MIZO ṬAWNG–II
Thuziakah emaw, ṭawngkam hmanah Mizo ṭawng a hman theih reng laia Sap ṭawng emaw ṭawng dang emaw kan han hmang ta daih ṭhin hi, a fiah zawkna tura sawi kan nih loh chuan intih changkan vang emaw, ṭawng dang hman kan chak hrim hrim vang a ni tal ang. Thil sawifiah kan tum a, a fiah zawkna tura ṭawng dang kan hmang hi chu a hriatthiam theih rualin, thu hlawm khat (sentence khat) emaw sawi tura Sap ṭawng thumal pahnih khat emaw kan han tel thla zen hi chu, intihchangkan duh vang a nih loh chuan chhan dang a vang viauin a rinawm. Hetianga Sap ṭawng zep thlazen hote hi Sap ṭawnga biak tak tak tum ila, an biak theih mumal der lo lehnghal niin ka ṭhianpain a sawi a, a dik mai thei e. Mizo ṭawng aia ṭawng dang hman kan uar tak zawkna chhan hi sawi tur a vang viauin a rinawm a, a bik takin ṭhalai zingah inti eng emawte hian an uar zual em ni aw a tih theih. Chuti chung chuan anni pawh chuan Mizo ṭawng an zahpui leh hnualsuat vang chu a ni chiahin a rinawm chuang loh a, Sap ngaihsan vang pawh a ni mai thei e. A fiah zawkna tura ṭawng dang hman hi kan tum a nih chuan kei chuan Mizo ṭawng tam tak aiin Hmar ṭawng hi fiah zawkna tam tak awmin ka hre thung a, nimahsela kan mi biak bera te’n an hriatthiam lem loh chuan chu pawh chu engmah a ni chuang si lo. Sap ṭawng kan uar a, kan hmang a nih pawhin kan biak bera te’n an hriatthiam theih ngei tur ni sela, an hriatthiam loh chuan vut laka vawih ang chauh a ni thei.
Mizo ṭawng hi a mawi a, ṭawng hausa tak a ni bawk. Tukṭhuan tihte, zanriah tihte, rawlthar tihte leh tleirawl kan han tih ṭawngkamte hi a mawi ngawt a sin. Puan bih leh puan veng ringawt pawh kan pi leh pute hunah chuan a chian em em rualin tunlai hunah erawh kan hman pawlh ta mai mai zawk a, pawndum leh puandum te pawh kan hre hrang ta meuh lo zawng a nih hi. Buh kan tuh a, thlai chi kan thlak a, Bal kan ling a, Anṭam chi kan theh a, La kan ente hi Mizo thinlungah chuan a chiang em em a, hetianga ṭawngkam hman bik kan neih ang hi hnam dangte hian an nei ve kher dawn em ni. Heng bakah hian keini chauhin kan hman bika ngaih; kan ranvulhte kohna atana kan ṭawngkam hmante hi hnam dangte hian an nei ve hian kei ka ring lo. Ar kohna atana chiri chiri kan han tihte, Vawk koh hawna atana ri rih kan han tihte leh Vana rah ang kan han tihte hi thil danga hman rem miah lo a han ni bawkte nen hian a chiang bik a sin. Mipa naupang kum rual sawina atana Se en rual kan han tihte leh Hmeithai rai rual kan han tih angte hi hnam dang hian an nei ve dawn em ni?
Mizo ṭawng hi kalphung fel tak nei a ni a, thil inang reng pawh a sawidan a zirin a danglam thei ṭhin. Ran kan vulh a, ramsa erawh kan vulh loin kan khawi thung. Ui kan vulh a, Ar kan vulh bawk a, Vawk kan vulh bawk a Zawhte kan vulh bawk laiin Sava erawh kan vulh loa kan khawi thung. Chutiang zelin Sakhite, Savawmte pawh kan khawi zel bawk ṭhin. Hetiang bawk hian kan thlai huanah Ar lo awm sela kan huanah Ar a chhuak kan ti ngai lo a, kan huanah Ar a lut kan ti ṭhin. Sanghal erawh lo awm ve thungin hnuhma tam tak lo hnutchhiah ṭeuh ta sela Sanghal a lut kan ti lo ang a, Sanghal a chhuak kan ti thung ang. Hetiang hian thil dang tam tak sawi tur a awm ang a, heti chin ringawt aṭang pawh hian Mizo ṭawng danglamna chu kan hrethiam thei mai awm e. Amaherawhchu ṭawngkam bungraw hman ngai tawh loh chu kan nei lo thei lo a, a thar sengluh thar pawh kan neih belh zel bawk ang. Thil hming tihlohah hi chuan Mizo ṭawng hi ala hman theih vekin ṭawngkam kalphungah chuan engtik hunah pawh danglam ve ngai lo tur a ni.
Chhungkaw inkohna ṭawngkam bik hi a mawi mai bakah a zahawm a, tunlai hunah ngei pawh hian hmang uar zel thei ila a duhawm hle. Sap ṭawng hmang hoin ‘Mr Ricky’ an tih chu an thisen zawmpui pawh ni miah lo emaw an chhung hnai tak emaw pawh a nih theih laiin keiniin ‘Pa te’ kan tih chu pate unau tih a chiang nghal mai a, chutiang bawkin Cousin an tih aiin thisen zawmpui unaute han tihte hi a chiang bik lawng maw. Kan hla phuahtute reng hian Mizo ṭawng chu an lo hmang nalh thei a – Khawbung Patea’n Van ram sawina atana Israel tlang thianghlim, Salem khawpui, mi thianghlimte khawpui, luipui luangri rehna, Chatuan thlifim lenna, Hlimna khawpui, Lawmna ram thianghlim, Angel var khawpui, Felna ram, Lungmawi tual lai, Chatuan tlangchhip, Lily par vulna a han tite hi Mizo thinlungah chuan a chiang bik hliah hliah a, hnampui hoin Heaven an tih ringawt ai chuan a chiang daih zawk a ni.
Sawi tur a tam. Kan ṭhangtharte hian Mizo ṭawng hi kan ngainat deuh deuh a, kan hman tam deuh deuh hi thil ṭul leh pawimawh tak a ni a, chuti loa hnam dang ṭawngte nena kan hman pawlhsawp fo chuan kan Mizo ṭawng ngei hi a hrana zir thar leh kan la ngai ngei ang. Tunah ngei pawh hian zir thar kan ngai ṭan der tawh pawh a ni thei bawk a. Inchhungah emaw ṭhenrual kawmna hmunah emaw thuziak hmangte ngei pawhin kan Mizo ṭawng hi kan uar deuh deuh a ngai. Chutiang zelin kan dawr hmingahte leh mipui hriat tura kan thu tarchhuahahte ngei pawh Mizo ṭawng aia ṭawng dang kan han hmang uar zawk hi bansan theih hram nisela ava duhawm em. Aizawl Chanmari-a RK. Sapa Dawr tia fiah taka han ziah kulh maite hian mit a la bik a sin. Kan ṭhianpa pakhatin Chaltlang panchhohna kawngsira ‘Dawr Naran’ a tih pawh hi a chhunga an thil zawrh bungraw awmte kan hriat hma hauh pawhin khawilai hmun emawa Enterprise tihte ai chuan kan tlangnel nghal mai zawk lawng maw?
British hoin kum 57 chhung emaw min awp a, kan thinlung min suk danglam sak aṭang hian kan Mizo mize tam tak kan thlauhthlak mai bakah anmahni tihdan min zirtir tam avang khan ṭhangthar lo awm zelte ngei pawhin Sap ngaihsanna kan lo nei lian ta ni pawhin a hriat a, chu chuan kan hnam tihdan aiin an tihdan chu changkang zawka hriatna kan han nei tel kher bawk si hi a pawi ta ber chu a ni mai awm e.
- Mahmuaka Chhakchhuak