Rambuai Kha A Pawi Lutuk Em?
Kum 20 chhung Zoram a buai a, mi tam takin an thi a, a rapthlak hle. State kan nih rualin ralthuam chelek ve lote pawhin state an hmu tho a, ralthuam kan lo chelek ngawt mai kha a âtthlak hle. Kan hruaitu hmasate fin tawk loh vang a ni.
Hetiang ngaih dan nei hi tam tak kan awm niin a lang a, politics-a kan hotu ṭhenkhatte pawhin an sawi fo bawk. Kan CM USA kal pawhin kum 20 rambuai kan ni kha pawi ti takin a zuk sawi a, "Hlâwkna awm miah loah hruaitu hmasate avangin nasa takin kan tuar a, a pawi lutuk a ni," a zuk ti ni berin ka hria. Pu C. Chawngkunga’n interview-ah "Inkah vangin engmah a awm lo, Manipur pawhin an kap lo, Meghalaya pawhin an kap lo, Tripura pawhin an kap lo. A rual vekin North Eastern area re-organization-ah kan tel vek a, state kan hmu vek," tiin a sawi bawk a, a dik thawkhat ang.
A hun lai boruak kha ngun taka thlir kir erawh chuan ngaihdan a dang thei viau thung. Assam sorkar khan an hnam ṭawng, Assamese chu compulsary-a zir turin school-ah a introduce a, kan nula intichangkang deuhte chuan vai lâm an zir a, puipunna leh variety show, birthday lawmna tih velah pawh vai lâmin an lâm ṭhin. Krishna Talkies-ah vai film an chhuah nasa a, pawn lamah long-horn hmangin vai hla an play ri ruai ruai reng a. Chungte chu kan ṭhalaite’n an lawm a, an ngaisang a, an tih dan an zir nasa hman viau a ni.
Ram leh hnam veitute chuan kawng hrang hrangin chimralin kan awm mek niin an hria a, chumi lak aṭanga tâl chhuak tur chuan ralthuam nen India kah mai kha kawng awm chhun niin an hria a, ram leh hnam hmangaih vangin an che chhuak ta ni. India kan kah chhan hi kan Val Upa Council member Pu Bualhranga leh Zoram a hmangaihna tu mahin kan rinhlelhsak ngai loh Pu R. Zamawia te pawhin hetiang hi an sawi dan a ni (Khuarei Sulhnu P-84-85, Zofate zinkawngah zalenna mei a mit tur a ni lo P-171-172).
Ralthuam lek ve lo, kan ruala state hmu ve tho site hi han bih zuai ila. Meghalaya hi tuna an dinhmun hi kan awt em? Shillong khawpuiah hian tribal leh non-tribal-te hi an inzat reng a, sumdawnna lian leh pawimawh chinah hnam dang an awm fur a. Nikum lawkahte khan Punjabi lane-ah buaina a chhuak a, Punjabi-te’n Khasi ho an um duai duai mai a nih kha. Sumdawnnaah chuan chimral an ni deuh der tawh a, Mizote min awt ngawih ngawih a ni. Tripura hi an awhawm lem lo, anni chu chimral vek an ni tawh. A ram neitu zawkte’n minority status nena enkawl bikna an dil hial tawh a ni.
Hetiang hi kan ṭhenawm state-te dinhmun chu a ni mek a. Rambuai khan min sawp na hle mah se, hnam hlawm ṭha taka kan la awm te, hnam dang tan kan ramah duh thâla awm ve a theih lohna dan kan nei te, Article 371/G kan tihte hi a hlu a. Kan hnam tawrhna kha a thlawn lo tih hi hria ila, a hlutna hi inzirtir chhawng zel zawk ila, kan hnam hma lam zel tur atan a ṭha zawk hle ang.
- Mathana Hunthar