Written by
- Lalremsanga
Mission Veng
Congress' India Chanchin Ngaihnawm
Vanlalhuma Kawlniin December 16 Vanglaini-a thiam taka "Mizoramah Congress a Tho Leh Ang Em?" tih a ziahah khan Indian National Congress leh a kaihhruai India chanchin a ziah kha chhiartute'n fiah zawka an hmuh thiam theih nan sawi fiah ṭha ta ila.
Sap pachal, British sawrkar tana ṭhahnemngai tak leh India mipuite dinhmun ngaihtuah em emtu Allan Octavian Hume-a'n British sawrkar laka India mite chu aw khat neia an lo awm theih nan leh an chan a lo ṭhat zawk theih nana 1885-a a din Indian National Congress (INC) hi India-in zalenna a hmuh theih nana hmanraw bulpui a ni a. Indian National Congress dintu Allan Octavian Hume-a hi Queen Victoria-i hun laia pa challang tak, leh mi zahawm, 1884-a Viceroy rawn ni tawh, sap em em, Marquess of Dufferin-a'n "Dinna nei lo leh thu dik ngaihthah"-a a sawi, India mite'n a, mi "thianghlim leh mi ṭha" tia an sawi si a ni.
Congress inkhawm hmasa ber hi Bombay-a Gokuldas Tejpal Sanskrit College-ah neih a ni a. Heta tel tur hian Hume-a chuan mi chi hrang hrang tel turin a sawm a. Chu'ng zingah chuan ukil lar tak Woomesh Chandra Banerjee-a pawh sawmin a ni hi Indian National Congress President hmasa ber a ni nghe nghe.
Chu inkhawmah chuan "Father of the Indian National Congress" Congress Pa tia an sawi Hume-a chuan a ngaih pawimawh Congress tih tur a sawi pali zinga pakhat chu "Chi, ṭawng leh sakhua avanga intihhranna zawng zawng nuai bo a, hnama inpumkhat" a ni a. Hei hian a din ṭan tirh aṭang rengin Indian National Congress hian sakhaw tih bik a neih lohzia a tilang chiang a. "BJP hi Hindu sakhaw humhalh duhtu a ni ang bawkin INC pawh hi an ni chiah bawk," tia Vanlalhuma Kawlniin a ziak hi a dik lo deuhin a lang.
Chu mai bakah paragraph hnihnaah fimkhur takin "Congress Symbol pahnih hi Hindu Sakhaw lam rim nam leh Hindu-ho hip thei thil ve ve a ni," tiin, "Sakhua nena inzawmna thûk tak nei an ni," a ti a. A thu sawi hi a mal te tea hnial hleih theih loh, dik tlânglâwn tak, mah se, rilru hruai kawi thei tak a ni a. A tum ber chu Congress symbol kha Hindu taka lantir a nih avangin tawi têin sawi fiah ta ila.
Congress symbol kutphah hi BJP symbol Lotus angin Hindu Pathian Nu Saraswati-i chhinchhiahna a ni ve lo a. Indira Gandhi-in 1980-a symbol atana a thlan ve mai; mipuiin an hriat awlsam nana RK Rajarathnam-a'n a rawt; chu a rawtna chu phone aṭanga a ṭawng hriat har tak Buta Singh-a'n phone-a "Haath (kut) a ṭha ang em?" tia Indira-i a va hrilh a, Indira-i'n "Haathi" (Sai) a ti emaw a tih tlat a. A tawp a, "Haath" (kut) zawk a ni tih an hriat theih tak avanga rawn piang mai a ni a. Hetianga ho angreng taka Congress kut phah rawn piang hi Indira-i chuan, chakna leh tha hrui leh inpumkhatna, lantir nan a hmang a. Tun thleng hian Congress party chuan inpumkhatna lantir nan a hmang ta zel a ni.
Ram leh hnamah Congress chu thiang zau (liberal) ṭha lo tak anga lantirin, "Keini Mizote pawhin ram leh hnam kan tih fo angah deuh hian an thiangzau (liberal) lutuk tiin duhkhawp lohna a nasa chho telh telh," a ti a. Hei pawh hi ngun taka ngaihtuah chuan, India ramah hian za zelah Hindu 80 an awm a. Kristiante hi 2.3% chauh kan awm a. Sawrkar laipui chelh fotu Congress a thian zau (liberal) khan keini ringtute tan a him a. Vanlalhuma Kawlniin thiang zau (liberal) a tih ve loh, a awmna party, BJP, Hindu rumrut rorelna hnuaiah chuan tun hnai BJP sawrkar term hnih chhung lek pawh hian Hindu ni ve lo tihduhdahna a thleng nasa em em a ni.
Hate Crime Watch-in, 2009-2018 chhunga sakhua avanga inhuatna avanga mi pawi khawihna a chhui a. Chutah chuan, sakhaw inhuatna avanga mi pawi khawihna hi Modi-a BJP rorelna 2014 aṭang khan 90% a kai tih a hmuchhuak a. India rama mihring tam berna state, BJP kaihhruai Uttar Pradesh-ah sakhua avanga intihduhdahna a nasa ber a. Hetianga sakhua avanga intihduhdahna thlentute hi 83% chu Hindutva pawl hrang hranga mite a ni.
India rama kan awm chhung chuan Indian National Congress anga thiang zau hi keini ringtute tan a him daih zawk a. Kan ram nena inang lo tak, kristian ram US-ahte chuan thiang zau lo, kristianna a ruh zawk Republican lam an ṭanawm leh em em si. Hetiang hi thil thlir dan tur a ni.
Tin, Congress kaihhruai "India sawrkar chu Pakistan leh China laka inralrin reng ngai a nih avangin... Khawvelin rinduap zawk deuhva a ngaih USSR (Russia Communist) lam belbultu ni chhovin, ralthuam pawh Russia siam hlir leitu a ni chho ta," tiin India leh Russia inkar ṭhat chhan a sawi a. Belh chian a dawl loh deuh avangin tawi tein sawi fiah leh ta ila.
India zalenna sual chhuak hlim hlawl, zalenna sual chhuah man hria, India ramin ram dang laka buaina a tawh belh hlau em emtu khatih laia India Prime Minister Jawaharlal Nehru-a leh Soviet Union hruaitute June 22, 1955 meeting minute-ah chuan, Nehru-a chuan, "USA mi ṭhenkhatin, Security Council-ah China chu India-in thlak se, an ti a. Hei hi keini (India) leh China inkar tihbuai tumna a nih avangin, kan duh lo a ni," a ti a.
Hei vang hian United States leh India inkar a chhiat phah ta niin ngaih a ni a. China leh Russia inkar ṭhat vanglai a ni bawk nen, China ṭantu Russia chu India lakah a lawm a. Russia leh India inkar a lo ṭhat phaha ngaih a ni a. US chuan Pakistan lam a bel ta a ni. Hei hi India leh Russia inkar ṭhat chhan zawk nia lang chu a ni. "India sawrkar chu Pakistan leh China laka inralrin reng ngai a nih" vang tia, India leh Russia inkar ṭhat chhan sawi hi a dik chiah lo deuh a ni.
Tin, Jawaharlal Nehru-a leh ram hruaitu dangte'na 1955-a an duan, 1961-a movement an din Non-Aligned Movement hi ṭhat lohna tam tak awm ve tho mah se, ram ṭhang mekte tana ṭangkai em em, ram ropui pahnih US leh Russia-te ralthuama intlansiak timuangtu ṭangkai tak pakhat a ni a. Na taka an nawr avangin Vietnam War tâwp chhan pakhatah a sawi ve theih a. Kum 1988-a kum 8 chhung zet Iran leh Iraq indo tawp phahna pakhat a ni. Non-Aligned Movement-a Congress kaihhruai India tel ve chu, "Khawvel khawi ram mahin an ngaihsan loh leh an hlauh ni phak si lovin hun rei tak a then kual vel" tia a sawi hi a fuh chiah lo deuh a ni.