Kan ram min run mektu ruihhlo leh a nghawng chhuah
DRUGS HI ENG NGE NI?
A hmanna azirin 'Drugs' tih hi awmzia a dang thei a, damdawi (medicine) atana hman a nih chuan natna laka invenna leh natna tihdamna hmanrua ṭha tak a ni a, taksa leh rilru tichaktu a ni thei a, damdawi lam zirna (pharmacology)-ah chuan chemical agent niin, thilnung mihring tiamin an taksa ruangâm hnathawh dan tidanglam thei a ni.
Chu damdawi (medicine) kan tih chu a nih dan tûr ni loa kan hman sual (Substance Use/Abuse) chuan ruihhlo/Drugs ngawlvei tih a lo ni ta a. Chutiang chuan damdawi (prescription drugs) hman sualna pawh tunlai hian kan ramah a hluar hle a.
Hetiang em ema kan ram damdawi hmansualnain min nghawng hi chhan leh vang tam tak a awm thei a, kan ram awm dan geographical location hian thui tak a hril ngei bawkin a rinawm.
GOLDEN TRIANGLE: GOLDEN CRESCENT
Kan ram chanchinthar chhuak apiangah damdawi (drugs) man thu an puang reng emaw tih mai turin heng- Heroin, Opium, Metamphetamine, Ganja leh a dang man a nih thu kan hre zing malh malh hle mai. Mizoram hian khawchhak lamah Myanmar leh khawthlang lamah Bangladesh kan ṭhenawm a, Myanmar phei chu ruihhlo hluarna hmun 'Golden Triangle' an tihin a huam tel a, Golden Triangle hi Thailand, Laos leh Myanmar ram te, Ruak leh Mekong luia an inrina a ni. Shan State, Myanmar phei chu khawvêla Metamphetamine siam chhuahna lian ber nia sawi a ni a.
Shan state bakah Thailand hmar leh Laos chhim thlang lam chuan “Golden Triangle” an siam a, hun rei tak chhung chu dan loa ruihhlo siamchhuah leh hralhna hmun, a bik takin methamphetamine leh opium hralhna hmun anga hriat a ni. Hei bakah hian India hmarchhak bial leh Bangladesh te hian Myanmar nen ramri thui tak an nei a, hei hian he biala ruihhlo sumdawnna a siamsak nasa hle a ni.
Khawvel Opium thar chhuah tamna bial chu 'Golden Crescent' an ti a, hei hian Pakistan, Afghanistan leh Iran ram bial chhung hi a huam a, Opium leh a kaihhnawih ruihhlo chu helai hmun aṭanga an siam chhuah a tam hle a. United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) in a tarlan aṭangtein leh SOAS University ten zirchianna an neih aṭangte pawhin chiang takin a hriat theih a. Khawvel pum huapa ruihhlo supply line-te hi India hmarchhak (North East) aṭanga inṭan a ni tih hi a chiang hle a. Mizoramah pawh ruihhlo an man chamchi a, ruihhlo tawlhrukna kawng lian tak pakhat atan hman a ni tih chu hairual a ni ta lo.
DAMDAWI (Drugs) LEH MIZORAM
Mizoram ah damdawi (drugs) a hluar nasat avangin ṭhalai leh kum naupang damdawi ti thar an tam hle a, damdawi demand pawh a sang hle tih chu tunlai Social media-a damdawi an man leh, damdawi mamawh ṭhalaite awm dan video viral aṭangin a hriat theih a, street price-ah pawh a man a tlakhniam nasat em avangin damdawi a tam tih hai rual a ni lo.
A chunga kan sawi tak ang khian kan ṭhenawm ramri aṭanga rawn lut damdawi kawngpui kan nih theih zia chu kan hre ṭheuh awm e. A ngawlvei awl tak leh tal chhuah mai mai theih loh , hri ṭha lo HIV leh Hepatitis C (a langsar pahnih) thehdarhna hmanrua ṭha tak pakhat chu Drugs hi a ni a, Mizoram hi India ram pumah HIV vei tamna ber kan la ni ta cheu bawk.
Ruihhlo (Drugs) ṭhalaite tibuai mektu leh a ram puma min run mektu hi kan ram mai ni lo, khawvel pumin an buaipui leh vei em em a ni a. Mi hausa leh rethei a thliar miau si loh avangin neih chuangliama ruihhlo buaipui kan pûng zel tih a chiang a, chu chuan rukrukna leh tualthahna, khawtlang nun ralmuan lohna bakah dan lo anga awlsam zâwka sum lâk luh tumna kan ramah a hluar phah ti ila, kan sawi sual awm lo ve.
Ram ropui leh mihring cheng tam zawk awmna te paw'n an vei em em, ruihhlo nunna suattu chu keini hnam chimral theih zah lekte tan phei chuan vei tham a tling tak zet a, hmalakna ṭha leh chak tak Sawrkar leh NGO, Kohhran leh mimal ang pawha kan kalpui mup mup a hun tak zet a ni.
Kum 2024 kum chanve, thlaruk chhûng khan Police Department leh Excise & Narcotics Department-tena ruihhlo an man a tam mawlh mawlh hle mai a, cheng vaibelchhe 66 leh nuai 96 man hu nia chhutin, ruihhlo kaihhnawiha an man leh ND&PS Act hmanga thubuai ziah luh pawh a pûng thur thûr emaw tih mai tur a ni. Ruihhlo vanga nunna chánte hi kum naupang tak tak an ni hlawm a.
Kumin January thla aṭanga June ni 25 thlaruk chhûng khan ruihhlo vangin mi 42 thia chhinchhiah an ni a, ruihhlo vanga thi zînga mi 31 hi Heroin vang niin; a dang mi 11 te hi Heroin leh damdawi dang tihpawlh vang an ni a. END-in a chhinchhiah loh ruihhlo vanga thi eng emaw zah an awm ngei a rinawm bawk.
Ministry of Social Justice and Empowerment chuan India ram UT leh State zawng zawnga survey an neihah Mizoram chu mi cheng zat aṭanga chhuta Heroin hmang nasa ber kan ni a. Hetiang hi kan ram dinhmun a ni mek a, a zual zel bawk. Mizoram paltlang zawng zawng hi chu tualchhunga tihral theih zozai pawh a nih a rinawm chiah loh a. A siper kan dawng ve chauh angah ka ngâi deuh a. A siper ringawt pawh kan chhiatpui tak zet a ni.
Kan ram ṭhenawm Burma, Bangladesh leh Manipur-ah te buaina nasa tak a chhuak a, heng rama kan Zo hnahthlak pui cheng mek tam takin sahimna zawngin Mizoram an rawn bel a, India sorkarin ṭhenawm ram aṭanga raltlan lo luh hi phal lo mah se, heng raltlante hi Zo hnahthlak, kan duh vang reng pawh ni loa ramri ṭhensak kan nih vanga ram hrang anga awm ta kan nih avangin, unaute sahimna zawnga rawn tlan lut ta chu theihtawp chhuahin kan lo tuamhlawm a, an sahimna lo ngaihtuahpuiin theih ang angin kan lo buaipui mek a, a ṭha khawp mai.
Hetih lai hian tun hnaiah raltlan lo lutten pawi an khawihna leh dan bawhchhiatna lama an inhnamhnawihna thu hriat tur a tam chho ta hle mai erawh a pawi takzet a, ruihhlo (Drugs) chungchangah pawh an hming (Foreign Nationalist) a lang mawlh mawlh mai a. Ruihhlo hrim hrim hi hel pâwl leh sipai pawlte hian sumdâwn nan, ralthuam leina tur tuaknate pawh a ni ang, an hman theihna lai a awm a. Chutah chuan raltlan hmang pawh an awm ang em tihte pawh ngaihtuah tham a ni a. Sahimna zawnga raltlan bakah, lo tawlhlut tura rawih hrim hrim hi Refugee aiin migrant/mule/trafficker ang zawngin an awm ve theihna lai a awm thei bawk awm e.
Mipuite'n zalenna an neih mang lohna ram aṭanga rawn lutte hian mipuite zalenna rama nundan an zir hmasak phawt theihna turin, khuahkhirhna hnuaia an awm hmasak phawt hi kan vai atan leh, nakin zel atan pawh a him zawk theihna a awm avangin Sawrkar pawhin ruahmanna ṭha zawk a neih vat a ṭul hlein a lang.
Ruihhlo hian mihring nunna a suat hnem avâng leh economy thlenga a khawih chhiat theih avangin ram hrang hrang hian an la thutak hle a, chuvangin ram chhûng leh pâwna zin chhuak tur tan pawh fimkhur hle a ngai a, mahni hmelhriat loh bungraw kensak ngawtte pawh hi ruihhlo a awm palh hlauh chuan thubuai kan awrh ve thei a ni tih hriain, hemi kawngah pawh hian mipui kan fimkhur a ṭul tak zet tawh a ni.
Ruihhlo hian ram leh hnamah a chhe lam zawnga nghawng thuk tak a neih mek avangin mutmawh hnarmawhah kan neih a hun tak zet tawh a. Vantlang sualna leh nunhona (Society) ah nghawng ṭha lo zawk a neih mek zel bakah, veng chhung duty-in siam ngai khawpin khawtlang nun a tibuai ta. Tun hmaa kan hriat ngai loh leh kan khawtlanga rawn lut ngai reng reng lo khan, thingtlang khaw kilkhawr ber thlengin ruihhlo (Drugs) in min rûn mek a. Sawrkar, NGO , Kohhran leh mimal chhungkua kan ṭanho a, ruihhlo dona kawngah hma kan lâk a hun tak zet e.
Sawrkar pawhin dan kenkawh kawngah leh kil thum aṭanga ruihhlo do (Supply Reduction, Demand Reduction & Harm Reduction) kawngah nasa zawkin ṭan la thar se, Mizoram lut leh chhuak endik kawngah pawh strict lehzuala kalpui a, tihdam aiin inven a ṭha tih hi hre nawn fo teh ang u. State Level Core-Committee on Ruihhlo Do hnuaia din, Working Committee on Ruihhlo Do leh District & Village/Local Level Task Force on Ruihhlo Do din tura ruahhman siam leh thawh kawngah pawh, a nih tur ang ni ngei thei se a duhawm hle.
Aw Zoram harh rawh, hmelma doral ruihhloin a run mek che a nia. I ram a him lo a, ram râlmuang ni ṭhin kha a râlmuang ta lo, ram leh hnam, khawtlang a dam lo e.
- VL Thlamuanpuia (mizoram_au_aw)