TUN BAK CHU
Tun bak chu chanchinbuah reng reng kan ram politic ziaka tarlan ka tum tawh lo ang. Hriat belh chakna nei an awm erawh chuan, Nungchate Paradise-ah lo leng mai ula, in hriat chak zawng zawng hrilh theih che u ka neih phawt chuan, ni leng lengin kan sawi dun dawn nia.
El-Bethel dung zui erawh chuan, YouTube lamah ka dam chhungin ṭan lak zui zel ka la tum cheu dawn a ni tih hi, Lalpa'n lo hria se kava duh ngai tak em! El-Bethel Speaker khan Pathian Chhiahhlawh tlin theih kha a thih ni thlengin a dil, Lalpa'n a chhang ta ngei reng a ni. Kei ve thung erawh chuan, "Pathian Chhiahhlawh Chhiahhlawh lehchhawng tal chu tling ve thei ila," tih hi Lalpa hnena ka dil ve mek chu zu ni ve meuha maw le!
Kan thupuiah luhchilh tawh ila. Kan ram buai nasat lai ber,1967 khan, Kelkangah darkar 6 ngawt mai thu ka sawi a. Ka thusawi tlangpui chu, Thliarkar Dang Ngaihdan Dek Che Tham ka ziakah khan, phek 70-naah ka ziah lan kha zirchiang duhte chuan in lo chhiar dawn nia.
BA kan zir laia Assam MLA pu A. Thanglura'n, "Independence te zawng ti duh ting suh u. In lu in tauh keh in tauh keh mai ang," a tih thu kha ka YouTube- Keihawla Sailo part 9-ah khan tuipui zualte chuan hriatchian zual an duh chuan lo thlir se la. Ani khan a lo sawi dik na meuh mai a, mi sang tam takin an thih phah bakah Mizorama khua zawng zawng ṭap chungin sâwikhawmsakin kan awm zui ta nghe nghe a nih kha. A lo sawi dik nameuh mai. Kan sual chhuah chhun lah chu State chhemi a ni. Meghalaya, Nagaland leh N.E.F.A (tuna Arunachal Pradesh) te chuan tharum thawh vang ni chiah loin State ṭhami an nei a, Tribal Area an nihna an hloh ve lo. Keini ve thung erawh chuan Tribal Area nihna hlauhin Union Territory (India ramchhung) kan lo nih phahna a ni. Tribal kan nihna em erawh chu a la bo bik lo a, Tribal ram bik kan neihna Government of India Act 1935 article 311 leh 261-a kan nihna hlu tak kha a bo hmiah mai.
India constitution article 371 G hi an lo uanpui ve khanglang a. A hnuaia "provided" tih hi kan hmuh ṭhelh lian viau a ni. A va pawi lungrun ngai tak em! Chu chuan he 371 G dan ṭha viau awm anga lang hi a thup tlat a ni!
India leh MNF te inbiakremna kha, "Memorandum of Settlement" tih a ni a, ramhnuaia awmte inbenbel lehna atana siam mai a ni. Mizoram huap chin tur chu UT huap chin chauh kha a ni lehnghal. Mi pakhat chuan tun hnai maiah khan lehkhabu paurau ang reng tak a chhuah a, Excluded Area-a kan awm dan, Government of India Act 1935 Article 92 thua Governor thuneihna anga kan beh ngheh tawhzia a hlap piap piap mai a. A âwm ve tehreng alawm maw! Article 92-in a sawi ber chu Governor-in Administrative Power a neih thu lek fang a ni zawk. Chu Power chu Superintendent of Lushai hills khan a chhuah a. British lal ber erawh chuan article 91 angin Legislative Power neitu a ni, chu Power chu Governor-in a nei ve pha lo.
Government of India Act 1935 tidanglam theitu chu Governor ni loin British sawrkar pui (lal ber rorelna) hmang chauha tihdanglam theih a ni. Superintendent khan India independent hnu lawkah thu a lo chhuah ve a, British lal ber phalna la lem loa Governor-in a lo ti ve mai a ang khawp mai.
A enga pawh chu lo ni se, UNO thupuan (Declaration on the Rights of Indigenous peoples) 2007 article 3 thu ang chuan, hnam tualṭo ( keini Zofate) ang hi chuan mipui duhthlanna nei thei kan ni tlat alawm, chu chu Pu Thangmawia ho khan kan lo thupui ber zu ni ṭhina maw le.
Pu Thangmawia thih hnu chuan chu thuchang chu kalpuitu reng an awm ta lo. Kalpui dan dang, Zofate insuihkhawmna hrim hrim erawh chu sawi mawi zui zel a ni hi a lawmawm e. "Zohnahthlak" ti loin "Zofate" inti mai tur kan ni zawk nghe nghe asin maw le! Chu kan dikna chanvo chu UNO General Assembly-ah meuh pawh sawi theihna huang zu nei tawh ia mawle! Mahse chu chu kan bengkhawn hlawl lo mai ang tih a va hlauhawm tak em!
Heng thu hi chanchinbuah emaw, vantlang inkhawmnaah emaw, pawh sawi ka tum tawh lo. Tuipui zui zelte in la awm a nih chuan Nungchate Paradise-ah lo leng ve rawh u. Thliarkar Dang Ngaihdan Dek Che Tham tih bu leh UNO thupuan bu aṭangtein i lo zirho ang u hmiang. Thliarkar Dang Ngaihdan Dek Che Tham bu phei chu bookroom-ah leh YMA ho library-ah ngei pawh an la kawl ṭhat a rinawm.
British Common wealth hote lo zin tur anga sawi awm hi Rev. Dr Zaichhawna nena Kum 10 zet liamtaa kan hmalakna chhunzawmna ang awm hlein a lang. British Prime Minister biak ka tumna min chhanna chu, "Common Wealth Secretary dawr hmasa rawh u," tia min chhanna kha ang awm hlein a lang. Chuta ka tarlan dan chuan, "In Coloney-a awm ṭhin India, Burma leh East Pakistan te hnena kan ram in leh ral vek mai hi in tihsual lian tak a ni. A siam ṭhat leh hi in mawh liau liau a ni. Chumi siam ṭha leh tur chuan Prime Minister leh Queen Elizabeth-i te biak ka duh a ni," ka ti deuh khal a nih chu.
British High Commissioner Delhi aṭanga lo zin kan lo kawm a, kan vui thu phek 60 ngawt mai Pu Lawmthanga hoin Pu Rozathanga te nen kan lo pe a. Min chhanna chu, "Hei zozai lehkha min pe hi ka lawm ngawt mai, kan tuarpui che u asin," tiin min chhang.
UNO mi thiam , Joshua Cooper pawhin kum 2015 kum thar ni khan, "Happy New Year. I want to see your country. Before that I want to know your history," ti ringawtin thu min rawn thawn a. Chumi kum chuan kan Chapchar Kut hman dan min rawn hmuhpui a, min ngaihsan phah hle a ni. Ka Nungchate Paradise ngei pawh min hmuhpui a, a ngaisang ve hle.
Tun hun hi, International Politik-a kan hun ṭha neih lai tak a ni. Khawvelin min hmuh ang hian thliarkar dang ngaihdan dek che thamin hun ṭha kan nei tih hi ṭhangtharte hian, "Mual liamtir mai suh u," tih hi Zofate zawng zawng hnena ka thurochhiah a ni.
- Dr. Keihawla Sailo