngam ta lo a ni! Tin, Vairengte hi tun hnai thil thleng avang hian a nihna dik tak pholanin a awm phah a tihtheih awm e. Covid denchhenin Lailapur leh a chhehvela chengte'n thiam taka hma lo lain, Covid-19 boruak vanga tangkhang driver-te tan Hotel/thingpui dawrte an han siam a; an huangtau ta mah mah a, Vairengte ṭhalaite an cho chhuak a ni ber e. Covid-19 hi awm lo ta se hetiang boruak hi a awm kher lo ang. A chhan chu, heng lai inkarah hian tu tan mah hmalak ngawt theih a ni ngai lo. Tun hma kan Mizo pi leh pute huna INRUN kan tih ang pawh kha Vairengte mite hian kan la chhawm nung fo tih hi hriat tel a ṭha awm e. Ka hriat chinah pawh Bilaipur vaite'n Vairengte pawi an khawih vangin Bilaipur khua hi ṭum 3 vel chu run an ni tawh a; mihring nunna erawh laksak an ni ngai lo. Inrun bakah hian hnawksak taka che ṭhin hnam dang khuate chu mang ṭhak khawpa halte pawh a awm bawk. Kan Val Upa famta Pu Bawitluanga leh Pu Zothanzuala Zote pawh kha la dam se chuan an thawhrahte kha a thlawn lo a ni tih an hmu ngei ang. Tin, Mizorama tlawmngai pawl lian ber YMA Branch hnuaia YMA Section hi kan khuaah kum 1972-a Pu J.Lalhmachhuana (1968-1986 - hemi chhung hian kum 17 Vairengte Branch YMA President a ni), Kawltheihuan, Aizawl te hun laia din chhoh niin, Mizo tlawmngaihna pawh hi vawiin thlengin chhawm nun zel a la ni a; Bazar ni chu kan nei, mahse, Vai dawr erawh kan nei lo.
Aw le, kan ramri fel thei lo hi kan vei tlangin tunah zet phei chuan Bangladesh lam mi, dan dik loa lo lutte'n kil hrang hrangah min nek buai ta zel mai a; ngaihtuahna fim tak kan hman thiam a hun ta hle mai.
1. Ramri fel lo kan neihna hmunte enkawlna tur bik hian Inter State Border Development Board/Cell siam a, hnathawk thei tura sum pek ni se. Assam lam hian kum 1985 lam daih aṭangin hetiangah hian bul a lo ṭan tawh.
2. Mizo zinga Ex-Servicemen emaw kan Mizo unau refugee/State pawn aṭanga lo pemte tan emaw, heng kan ramri buaina hmunah hian khua leh eizawnna tur mumal tak din ni se. Heng hmuna chengte tan mamawh mila silai permit pek ni bawk se.
3. Tuna Mizote'n kan hauh chin ramri buai kan neihna hmunahte LSC - a mamawh leh cheibawl duhtute tan pek chhuah zel ni se.
4. Official ramri buai hmuna awm tur thlan kawngah fimkhur taka kalpui ṭhin ni se, duhthusamah chuan Mizo Nationalism-a chiangte ngaihpawimawh ni se. Assam lam hi a bik takin an Forest Department leh Police-ah an innghat thui hle a, Mizoram nen kan buaina neih reng rengah pawh anni Department lam hi an tel ngei ngei ṭhin. Ram inchuhna hoah Police post (Pocket wise) changtlung tak din zel ni se, Forest Department hi ramri thilah hian beisei angin an lang lo fo mai a, hengah hian thuneitu sang zawkte hian zalenna leh thuneihna an pe tawk lo em ni ang?
Duhthusam leh beisei anga hmalakna chu la hmu lo mah ila, tun hnai chhoah Sawrkar kan neihte'n ramri lamah hmalakna an nei chho hi thil lawmawm tak a ni. A chhut duh tan hmasawnna hnathawh aṭang khian a hmuh theih ang a, MNF Sawrkar kum 1998-2008 leh Conress Sawrkar kal ta 2008-2018 ah te khan. Tin, tuna kan Sawrkar tharah phei chuan BRTF-ho awmna hluia kan Police-te an awm ta hi thil chhinchhiah tlak tak a ni. Hei mai ni loin, tun hnaia Assam lam min lo nawr buaina thilah kan Chief Minister Pu Zoramthanga leh a kaihhruai Sawrkar chungah kan thlamuangin kan lawm em em a; beiseina kan nei sang hle a ni. Sawi tur tam tak a la awm thei ngei ang, a pawimawh ber chu Chhungkaw Pa berin fate zingah a hrisel lo leh chawikan ngaite tan sum a seng hnem ṭhin ang hian, ramri buai/inchuhna hmunah hian sum mamawh angte ruahman ṭhin se la, ram tan a ni tih hriain tuma'n thik lo bawk ila, kan ram luah a zau belhin hmasawnna kan nei ngei ang.