Written by
- Khualluna Pautu

Kan ram kalphungah hian in lung a awi em?

Ṭhanghnih lian dawn chu MNF leh Congress Party te hruainain kan kal ta a, tuna a lan dan chuan kum 10 danah emaw he party pahnihte hi lung si chiah si lovin kan in lal chhawktir dawn. Tuifinriat ral aṭanga tisa leh thlarauva min zawng chhuaktu Missionary 1,00,000 lai tir chhuak thei tura min kotu leh corruption pawh a zung nena phawia phoro tura min duhtu min zawnchhuah chhan hi tuna kan kalphung ang hi niin a rinawm lo.

Ṭhalai zirsang leh mithiamte cho chhuak turin lung tê kan han au ve hi a ngai ta niin ka hria. Lal lal lai te, District Council hun lai te, UT leh State kan nih hnua kan ram kalphung han thlir hian lung a awi lo a ni.

Power lamah PC khan theih tawpin Bairabi-ah an bei a, a hnunga hruaituten an hnathawh chhunzawm a hnekin an leiverh pawh sakuh kaw tiat lek an tihsak a. Aizawl khawpui tawt tur hmu phaka Aizawl zauh nana Luangmual lam Plan pawh an tih chereusak a. Ram hruaitu a ngaihna hria leh a tak taka hnathawk mi chu nei ila, hun leh sum pawh a liam hnem tawh a, tun ang ngawt hi chu kan ni hauh lo ang.

Ei leh bara intodelh tur pawh hian ram hruaitu lu ber aṭanga kan ram leilungin rah chhuah a thar theih tipung tur pawh hian hun leh pawisa a kal liam tam tawh khawp mai. ZNP pawhin policy ṭha tak tak an nei a, an president pawh mi tam takin CM-ah an duh ber a ni ṭhin. Mahse, chunglamin a ordaine lo nge, eng a ang thei si lo.

Cachar nena kan inkarah buai a awm lahin a ramri chinfel policy an nei lo a, a buai hmehmih hi kan phak tawkah kan ngai emaw ni, tunah hian a dun a dan leh order hlui aṭanga chinfel dan kawng hria kan awm a nih chuan i ṭawiawm ṭheuh ang u.

Tunhmaa kan ram mi ni hauh lo Tuikuk leh Takam te pawh hi nakinah chuan minister niin kan nulaten parṭhi an la awrhtir ang tia kan insawi ṭhaih ṭhin kha a takin kan hmang rei ta khawp mai. Politics leh Pathian thua duhsak taka kan enkawl chung pawh hian min ru bo a, Central lamah dawtin min hek reng bawk a, chung ang chhâng lêt a, dawta min bei rengtute beihna sawifiahtu hi kan awm lo nge, i in ngaihtuah harh ang u. Kum 2000-a Culcutta bookfair-a Mizote Bengali ṭawnga min hekna lehkhabu hralh tla ber Pu Laldova’n (ka nu an hekna zozai che hi) tia Mizo ṭawng a lehlin te kha kan chhiar em aw, rapthlâk tak a ni. Tunah kan mikhual neih zat pawh kan chhiar hlei thei tawh lo a ni a, heng Tuikuk, Takam, kan tih mai, kan mikhualte hi a pawnga taka nek chhuah a har tawh mai thei a; mahse, kut kuangkuaha ṭhu mai lo a, eng emaw ti kawng kan dap hi chu a ṭul a ni.

Corruption kan huat lohzia lah Kau-Tlabung thilah a lang chiang a. Hei b^k pawh a awm ṭeuhin a rinawm, hman Mautam vela Baffacos sum a tamzia kan ukil te pawhin an sawifiah thiam teh kha, a taka khang sum aṭanga hmasawnna hmuh tur a tam si lo. Kan inthlan lal chhawk Pu Hawla leh Pu Rama Democracy hnuaia Dictatorship-a kan kalphungah hian mipui kan dam lo a ni. Chunglam rilru pawh a damin a rinawm loh, zu kan zuar bawk nen.

Tualthahna chi hrang hrang a tam a, HIV/AIDS a tam a, BPL kan tam a, VC leh LC-te an hah a, an thuneihna tihpun an phu nen, thu an nei lo tulh tulh a, sawrkar hna thawk leh sumdawng hausa ve si lote phei chu chhiah chitinrengin min sawrfu a, dawr tereuht>ah pawh Professional tax lak vek an tum a, mi inluah takngial pawhin chhiah an chawi a ngai ta a, a lehlamah kan upa zahawm pui puiten sawma pakhat te, missionary chawmna te, Orrisa lamah te, TBZ-ah te, Varanasi lamahte leh Apostolic etc. lamah te a ṭul a ni an tih chuan thawh zel kan duh ve bawk si. Mipui nawlpui tan hi chuan chhungkaw budget a tibuai map mai zawng a nih hi.

Hmun hrang hranga Mizo inṭhen­darhte insuihkhawm leh zai i rel ang aw, tih hla kan sak lai a, a ṭheng ṭheng zawnga boruak a inher m>k te hi a lungchhiatthlak khawp mai.

Kum nga danah rawngbawltu ṭha pui pui mi 40 kan thlang chhuak ṭhin a. Mizo ṭhalai Engineer chi hrang hrang rawn zir chhuak hlimte pawh hian ram siam an duhin an tum ṭhin; mahse, kal hmasa thawm an hre zel emaw ni tih tur a ni tlat, a tak tak kan thleng lo, hun leh sum pawh state kan nih hnu ringawt pawhin a kal ral hnem tawh khawp mai. Hawh teh u, kan ṭhalai lehkha thiam tak tak leh thiam lem lo kut hnathawkte pawhin kan hnam chhe m>k laite siamṭha a, kan leilung pawhin rah a chhuah theih ang te rahchhuahtir tur zawng hian a tak taka hnathawk tur hian rilru leh taksa i buatsaih thar ang u.

Hman nia Khatla Biak Ina Pavalai pungkhawm zozai te pawh khan thlarau lam b^kah heti zawng hian harhna han chang tel ula a va duhawm tehlul >m. Min zawng chhuaktu min zawn chhuah chhan ang ngei hian, rilru thar nen, a mi hruai chhuah anga awm tur hian kawng i dap tlang teh ang u. Tharum tel si lo va, dun dan hmanga kawng hria kan awm phei chuan i ṭawiawm ṭheuh teh ang u. Kan ṭhalai ngaihtuahna ṭha tak tak neite hian kan ram siam tak tak tur hian in theihna te rawn penchhuahpui teh u. Ram hruaitu ṭha chuan mipuite hi rin phak bakah min chawi kang thei a, ram hruaitu ṭha lo chuan phurrit min phurhtir mek a ni ta hial em? Ram hruai hna hi sumdawnnaah kan chantir dawn te pawh a ang ta hial e.