Khaw’nge Hlimna Hi A Awm?

Pathian hre lo te, hlauhna chhe te eih pawh nei lo te hnenah hian em ni hlimna hi a awm? Nge, sum leh pai, dinhmun khawsak ṭhatnaah zawk? Dik kim felhlel deuh mah suh se, hlimna hi chu a awm chiang a, a zawng thiam leh a ngaihna hria tena lungawi tak chunga an pawm hahdam theih mai ṭhin na nun neitute tluk a, hlimna hi avangin aman a to ngawt ta ve ang. Harsatnate, vanduainate, manganna leh phurrit ina min rawn chimbuai lai tak te-a a ngaihna hria hlimna chhartute nun hi an va awhawm ṭhin em.

Naktuk daih tur hlimna kan zawnna lamah hian, Pathianṭih dêkna chhe te eih pawh nei lo mihring, Voltaire-a te kha, Pathian hlauhna nei lo te zinga mi lar ber pâwl a mi kha a ni a. A thih dawn hnaih khan he thu hi ziak meuhin a hnuchhiah a nih kha, tihian a ziak a, “Lo piang lo tawp ila ka va han duh tak em!” tiin. Isua neitute nun neih damna thuruk hi lo hria nise, hlimna nun dik Isua neih hlawkna hi a zirchhuak ngei ang.

Hausakna hi em ni hlimna chu ni ta ang? Chuti nise, mi hausa tawntaw (millionaire) pa, American mi, Jay Gould-te kha sum chu a ngah thlawt a ni. Mahse, thihna kut vawtin a man tak a chinah chuan, “Khawvêla mi rethei ber ka ni hial awm e!” tiin lei siin, khawvêl hi a mangṭha asin. Isua tel lova hlimna hi a tlo lo; a ho ral zel zawk chu a lo nih si hi maw...

Vanneihna, hnehna kan chanin em ni hlimna hi a lo thlen ṭhin? Teuh lo mai, Alexander The Great khan khawvêl hriat zawng zawng a hneh asin! Khawvêl dang hneh zel tur a hriat tawh loh avangin, patling hi lei siin a puanin chhungah, “A awrawl tawp tawpa au vin zuk han ṭap tlawk tlawk nia maw le!” A va ho em Isua tel lova nun hlimna lo zawn ve hi.

Hmingthanna, hlimna, lansarh duh avanga dinhmun ropui hi em ni hlimna chu ni ta ang ni? Pa, pakhat, Lord Beacobsfields khan chutiang zawng zawng chu a beisei aia nasain a khum chhuak asin. Mahse, “Vanglai hun chu thiltih fuh lohin a khat a, puitlinna chu theihtawpa beih a sual chhuah chi a ni a, tar hun lah chu inchhirna in a khat bawk si!” tichungin hlimna hi a lo khar tho si. Beisei aia nasa hlimna khum chhuak turin, hlimna aia ropui beiseina hi kan nitin nun atana kan hnangfâk kan thlarau nunkawng chaw ber a lo ni bawk!

Anih, hlimna hi nawm-chennaah maw ni ta ang? Ni nang, Lord Byron-a kha khawsa nuam ber tura mihring tungchhova kalte zinga ngaih kha a ni a. Mahse, “Rulhut, panchhia leh lungngaihna bak chanvo ka lo nei lo ve!” tiin a thih dawn hnaihah thuziak khawvêl mi damlaite chhiar theih turin a lo hnuchhiah ve tho mai. Hlimna dik leh tluantling Isua nun neitu kha lo ni sela chuan, mi khawsa nuam mi awhawm chhungkua anlo ni mai tur a nia. An va chen ho em an dam lai nun chhung tawite-a nun an hman duhdan ṭhin hi.

Hlimna kan zawn duhdan lamtluangah hian, hlimna ina kan nuna thu a neih dan erawh kan ṭhelh chang hi atam nuk ṭhin hianin ka ring a ni. Hlimna hi lei chi a ni lova; i bula awm reng kuta khawih mai theih leh, rimtui tak pawh a ni hran pa lo! Mahse, chu hlimna nun nei apiangte tan chuan hlimna dik leh tlo, naktuk nung thleng tura vawiin dam min thlakhlelh tir ber ṭhin tu chu hlimna tho hi a lo ni.

Naupang ninhleite’na vai-vuta kulh lem mawi tak, phur leh thatho taka hlim sâng chunga kulh an sa lai hmel han hmuhte hian, an mahniah hian hlimna chu a awm a ni tih hi haitheih chi ziazang a lo ni lo! Nu nilenga buai êm êm in thil dang a thawh zawh fel hnu a, a fa sen duhawm tak dimdawi taka a bual lai te hi a lo hlim awm dawn teh asin! Hlimna hi kan thil tawn leh kan duh tak te kan neih theih inkarah hian a man a lova tam dawn rua em.

Damdawi ina natna rit tak phura awm reng, dam thlahlel êm êm, natna ina a buan beh tlat damlo dinhmun khirh khan leh thih thla bar hlauhawm tak, ṭi ṭi phang phanga doctor-in a zai zawh a, a nunna a chhanhim hi a ni mai lo’ng maw hlimna chu?! Nia, mihring nun der dep tak taksa chungah te hlei hlei hian nia, hlimna hi hlu zual veng veng dawn ni.

A thilsiam, ama siam ngei pawha chang nawn hreh lo tu, kan Lal Isua ngei pawh khan, hlim a duh avangin a ni lâwm ni, a thilsiam amah anpui mihringah changin a hring a hranin a rawnin lar tak chiam ni, khawvelah?! Chuti kan sawi hlimna thlahlel lo hi tungchhova kal mihringte zingah hian kan tam pui awm lo asin. Thil siamtu, lem ziakmi, thu leh hla khawvela mi bik te’n a, an hna mam leh ṭha taka an thawh zawh paha hlim sâng chunga an fai fuk hlarh hlarh te hi a ni mai lo’ng maw?! Hlimna mi tinte’na kan zawn mek a chu…

Kan sawi hlimna hian thil neih lam a kawk ber lo va, inpekna leh intuk luhna huam telin a sah chin ram lak a zau thei hle ang. Thinlung nâ, natna benvawn tuarte tan pawha atawpa nuih pui theih awm chhun chu, thin thi-a inthiam lohna nei map lova lungawi taka muthilh a, naktuk khawchhak lam aṭanga ni rawn chhuak tur lo hmachhawn thei tu nih hi ‘hlimna’ kailawn rahbi pawimawh tak pakhat chu a lo ni. Hlim kan duh avanga kan
ṭap a nih pawhin, kan ṭah avanga kan hlimna tal hi chu hlu turin a tlo bik a; chatuan nun daih hlimna nun neitu nih phei hi chu tute tan mai paw’n a hlu bik hliah hliah hi a lo ni.

- LH.Hauheng, Nghilhloh Rûn