WIFI aiah LIFI
Internet muang lutuk buaina lak ata min chhanchhuaktu tur hmuhchhuah a ni ta? Chu thil chu eng nge? Chu thil chu LIFI a ni. Lifi chu Light Fidelity tihna a ni a, internet chak taka pe chhuak thei thil a nih mai bakah Bidirectional a ni. Bidirectional awmzia chu hmun hniha kal emaw hmun hnih hawi zawng emaw panlam emaw nei tihna a ni. Inbiakpawhna chak tak (hight speed), hrui tel loa internet hmanna a ni. Lifi chu êng (Light) hmanga inbiakpawhna a ni a, ultraviolet ray leh infrared (optical wireless communication) a hmang. Nakin lawka Wifi leh Cellular network thlaktu tur kan ti thei ang chu.
Wifi aiin Lifi hi a let 100-in a chak zawk! Wifi chuan radio frequency a hmang a, Lifi chuan êng (light) chakna a hmang thung. LED light aṭangin internet speed 224 gigabits per second a pe chhuak thei a ni. Chumi awmzia chu second khatah movie 18 i download thei tihna - hèm mai a! Êng (light) chu bangah a kal tlang theih miau loh avangin i ṭhenawmpa in i internet a ru thei tawh dawn lo!
Harald Hass, University of Edenburgh, UK zirtirtu chuan Lifi tih ṭawngkam hi a phuahchhuak a. Lifi hlawhtlin theih nana hmalatu leh sulsutu ber a ni. Tunah hian University of Edenburgh a Mobile Communication-ah Chairman niin, PureLifi Co-founder a ni bawk. Kum 1889 aṭanga hmelhriat lo ni tawh Visible Light Communication (VLC) hian electro magnetic hmangin inbiakpawhna a pe chhuak a. Lifi hlawhtlin nan hian (D-Light project, University of Edenburgh) te chuan kum 2010 aṭanga 2012 chhung khan nasa takin hma an la a ni. 2011 TED Global talk-ah an thil siamchhuah hi chhawp chhuakin mipui hmelhriat a hlawh chho ṭan a, heta ṭang hian zawi zawiin hralhchhuah ṭan a ni. Tunah hian PureLifi leh LED siamtute ṭangkawp chuan chak zawk leh hlawk zawka he technology hi ṭhanchhoh tir zel turin hma an la mek.
Lux Life exihibition, London-a neih
ṭumin Harald Hass-a chuan Third Industrial Revolution a thlen tur thu a sawi hial a. Industrial Revolution chu mihring thil siam khawl thil aṭanga tunlai technology thar ber ber te mihring khawsak phung leh eizawnna hmanga sawi danglamtu a ni ber mai. Mithiamte chuan Industial Revolution hi kum 1750 - 1850 Great Britain aṭangin a inṭan niin an chhut a, 2nd Industrial Revolution chu kum zabi 19-na chawhnu lam aṭanga inṭanin indopui pakhatna thleng a awh an ti. Chutiang a nih si avang chuan he thil hian mihring khawsak phung a her danglam lawih mai thei; kan ramah te lo thleng ve phawt se, kan la hre chhawm chho zel ang chu.
LED light nena kalkawp tlat a nih avangin light industry pawhin nasa takin hma a sawn ngei tur thu Herald Hass-a chuan a sawi. Meialh hmanga mihringte inbiakpawh hunlai 200 BC - 100 BC khan mei chu chhemin hmun hla taka awm te biak nan an hmang ṭhin a. Kum zabi 21-na kan han thlen meuh chuan kan inbiakpawh dan pawh a danglamin a changkang ta hle. Mihring thiamna hian eng thleng nge min thlen dawn le? Chhut tham fe a ni. Haralh Hass-a chuan, 'tunah hian mihring leh mihringte kan la inbia a, nakin lawkah chuan khawl (machine) leh khawl an la in be dawn a ni' a ti. Sawi chhunzawm zelin, 'kum 2020 kan thlen meuh chuan 26 billion wireless devices a awm ngei tawh ang a, chutih hunah chuan radio spectrum-in kan mamawh a phuhru zo kher tawh lo ang a, light spectrum resource hi kan mamawh dawn a ni' a ti. Chutih hunah chuan mitin mai hian Lifi hi kan hman hmel ta viau mai.
Chu thil chuan thil thar a hring chhuak lehzel a, tunah hian ram changkang zawkte chuan internet hmangin Live TV stream te an en chho ta a, video live streaming te a awm chho zel a. Lifi chuan hun reilote ah tuna kan hman mek cable TV te hi a rawn thlak mai lawng maw! Demand pawh a sang hle turah Harals Hass-a chuan a ngai. Tunah hian Apple company chuan Lifi support phone an siam ṭan mek.
American theoretical physicist hming-thang tak Dr. Michio Kaku chuan Future Civilization Theory chu heti hian a sawi a, "Universe-ah hian hnam fing (civilization) chi thum an awm a, Type-I, Type-II leh Type-III. Type-I Civilization chuan planet-a chakna awm a la ṭhin a, tlangkang te, sik leh sa, tuipui chet dan te an thuhnuai. Type-II ve thung chuan arsi aṭangin chakna an la a, an khawl hrawl pui pui leh chak tak te tihnun nan heng arsi chakna te hi an hmang ṭhin a. Type-III erawhin arsi pakhat aṭang chauha chakna la lovin arsi maktaduai chuang aṭangin chakna an la a ni" a ti.
A sawi zel a, "Keini erawh Type-I Civilization pawh kan la ni pha meuh lo. Type-0 kan la ni. Kan chakna lakna hnar ber chu thil thi aṭangin a la ni tlat. Petroleum te, gas te leh thil dang dangte insiamna chu hmanlaia ramsa emaw thingkung emaw thil dang dang thi ṭawihin chakna an siam aṭangin a ni. Chung hmang chuan kan la khawsa a ni ber. Type-0
aṭangin Type-I ah kan in hlangkai mek a, Type-I Civilization a min hlangkaitu chu internet hi a lo ni. Type-I Civilization
ṭawng chu eng nge ni tiin ka han inzawt a, Type-I civilization ṭawng chu English hi a ni. Khawi hmunah pawh kal ila, English hmang hian kawng kan bo thei lo tluk a ni. Type-I culture chu eng nge tiin ka inzawt leh a, TV-a kan hmuh tam ber Hollywood culture, khawthlang culture hi a ni" a ti.
Ṭhenkhat chuan tuna kan sawi mek hi thu holam, thu belhchian dawl lo leh thu tak hla taka lak chi loh an ti a ni mai thei e,
ṭhenkhat ve thung chuan he thil hi ngaihtuah pawh an ngaihtuah ngam lo hial ang. Van lam hawiin i dak a, type-I, type-II civilization chu i hmu chuang si lo; mah se Maths chuan a chhut chhuak tlat si. Ka han tarlan duh zawk tak erawh chu Type-O aṭanga Type-I a kan inhlankaina dan hi a ni. Internet-in mitin te min thlunzawm ta, Zoram ngeiah pawh he thil avang hian kan buai ta fo mai. Internet avanga pawisa chawi te, jail bang zut hial leh court-a inlan zauh zauhte pawh an awm ta fo mai. He thil hian eng angin nge min run zel dawn kan hre lo. Hausa leh reitheite inkar zauzia kan hmu a, vanduaina tawk thei ṭheuh ni mah ila, tunah hian a takin mifingte leh mimawlte inkar zauzia internet kaltlangin kan hmu mek a nih hi.
Communication technology hi ala
ṭhang dawn chauh. Tun aṭanga kum 10-ah ringawt pawh hian ngaihtuah phak bakin a danglam ngei ang le. Hmakhawsang kum 5516 liam ta aṭanga tun dinhmun thlenga kan inbiakpawhna lo ṭhan chhoh dan han tarlang ta ila. Hawrawp kan hmuh theih hmasa ber chu 3500 BC - 2900 BC Pheonicians hawrawp a ni. Sumerians ho hian cuneiform writing an tih mai an nei ve bawk a, Egyptian hawrawp hieroglyphic writing a lo piang leh bawk a ni. 1775 BC-ah Greek hovin phonetic aphabet an nei a, 1400 BC-ah ruh (bones) a thil ziak hmasa ber China ramah hmuhchhuah a ni bawk. BC 900 khan China sorkar chuan lehkha a thawn chhuak tawh a ni.
- H. Lalmuanpuia