MIZO ṬAWNG ZIAH DAN
Mizo ṭawng ziah hi sap ṭawng leh vai ṭawng aiin a har daihna lai a awm. Sap ṭawng leh vai ṭawng chu ziah zawm tur leh tur loh a chiang em em a, ṭawng zir tìr naupangte pawhin an tidik thei mai. Mizo ṭawng erawh chu a ni lo, a har hle a ni. Nasa taka inzir a ngai.
Tunlai chuan mi tin hi thu ziakmi kan ni ta deuh vek mai. Social media-ah thu kan ziak nasa ta hle a ni. Tin, mi ṭhenkhat chuan mahni veng kohhran, YMA leh MZP chanchinbute kan enkawl a, ṭhenkhat phei chuan lehkhabute pawh kan ziak a ni. Chung mite chuan ziah zawm tur leh tur loh kan inzir reng a ngai lehzual. Chanchinbu leh lehkhabu hial chhuah tawhte zingah ziah zawm tur leh zawm loh tur hre chiang mang lo an awm fo mai. Puitling ve lem, thu pawh ziak nual tawhte hi kan tih dik lohvin, miin hre mah se min hrilh hreh ṭhin tih hria ila, a ruka inzir reng a ṭul tak meuh meuh a ni.
Ziah zawm tur leh tur loh hre lo mite thuziak chu chhiar fuh a har a, chhiar a hahthlak ṭhin hle a ni. Zahawm taka thu kan ziah thiam theih nan ziah zawm tur leh tur loh kan mithiamte’n an lo siam tawh hi a tlangpui i han sawi dawn teh ang. Hriat kim vek erawh a har em em a, mithiamte ngei pawh an inhnialna a la awm nual a. Chutiang, a harsa zual chu kan sawi lo mai dawn a ni.
1. Thu hma bet (prefix)
Thumal hmaa thu kan dah ṭhinho hi a thumal kan ziah nen ziah zawm ṭhin tur a ni. Hengte hi -
i) a – aṭangin, apiangin, avangin, azarah, etc.
ii) in – insual, induh, inngaitlawm, inchhir, etc.
iii) ti – timawi, tizak, tisual, tiduhdah, etc.
iv) inti – intiluhlul, intitlangval, intihuaisen, etc.
v) intih – intihtlangval, intihhuaisen, intihchak, etc.
2. Thu hnu bet (prefix)
Thu hnu bet, sapin ‘prefix’ an tihho hi a thumal hmasa nen ziah zawm ṭhin tur a ni.
i) a – Liana chu Aizawla piang a ni; hei hi chempuia sah a ni chiang mai, etc.
ii) ah – Champhaiah ka kal; hmun tinah boruak a awm; inah ka awm, etc.
(Ziah hran ṭulnate: chhang ah khat ka ei; ipte ah tur ka nei lo, etc.)
iii) in – Tubohin chhu rawh; hmawlhin hawlh suh, puanin khuh rawh, etc.
(Ziah hran ṭulnate–Tui in thuai rawh; tui in inin in mai mai lovin in tak takin in rawh u)
iv) awm – Ani chu nelawm tak a ni; in lum hi a thlakhlelhawm hle, etc.
v) na – Awmna tur ka nei lo; buaina i nei em; hmangaihna a tlachham, etc.
(Ziah hran ṭulnate: Na eng mah ka nei lo)
vi) sak – Chhang hi kensak teh; ka lawmman kha min lo dawnsak teh aw, etc.
(Ziah hran ṭulnate–In kurtai chu a sak hle mai; in sak sa lei hi a fuh viau zel, etc)
vii) san – Min liamsan daih; chaw eisan mai ang; mutsan daih rawh, etc.
viii) thlak – A nunrawnthlak lutuk; a buaithlak em mai, etc.
ix) tir – Tu mah entir suh; ani kha kaltir rawh; min lo chhiartir ve la, etc.
x) tu – Bungraw enkawltu ka hmu lo; chawhmeh siamtu a tlanbo, etc.
xi) zia – Ni satzia chu mak tak a ni; a ropuizia chu tu nge sawi fiah thei ang, etc.
xi) tlak – Ani hi chu zahtlak a ni, entawntlak an awm lo, etc.
xii) te/ten – Hengte hi en rawh; lehkhabute chu ka nei kim alawm; a vawtuten ek an cheh leh ta si a ni maw, etc.
(Ziah hran ṭulna te – Liana te, Sanga te, Mawia te an lo kal; a té ber kha la rawh)
xiii) pui – La mu bik lovin min menpui rawh; thawmhnaw min zarpui rawh, etc.
xiv) zawng – hei hi ka duhzawng tak a ni; a seizawng teh rawh, etc.
xv) zia – Ka rul hmuh seizia chu aw; saw lungpui lenzia saw!
3. Ziah zawm hun leh hun lo
i) mahse / mah se: Conjunction-a hman a nihin ziah zawm tur -
- A lo kal a, mahse a awm rei lo.
Hetiang hunah hian a hranga ziah tur -
- Chak lo hle mah se a taima a, a hlawhtling tho.
ii) a mi – Baibing hi hnim zinga mi ka pawh chhuah a ni.
iii) nachhan – I nau kha pawisa i pek duh miah loh nachhan ka hre ta.
iv) ani/a ni - Pronoun (hming aiawh) atana hman a nihin ziah zawm tur -
- Ani saw va entir teh
Thu tawp siamna or thil nihna nemnghehna atana hman chuan ziah hran tur -
- Hei hi ka ta a ni; hei hi chanchinthar a ni.
Chutiang bawkin anni leh an ni tih hi hetianga ziah tur a ni -
- Anni saw ka ṭhiante an ni.
v) lo, loh - Damlo tihah hian ziah zawm tur a ni a, a bak negative lam sawinaah chuan ziah zawm loh tur a ni deuh vek.
- Ka thiam lo a ni; a duh lo tlat a lawm; a awm loh avangin kan pe lo, etc.
4. Hengte hi hetianga ziah ṭhin tur a ni
i) hnam dang thumal leh Mizo ṭawng thu hnu bet kan ziah tlanin a karah hyphen ‘-’ dah ṭhin tur a ni.
- Delhi-ah a zin; information-ah autir rawh u; office-te pawh an hawng leh ta, etc.
ii) lovang/lo’ng: Hla thuah lo’ng tih hi hman a ni ṭhin, lovang tih lamtawi a ni.
5. A thlûkna
Mizo ṭawnga thu kan ziah hian a thlûkna dah hi peih a har hle a, dah hrâm theih chuan a ṭha hle. A nazawngah kan dah peih lo a nih pawhin dahna awm hliah hliah, dah loha chhiar sual theihah chuan dah hram a ṭha hle. Eg. I pum kha han îp vak the; ka u chu râl ramah a thi ta a ni; lazai sîn tak kha ka nei asin; i pi chu a êl a kun hle mai, etc. Bible-ah hian an dah kim hle a ni.
Computer-a kan type chuan keyboard-ah a short cut a awm vek a, a hre lote kan awm takin han sawi diat diat ila.
â - Alt+0226
ê - Alt+0234
î - Alt+ 0238
û - Alt+ 0251
- Zomawia Khiangte, Goshen Home, Biate