Written by
- R. Lalrinkima
Hidden Lodge

Temami Pa Thukhawchang: Ngaiteh vawiin Van Lal fa pian ni

He khawvel hun chhiara kum 64 hmang zo, Zo fate tana lengzem, lenglawng leh Pathian hla tam tak min hnutchhiahtu F.Lalthanliana, Thingsai lal fapa kutchhuak hian tun Krismas chu i hmang teh ang.

F. Thana chu

Pu F. Lalthanliana hian hla 100 chuang a phuah tawh a, lenglawng lam tam berin, Pathian hlain a dawt a, lengzem a tlem ber angin amahin LDF interview-naah a sawi. Mahse, a hla kan hriat tam zawk chu lengzem a ni mai awm mang e aw a tih theih awm e. Thingsai fahrinah chuan a hlu ber pawl nia chhâl ngam hian an khaw nula hlaphuah thiam Saikuti kha Thingsaia a ruhro la chhuak a, Aizawl Museum-a mi tam zawkin a ruhro tal an tlawh theihna turin lak thlak a, Thingsai a chhuahsan ta kha ngaingam loin hlain a au chiam a, hun a liam deuh hnu fê-ah chuan a au let ta nghe nghe a nih hi. He ruhro hi Aizawl a lo thlen khan Chanmari kâwn chhak BOC peng tih ṭhin bulah puandum sina school naupangte’n an hmuahnaah khan ka tel ve nghe nghe.

Hun a lokal zel a, F. Lalthanliana chuan Aizawl lamah a hna lama training neiin kan inah a rawn khawsa a, tlai lamah hian ka guitar hi a perh a, a zai rût rût ṭhin a. A guitar chord perh chu chîk taka lo enin thiam ka lo tum ve ṭhin a, a ningkhâwng ka hriat phah ta rêng a, ka theihnghilh thei tawh lo ang.

Saikuti hla

Sikul kan chawlh laiin tlai khat chu Lammualah 9th AR leh 58th GR football khel kan en dun a; inkhel kan en zo chu Aizawl Museum tlawh a duh thu min hrilh a, Saikuti ruhro chu kan en a. Town bus ZRM 1134 (chhangthawp bus tia hriat lar ṭhin)-ah kan chuang haw a, in kan thleng chu guitar a chuh nghal a, Saikuti, an khaw nula, khaw danga a pêm ta daih mai a uina hla a siam ta a ni. Chang 4 (li) lai a siam a, zanriah kil hma chuan a duh tâwk ta a. Zanriah kan kil zawh chuan, “Marin, eng nge ka hla thar chu a an awm?” min ti a. Kei ve khanglang chuan “Chang 3 (thum) ni se, kham lo deuh hian sa ila, hla chu a hlu,” ka lo tih ve khanglan avangin chang 3 (thum)-ah chuan a sâwr bing ta a. “He hla chu i ta ni se, i duh duh i saktir dawn nia,” tiin zalenna min pe a. A training zawh hnu chuan Lunglei lamah min hawsan a, kan farnu Sailothangi AIR-ah voice test turin Thingsulthliah aṭangin Aizawlah a lo chhuk a; hla ruahṭhamloh a duh thu a sawi tâkah chuan ka zirtir ta a. Vanneihthlak takin voice test-ah chuan a tlinpui mai bakah, recording kan ti zui a. Rei lo teah Zoram dung leh vâng a deng chhuak ta kha a ni a, tun thleng hian rual u deuh lam chuan an la hre hlawm viau ang tih ka ringhlel lo.

Khatianga hla thu ril leh Thingsai ti-Thingsaitu uina:

‘Eng vang kher nge tui ang min pêmsan tak mai le,

Kirtiang i rel leh dawn em?’

a han tite kha chhangtu tur awm tawh lo mah se, zawhna ngênngâwl tak chu a ni.

‘Zehlung i remna siahthing zarpui pawh,

A ai nêm duai tui ang i pêmsan tak ni khan,

Fam hial a chang ve mai awm?

te a han ti zui meuh kha chu a ruhro mai tan pawh Thingsai lama haw leh nal nalna khawp a ni a. Mahse, hetia zawttu hi Aizawl lama lak thlak reltu zingah khan a tel loh miau avangin hla mawi a ni ta mai a.

A changnawna:

‘Tunah mi vangkhua i chang mai tur hi,

Kan phal lo che Zaihniang Zaituahthiam!

Lâm ang let lehin maw kan chhuahtlang mual ngeiah,

Kirtiang i rel leh dawn em?’

a tih chu chungtiang vanráng chum zingah a thâmral mai mai lo tih hriat takin tunah chuan Zaihniang Zaituahthiami chuan an vangkhua Thingsai leilungah ngei a lu a nghat leh leh ta a nih kha!

Ruhro tlawh vawi hnihna

He thu ka hriat hnu hian vawitekhat mah ka la tlawh ngai loh ‘Saikhawpui’ chu tlawh ngei tura turna na tak thlarau chuan Aizawl Museum-a vawi khat a ruhro ka hmuh hnua a zâlna piallei dai ngei chu pan turin chhimthlipui hrâng ang mai hian nawr sawk sawk a. Kei, pa dawrâwm, chakna nei tlem tak chuan do zo loin Saikhawpui lam chu ka pan dâwr dâwr a. Fûr hnukhawi lam a ni a, N. Vanlaiphai ka thlen chuan ka ṭhiante hnenah kawng a tlang ṭhat leh ṭhat loh chu ka zawt a, a kal theih thu ka hriat hnu chuan he hla ngaithla chung chuan tlai ni tlak leh Saikhawpui luh chu ka rual a.

A tuk zingah Saihniang Zaituahthiami thlân chu ka tlawh ta a, ngaihtuahna leh suangtuahna zawng zawng chu Saikuti hla a lo pian chhoh danah chuan a kir leh vang vang a. A ko lettu lahin van kohna chhanga piallei thuah riat dai hnuaia zâl a, he leia kîr leh tawh lo tura 11.08.2013-a kan zalh nite kha a lo lang uaih uaih a, a va lungrunthlak tak em ve aw! Natna khumah chau tawh taka a awm thu ka farnu Enkawli’n min rawn hrilh a, rei lo te hnuah a chahthlak thu min rawn hrilh leh takah chuan ṭhian zahoin a tuk varṭianah Leitlangpui kan pan a. Ka farnu bulah ’Hei hi ka ruang chungah i sa dawn nia’ tia a hla zirtir ngei mai ‘Luiral rammawi’ chu sa turin koh a ni a. Sound system lam buai deuh avangin hun a khaihlak deuh nâin, amah thlahtute’n ṭîn zai rel loa chu hla ngei chu ngaihthlak an duh si a, kan awmhnum ṭheuhah kan ngawi ṭhup mai a. Thil a fel hnu chuan he mi ropui, mahni ruang chunga sak tura hla siamtu siam ngei hla chu Enkawli chuan a han sa ta a, mipui mittui sûr zozaite kha mithlaah a ngai ang biaiin a lo lang uaih uaih a.

Halleluiah ropui se

Hetiang khawpa khuanu malsawmna dawng, hlarua ṭha tak, awmze ril leh ngênngâwl tak min hnuchhiahtu hian Sangau-ah (a ni leh kum chu ka hre ta lo) Pu F. Laltuaia team-a Pathian rawngbawla salvation camping an neih laiin Krismas an hmang zui a. Krismas tûkah chuan khaw mi nawlpui Krismas lawma an phut suau suau laiin, anni team chu an reh deuh dak mai a. Pu F. Laltuaia chuan, “Thana, hlate hi kan nei dawn em?” tiin fiamthu beisei nei tak hian a han ti a. Pu Thanliana lah chuan a talent hmang ṭangkaiin chawplehchilh tak mai chuan hla thiam sa, sak mai theih tura ziak ang mai chuan lehkhapuan la-in ziakfung a chawi a, he hla thu hi a ziak ta zung zung a:

Ngaiteh vawiin Van Lal fa pian ni,

Lawmin Van mipuite’n zai an rem;

Van Seraf leh Angel var rualte’n,

‘Remna leng se’ tiin zai an sa.

A pianna Bawng In chu tlâwm mah se,

Lei leh Van Lal ber chhandamtu;

I fak ang u kan aw neih zawng nen,

Halleluiah ropui se tiin.

Phûl khawhar leh zan daifim nghak a,

Berampute beram ven laiin;

An hnenah vantirhkoh inlarin,

Hla mawiin Lal pian thu rawn hlan e.

Khawchhak mifing pawh si-ar êng mawi,

Zuiin Bethlehem bawng in tlawmah;

An ro hlu berte chu rawn chawiin,

Lal thar piang chibai an rawn bûk a.

Chawplehchilh tak mai chuan a thlûk pawh chu siam nghalin, hlim tak chuan Pu Tuaia leh a team chuan an sa ta dual dual nghal niin an sawi. He hla lo pian dan leh a thlûk en hian Pu Thana talent dawn ropuizia a lang chiang tak zet a ni.

Lal pian ni-ah chuan van mipui te, van seraf leh angel var rualte’n ‘Remna leng se’ tiin hla an sak thu-in bul a ṭan a. Tlawm taka bawng ina piang pianna chu tlâwm mah se, lei leh van lal ber mai ni lo, chhandamtu tur chu kan aw neih zawng nena ‘Halleluiah, ropui ber rawh se’ tih leh, van mipui te, van seraf leh angel varte’n ‘Remna leng se’ tia zai an sak chu zawm ve turin min han sawm kauh a nih hi.

Phûl hmun nuam tak mai, hmun reh leh khawharthlak tak maia mi inngaitlawm, rinawm, taima leh huaisen berampute hnena vantirhkohte’na hlaa Lal pian thu an han hrilh hmasak bik vanneihziate hi a lo lang uarh uarh a, an va vannei bik tehlul lem! Vantihkohte’na Lal pian thu an hrilhna tlaka berampute chan ang hi kan chang phak ve ang em tih hi keimah ka inzawt ṭhin, ‘Ka chang pha lo, ka indah sang êr âwr lutuk, ka dâwih bawk si.’

A, khawchhak mifing an lo lang, anmahni hruaitu arsi êng an zui a nih hi. Arsi êng chuan an kalna tur hi a hrilhfiah nghal em maw ni tih tur a ni, an ro hlu berte chawiin arsi êng chu bawng in tlâwm tak thleng chuan an zui a, Lal thar piang chu chibai an bûk nghal zuk nia maw le? ‘Lal thar’ tih hre tur khawpa mifing an ni mauh a nih hmel e, nge an zui arsi hian a hrilh ru sê sê ni ang le? Keini ni ve ta ila, kan lirthei changkang tak takte chuan Lal thar lo pian dawn zanah chuan khawi lai party leh huau huauna hmunah Lal thar lo piang hre lêk loin min han hruai a, kan han nawi nak nak khawp mai si-ah, chibai kan bûkte chu tu nge a nih kan hre lo hul hual a. Kan Lal thar lo piang tur kan hmuah dan hi zawng hmuak fuh aiin hmuak fuh lo kan tam zawk ṭhin hian ka ring ṭhin?

Lal pian cham hlate hi

A ni tak e, he hla hi a pian ni chiaha sak chi a ni a, a lo thlen hmaa sak a rem chiam lo a, a pian hnua sak a rem chiam chuang lo nâin, Lal pian cham lo hnai tih min hrilhtu Tlaizawng par leh Tlangsam parte an lo vul tawh chuan a sak theih vek tawh âwm e.

Khualbûk vengtu rinawm

Han sawi takah chuan, Lalpa remruat ang ngeia lo piang tur kha Thlarau Thianghlim khan Josefa nen an inhual laiin Mari chu nau a paitir a. Josefa chu mi fel tak niin, Mari nau pai chu tlangthantir a duh loh avangin bànsan mai a duh rum rum a nih kha. Nimahsela, Thlarau Thianghlim chuan a hnenah thu a sawi takah chuan Josefa pawh chuan a rilru a thlak ta nghal a. Kaisara Augusta thupek angin mahni khua ṭheuha hming ziak turin Nazareth khua aṭangin Bethlehem khua chu Mari rai tawh ṭeuh nen chuan an pan ve a. Hmun dang aṭanga Bethlehem lama hming ziak tur kal an tam tham avangin khualbuk pawh a lûn hle a. Khualbukah chuan thlen chu dil nasa teh mah se, khualbuk vengtu khan hmun a awm loh thu a hrilh avang leh Mari chuan a nau pai chu hrin a hun tawh em avangin bawng in tlâwm taka nau hring tur chuan an inbuatsaih ta a. He khualbuk vengtu hian Lal lo piang tur tih a hre lo a, hrilh a ni bawk lo a, a hnar pawh a ni lo a; hmun a awm tawh ngang si lo va, hmun dang pan ta mai kha an ni a. Krismas boruakin min han chîm chhoh tak leh Krismas lo thlen thleng mai chuan khualbuk vengtu rinawm leh dik tak mai hi ‘suihlung mâwlah’ kan chhuah châmchi ta mai ṭhin si a!

Krismas hla sak hun chhung

Krismas hlate hi Lal lo pian hma boruak chho vela sak chi te, a pian ni taka sak chite a awm nuk mai. Mahse, kan Lal thar lo piang tur boruak leh a hnu lam boruak hian Zo fate thinlungah hmun a luah thûk em em a, ni rei loh hun a lo ni nen kan hmang liam zung zung mai a. Lal pian tawh hnuah pawh ‘Rem Lal pian hun champha hmatiangah kan thlir’ tiin kham lo takin Lal pian cham chu kan thlah ṭhin a nih hi! Ocober thla a lo her chhuah hi chuan kei hi chu tihchawmawlh deuh roh hian ka awm ṭan a, Lal pian hun lam hlate hi ngaithla ṭanin, kham lo takin thla thum chu ka hmang ral leh mai ṭhin.

Enga pawh chu ni se, kan Lal thar lo piangin he hla kan tarlan taka thuhma anga a neih, van mipui te, seraf-te leh angel var rualte duh ber ‘Remna thu’ chu in zaa chungah lêng vek rawh se.

Krismas leh kumthar chibai kan chhungkuain kan bûk vek a che u. 

- R. Lalrinkima, Hidden Lodge