Eng tin nge sawt zawkin ruihhlo kan do ang?
Kan tunlai khawvel kan thlir chuan ruihhloin kan ramah bu a khuar nasat thu leh hmachhawn a ṭulzia te kan hre chiang hle awm e. Sawrkar leh tlawmngai pawlte pawhin hma lakna tur hrang hrang an rawn duang chho zel a. Kohhran hrang hrangte pawhin he lam kawngah hian hma an la chho mek zel bawk a, a lawmawm tak zet a ni. Tunah hian ruihhlo hmachhawn tura kan inbuatsaih a ṭulna tlem kan tar lang ve dawn a ni.
1. Mahni buaina leh harsatna anga pawm a ṭul: Ruihhlo do tur hian mahni harsatna leh buaina anga ngai a, hma kan lak a ṭul a, mimal chauha tih theih a ni lo va, chhungkua, khawtlang, kohhran leh ram angin kan do tlân a ngai a ni. Pawl pakhat chauh tâna do hneh theih chi a ni lo va, a huhoa hma kan lak a ṭul.
Ruihhlo hian chhungkaw tin deuhthaw a khawih kan ti thei awm e, a chhan chu chhungkaw mal kha lo fihlim pawh ni se, an laina hnai emaw ṭhen leh rual zingah ruihhlo ti an awm chuan, anmahniah nghawng thui tak a nei tho ṭhin a ni. Ruihhlo hmang sualte an boral hian chhungkua mai bakah kohhran leh khawtlang min nghawng nâ ṭhin hle a ni. Tuna him mek chhungkuate pawh hian kan tu leh fate him zel nan ruihhlo do tur hian kan rilru kan buatsaih a ṭul hle.
2. Ruihhlo ngawlveite mamawh: Ngawlveite enkawl tur hian thil chi li pawimawh tak tak a awm kan ti thei awm e. Ruihhlo avangin an taksa a lo tla chhia a, an taksaah ruihhlo hnuhmain pawi a khawih thûi tawh a, damdawiin thui tak an taksa a lo thunun tawh a, chu chu hmachhawnpui a pawimawh em em a ni. Hetih rual hian rilru lamah nghawng thui tak a lo neih bawk avangin heng rilru lam thiam Psychiatrist, Clinical Psychologist-te hi râwn hreh hauh loh tur a ni.
Thlarau lam nun hi ruihhlo enkawlna kawngah leh a ngawlveiten damna kawng an zawh theihna turin a pawi mawh em em bawk a, hmun ṭhenkhatah phei chuan Pathian thu ngai thla thei tur leh enkawlna an dawn theih nan an taksa-a damdawi awm ṭhuah fai nan (detoxification) ni sarih vel hun an neihpui phawt ṭhin. Hei hi an puih theih nana rahbi pawimawh tak a ni fo.
Khi'ng bakah khian ṭhian kawm kawngah te, chhungkaw nunhona-ah te leh khawtlang nunhona-ah pawh inkiltawihna emaw awm dan tawk thiam loh avang te, inpumkhatna leh inlaichinna kawngah boruak a lo chhiat thui tawh avangin he lama kawng dik an zawh leh theih nan chhungkua, khawtlang leh kohhran lam pawn ṭan kan lo lak sauh sauh a ṭul hle a ni.
Ruihhlo tite chhungkua-ah hian rilru lamah pawh nghawng a neih nasat em avang leh inkungkaihna leh inlaichinna a nghawng tel avangin chhungkua-a counselling dawn (Family Group Counselling/Family Therapy) te hi a pawimawh hle a ni.
3. Tlawmngai pawl: Vawiin thlenga ruihhlo dona kawnga sulsutu pawimawh berte zinga mi chu tlawmngai pawlte hi an ni kan ti thei awm e. Ruihhlo laka invenna zirtirna kawngah te, ruihhlo ti leh zuar umzuina kawngah te, sawrkar tha tichak tur pawh hian an pawimawhna kan la hmu zel dawn niin a lang. ‘State Working Commitee on Ruihhlo do’-ah phei chuan sawrkar nen thawhhona ṭha tak neiin a changtu pawimawh tak an ni mek a ni.
Mizoram hmun tinah hian YMA chhang zingah ruihhlo laka fihhlim tura inzirtirna te, veng chhunga ti ṭan leh ti thei mai turte-ah pawh ṭan lak sauh sauh ni zel thei se a ṭha hle ang. Hengah hian chhung tinte pawh kan inhawn a ṭul a, fate sual zeppui tlat te, an dik lohna-ah te lo ṭan tlat hi ti lovin, kan tih theih bakah chuan tlawmngai pawlte nen thawhho thiam kan zir a ṭul. Ruihhloin a tihbuai avanga chhungte thlabar leh khawtlang tiralṭi zawnga awmte hmachhawnna kawngah pawh hian YMA te leh tlawmngai pawl dangte hi kan hman thiam an ṭul hle a ni.
4. Sawrkar: Ruihhlo do tur hian sawrkarin policy mumal tak a duan a ṭul a, kan rama ruihhlo luhna kawngkate hi dan chah tuma theih tawpa ṭan lak a ṭul bawk a. Mizoram Excise and Narcotics Dept. te pawh hi a ṭul anga thuam chak ni bawk se. Tunah pawh hma lak chhoh mek zel a ni, a lawmawm hle. Ruihhlo ngaite enkawlna hmun hrang hranga thawktute hi training na ṭha tak buatsaihsak ni chhunzawm zel se. Tin, enkawl laite pawh hi eizawnna tlak nei a, a an nun khaw chhuah theih nan leh an awm awl mai mai loh nan te, an hun awl an hman ṭhat nan thiam thil (skill development) hrang hrang training neihpui theih ni se. Ruihhlo ngaite enkawlna hmunte hi mumal taka ruahmanna fel tak nena an kal theih nana ṭanpui leh enzui ṭhin ni thei se.
Vanneihthlak takin 13th-16th February 2024 khan Social Welfare & Tribal Affairs Dept. Mizoram sawrkar hnuai-a MSD&RB leh All India Institute Of Medical Sciences (AIIMS), New Delhi te ṭangkawpin 'Master Trainers Training on Addiction Counselling' chu ni li chhûng awh Training a buatsaih a. He training-ah hian mi dangte zirtir chhawng lehtu tur, mi 19 koh kan ni a, he ni li chhung hian Dr. Ravindra Rao, Psychiatrist, AIIMS damdawi ina ruihhlo enkawlna kawnga thawk leh India rama puma ruihhlo chungchanga National Survey beitute zinga mi leh, India ram pawn leh chhunga zirtirna pe ṭhintu ni bawk chu a lo kal a. Ani bakah hian ruihhlo ngaite enkawlna kawnga a thawhpui mi thiam pahnih an lo tel bawk. He hunah hian ruihhlo ngaite dinhmun leh enkawlna chungchang min zirtir bakah ruihhloin taksa, rilru leh thluak lama a thawh dan min zirpuite khan ruihhlo ngawlveina hmachhawn tur hian chona nasa tak min pe a. Hetiang ang zir hona ṭha tak sawrkarin a buatsaih thei hi a lawmawm tak zet a ni.
5. Venhimna lam: Tihdam aiin inven a ṭha zawk an lo ti ṭhin ang khan, naupang sikul chawlhsan te hian ruihhlo tih mai an awlsam a, anniho hi venpui an ṭul hle a ni. Sikul an bansan loh nana ṭan lak te, an lo bansan a nih pawha nun kawng dik an zawh theih nana ṭan lak a ṭul hle. A kohhran ang pawhin an kum mila he lam kawnga zirtirna ṭha pe tura hma kan lak a ṭul a, nu leh pate puala seminar neih te, kohhran hmeichhia leh pavalai pawl ang te, kohhran inkhawmnaah te pawh a ṭul anga puan chhuah emaw, inzirtirna neih ni thei se a duhawm hle ang.
Zirna inah drugs policy mumal tak siam ni thei se la, Counsellor hran rawih hi sum lamah a lo hau tak theih avangin sikul tinah he lam kawnga counselling pe thei turin zirtirtu pakhat tal buatsaih ni se, awareness /training pek ni thei bawk se. Anni hian an tih theih bak a awm a nih chuan he lam kawnga mi thiamte leh hmalatute pun hreh lo se. College leh University-ah te pawh hian a tam thei ang ber inzirtirna/inhrilhna (Awareness) neih ni bawk se.
Tin, tunah hian kan ramah zir chianna aṭanga a lan danin kum 18 hnuai lam zingah ruihhlo ti hi an tam a, enkawlna dawng tur pawh hian an aia upa leh lo ti nasa zawk tawhte nena dah fin kha naupang tê leh zualah phei chuan a him loin a fuh lo thei a ni. Vanneihthlak takin tun aṭanga hun rei lo te-ah hian Mizoram sawrkar hnuaia Social Welfare & Tribals Affairs Deptt. hmalaknain kum18 hnuai lam ruihhlo ngaite enkawlna – Drugs Treatment Centre For Children kan nei thuai dawnin a lang a, hei hi kan hman ṭangkai pawh a ṭul hle awm e.
6. Chhungkaw pawimawhna: Ruihhlo tih hian chhan tam tak a nei a, chhungkaw boruak te, ṭhiante nawrna te, eng tin nge a awm tih hriat chak vang te, thinrimna te, rilru hliam leh na te adt. avang pawhin a awm thei awm e. Kan tu leh fate hi khawlai boruaka seilian ni lovin kan chhungkua aṭanga seilian an ni fo va, fate seilenna tlaka chhungkua hi kan buatsaih a ṭul hle a ni.
Nupa inkar te, chhungkaw boruakte hian naupang seilenna kawngah awmzia a nei thuk hle a, an naupan tet aṭanga Pathian ṭih tura kaihhruai te, inpawh leh inkawm ngeihpui chhunzawm zelte kan tum tur a ni a, harsatna an thlen ngamna ni tur leh a ṭul anga counselling panpuite leh mi thiam zawkte pun kan hreh tur a ni lo.
Nun dan thiamna (Life skills) hi an nunah tuh a pawimawh em em a, harsatna hmachhawn dan te, ṭhianten thil ṭha lo ti tura an thlem pawha hnar dan turte kan zirtir a ṭul a, an sikul kalna hmuna an awm dan te, an sikul kal dan leh haw dan te kan chik a ṭul a, hostel-ah an awm a nih pawhin an harsatna tawh dante kan hriatpui a ṭul hle a ni.
Ruihhlo do tur hian mi tinten tih theih kan nei tih hre rengin, kan ram leh hnam tan ṭan i la sauh sauh ang u khai.
- V. Vanlalruati, Venghnuai
Ph : 8729822736