Curruption kan la do zel dawn em?

Corruption do hi thil hrehawm, hlawhtlin harsa tak, hlauhawm bawk si, insênsothlâk, hna ṭhulhthlâk, sum pai lama hlâwkna awm si lo a ni. Mizoramah phei chuan hming chhiatthlâk tak, mi huat leh ngei hlawhna, mahni lam ṭha famkim bîk chuang si lova midang fel lohna hmu thei, intifel leh mi îtsîk chîng nih hlawhna mai a ni a. Chutih nâk alaia thuneitu lam te, a chhui chiangtu lam te, a hremna kawnga thawktu lam te, eirua puhten jail an luh lohna tûra lehkha ziaksaktu lamte leh dân hmanga hmalâkna kawnga khân pawimawh luahtu zawng zawng te, eiru mite lamah an ṭang tlâng ta vek mai em ni ti zâwnga ngaihtuahna a kal sual châng phei chuan beidawnthlâk tak a ni thei. He’ngte avâng hian corruption hi do zêl ngam chi pawh a ni dâwn em ni a tih theih a, do loh ngam rual erawh a ni si lo. A chhan chu:

1. Corruption hian hmasâwnna a dâl tlat: Bul kan ṭannate a la rei loh avâng leh kan ram dinhmunin a zir loh avânga hmasâwnna kal chak lutuk thei lo chin hi chu awm bawk mahse, sum lo lût ve ang angte hi a nih dân tûr dik taka hman ni ṭhîn sela chuan tûna kan dinhmun nêna khaikhin chuan khî-ah khî-ah awm ve tawh tûr hi kan ni a. Corruption avâng hian hnungah arbâwm kan khai a nih hi.

2. Chhûng ril a ei chhia: Corruption hian kan hmasâwnna ruhrel pawimawhte a ei chhia a ni mai lo va, keimahni, kan chhûngril, kan zungzâm hi a ei chhia a ni. Thil ṭha leh ṭha lo, dik leh dik lo, ngaihsân tûr leh malmâk tûr kan tehna chhûng ril ber, kan ‘value system’ hi a ei chhe mêk a. Hei hi tlâkchhiatna hlauhawm ber a ni. Ei leh bâra tlâkchhiatna te, lirnghîng leh thlipui avânga tlâkchhiatnate chu hlauhawm bawk mah se ram leh hnam chhiat hlenna a ni lo zâwk a. Kan value system ber a tlâk chhiat erawh chuan thil ṭha lo haw tûr leh thil ṭha sual chhuak tûrin chakna rêng kan nei tawh lo vang a, hlemhlêtna chuan kan ram hi tlângnêl takin ‘nu leh pa khua nuam sing khaw’ a ti tawh ang.

3. Mi a tibeidawng a, mi ṭha misualah a chher chhuak: Tûnlai social network han luh hian kan ṭhalaite rilru negative-zia a lang thei ruau ruau - a êng zâwnga thil thlîrna hi a tlêm hlê a ni. Kan ram kalsiamah hian beiseina êng min pe thartu hi a tlêm ve lulai bawk ni ang e. Beidawnna hi hmêlma hlauhawm ber a ni a, mi beidawngte hi mi hlauhawm ber an ni. Corruption hi mi beidawng, mi hlauhawm tam zâwk hringtu leh châwm liantu atân duhthusâm a ni.

4. Corruption avângin pawi sawi loten nasa takin an tuar ṭhîn: A ruh lang râwta sawi vek ngai lovin (sawi mai sên pawh a ni bawk lo vang a), corruption avânga pawisawi loten an tuarna nasatzia hi mi pângngai tân chuan hai rual a ni lo. Mipui, a bikin mirtheiten an chanvo tûr ngawih ngawih an chan loh phah fo va. Chu mai ni lovin, tuten emaw hlâwkna dik lo an ûm avânga midang hrisêlna leh nunna hialin a tuar theihna pawh a tam a, kan tuar mêk bawk.

5. Thatchhiatnaah min hruai lût: Thlan tui far zawih zawiha hnathawktuten zanriah chawhmeh leina daih pawh an hlawh theih mang loh lai a, awlsam tak leh dik lo taka mipui sum rût tawk tawktuten khawvêl an chên lai hmu ve reng kan ṭhalaite hi engtin nge maw thawhrim hlutna leh zahawmnate hi kan zirtîr dâwn le? A thu chuan kan zirtîr thei reng a, kan fate pawhin a thu chuan an hrethiam reng. Amaherawhchu, corruption a nasat chhûng chuan heng zirtîrna ṭha hian kori a tu tak tak thei ngai lovang.

6. Fel a harsa: Mihring nihphung rêngah lâwmman dawng tûr pawhin dik leh felte hi a harsa a ni a, dikna avânga lâwmman dawn chu sawi loh huat leh hrem te, hla taka transfer-te miin an tuar fo dâwn chuan tunge fel reng ngam ang - nopui dawm tûr pawha a harsat teh lul nen?

7. Inrîkrâp, inrûk bo, thisen chhuah leh tualthahna a hluar ṭhîn: Corruption hluarna ram apianga a serh zînga a mei ang maia lo tel ve ngei ngei ṭhîn chu nun tirâlṭi khawpa inrûk bo, thisen chhuah leh inthahnate hi a ni. Khawvêla hmun hlauhawm zual, thisen chhuahna leh tualthahna hluarna ber ber hi corruption nasatna hmun an ni deuh vek mai. Hetiang dinhmun hi kan hlat vak tawh lo thei a, ṭhan harh a hun tak meuh a ni.

8. Kan tu leh faten kan tuh rah an la seng ang: Ei ru mite hian tu leh fa fel tak tak, Pathian tih mi, zirna leh hnathawh kawngah pawh entawntlâk tak tak, an fel leh thawhrim avânga hlawhtling tak takte an nei ve tho. Nimahsela chu’ng mi tha tak takte pawh chuan, an nu leh pate ei rûk an hai tak tak lo vang a, an nu leh pate ei rûk zâra zirna ṭhaa zir chhuak a, dinhmun ṭhaa ding ta an nih an hai tak tak hek lo vang. Chu inhriat rûkna chuan chhûngrilah langsâr si lo, dam tak tak thei si lovin an dam chhûngin a kher zui zêl ang tih a hlauhawm hle a. Rilru lam natna maksak leh khirh tak tak kan la nei ve sup ang tihte pawh a hlauhawm e. Mi fel leh entawntlâk, mi hlawhtling tak ni tho tho tûr ten, an nu leh pate eirûk avânga an zahawmna leh hlutna nasa taka an hloh ringawt pawh lainatawm tak an ni.

9. Pathianin a hua a, Bible-in na takin a do: Bible-ah hian sual dona kawng hrang hrang kan hmu tam hlê a. Hremna te, vaukhânna te, zilhna te, dik taka nung tûra fuihnate kan hmu tam hlê. Heng zawng zawngah hian Thuthlung Thar thlenga a hring a hrâna Pathian leh a thu thianghlimin a do nat ber chu corruption hi niin a lang a. Thuthlung Tharah hian mi corrupt-te tih loh chu chawp leh chilha Pathian hremna tawng baw nghâl rum rum hi sawi tûr an vâng hlê.

Corruption hi Pathianin chutiang khawpa a do chu a nih avângin amah ringtu leh zuitu intite hian mahni thua lo do loh ve ngawt ngam chi a ni lo. Corruption dona kawngah hian Kohhrante hi kan aw a zawi hlêin a lang a, Kohhran tih tûrah kan ngai chiah lo emaw ni? Sorkâr leh NGO-ten do lo pawh ni se, Kohhran tal hi chuan kan do ngei tûr a ni zâwk a, thlarau mite pawhin Pathian huat zâwng hi chu kan haw ngei tûr a ni.