Written by
- R.Lallawmzuala President
Mizo Grammar Society

Mizo Ṭawnga thu mal lam nawn pawimawhna


Mizo ṭawnga thu mal lam nawn pawimawhna ang êm êm hi ṭawng dangah an nei ve pawhin ka ring chiah lo. Kan hmang daihzai êm êm mai a; kan ṭawng ti hausatu leh ti hlutu, kan thil sawi ti nghettu lian tak a ni chiang mai. Thil tih (verb) sawi fiahtu (adverb)-ah ngat phei hi chuan tâwp chin a awm lo emaw tih mai tur a ni; a hmangtu thiam dan azirin a awm thei zêl ni mai te pawhin a lang. Thu mal nih phung ṭhen felna (parts of speech) hrang hranga thu mal lam nawn kan hman ṭangkaizia tlêm azâwng i han târ lang dâwn teh ang:

1. Noun thu mal sawi nawn:

1) Inkoh duat nan leh hming lem atan, kan hminga lam (syllable) ṭhenkhat kha kan lam nawn mai a; a mawiin a ṭha phian mai.

- Lalremruati–Rem Remi.

- Lalrinmawia–Mawi Mawia.

2) Mi thil tih uar deuh taka demna atan noun thu mal kan sawi nawnsak ṭhin. Mizo ṭawng ti hausa leh ti daihzaitu pawimawh tak a ni ve tlat.

- Dâwt sawi dâwn apianga, ‘Champhai, Champhai’ tih ziah mai.

- Insawi theih dâwn apianga, ‘London, London’ tih reng mai.

2. Pronoun thu mal sawi nawn:

Kan thu sawi duh tih chian nan leh uar deuh nan, hming ai awh (pronoun) thu mal chu kan han lam nawn mai a; kan thu sawi duh leh kan rilrua a thawh dan a ti chiang riau zêl.

- ‘Kei, kei, ti lovin, mi dang i kian ang u.’

- ‘Anni, anni, tih a ngai lo; keimahni’n kan ti thei.

3. Adjective thu mal sawi nawn:

1) ‘Apiang’ tlukpui atan, thu mal hrang hrang zep tel tawh chuang lovin, thil eng emaw a nih phung sawi fiahtu (adjective) thu mal kha kan han lam nawn mai a; a ṭha êm êm mai a ni.

- Pangpar mawi mawi rawn keng rawh.

- Mipa thau thau lehlam pâwlah an ṭan hotir a.

2) Mahni emaw, mi dang emaw chungchang uar deuh taka sawina atan adjective thu mal kha kan han sawi nawn mai zêl a; a fiah riau zêl.

- Kei kher kher min ruat ziah mai!

- Anni te êm êm kan sawm lohvin!

4. Verb thu mal sawi nawn:

1) Vawi khat aia tam thil tih sawi nan thil tih sawina (verb) thu mal kha kan lam nawn mai ṭhin a; ti nawn, ti fo, ti ṭhin, ti zawngchhang tih ang chi ai awhtu atan kan hmang. Hetianga verb thu mal lam nawn hi Mizo ṭawng ti hausatu pawimawh tak pakhat a ni.

- An inah sawn kal kal suh.

- Khatiang ei ei suh.

2) Khapna thu leh phal lohna thu uar taka sawina ṭawngkam atan verb thu mal kha chang deuh fakin, (modify form-in) kan lam nawn mai ṭhin; kan lam nawn avangin tih nawn kan phal lo tihna chauh a kâwk chuang lo, vawi khat chauh pawh tih kan phal lohna thu a ni tlat.

- Tun ang hunah inkhelh inkhelh a ngai lo; lehkha zir rawh.

- Chawlh chawlh a ngai lo; ti zawm pât rawh.

3) Chin thliarna hmanrua atan ‘apiang’ leh ‘bik’ ai awhtu atan verb thu mal kha kan sawi nawn mai a; a chiang êm êm mai a ni.

- A thiam thiam an bâng hma ang.

- A chak chak a ṭha a ni mai.

4) Teh lul/teh reng tlukpui atan, thu uarna atan verb thu mal kha a rîk dan ki thlâk (modify form-in)-in kan sawi nawn mai ṭhin; a awlsam phian.

- A mawi mawi nen, hlîng a ngah.

- A ruih ruih nen, motor khalh a thiam hle mai.

5. Adverb thu mal sawi nawn:

1) Kan thil tih rêng rêng, tih a nih dan leh a titu awm dan sawi fiahna atan thil tih (verb) sawi fiahtu (adverb) thu mal hi kan lam nawn mai a, a chiang êm êm ṭhin.

- Khatiangin sat chawrh chawrh suh.

- A thur a ti a ni ang, a ṭhen sawk sawk mai.

2) Thil tih (verb) sawi fiahtu (adverb) vek sawi fiah leh chhawngtu atan adverb thu mal chu nalh takin kan han sawi nawn leh tawp a; kan thu chheh a fiah phah êm êm ṭhin.

- A khalh chak par par a nia!

- A lêng darh chum chum mai.

3) Mizo ṭawng kau chheh ti hausatu leh ti mawitu pawimawh tak averb thu malah hian, lam nawn kher ngai, lam nawn lohva awmze nei lo leh hna thawk lo kan lo ngah tak zet nia! In lo chîk ngai emaw le!

- ‘A nui kak mai,’ a tih theih loh; ‘A nui kak kak mai,’ tih kher a ngai.

- ‘A rawn ang hlawk mai,’ a tih theih loh; ‘A rawn ang hlawk hlawk mai,’ tih kher a ngai.

4) Thu mal ṭang rual, thil tih (verb) sawi fiahtu (adverb phrase) atana kan hman, thu chheh kimchang (sentence) ai awha kan hman ang chi hi, kan ṭawng ti kimchangtu leh ti hausatu pawimawh tak a ni bawk awm e.

- ‘Khûtah, khûtah,’ tiin ‘Khawiah nge?’ tih zawhna hi kan chhâng mai ṭhin. ‘Khûtah, hla deuhvah khuan a awm,’ tih kaih tawi a ni mai.

- ‘Nakinah, nakinah,’ tia kan han lam nawn mai ṭhin pawh hi, ‘Engtikah nge ni dâwn?’ tih zawhna kan chhânna a ni a; ‘Nakinah, la hla deuhvah a lo thleng dâwn,’ tih duah ngai lova kan kaih tawina a ni leh mai.

6. Interjection thu mal sawi nawn:

Thu thin ṭhâwng leh rilru chawk tho lam, uarna leh makna chhinchhiahna hmanga kan sawi ṭhin thu mal hi; vawi khat chauh pawh ni lovin, kan uar dan azirin vawi hnih vawi thum kan han lam nawn a; kan rilrua a thawh dan kan puang chhuak thiam êm êm mai a ni:

- ‘Khaih, khaih, khaih! lo ngaithla ṭheuh rawh u,’

- ‘E he he! Eng ngati nge khatia i tih mai?’

7. Post-position thu mal sawi nawn:

Sap ṭawngah thu hma khalh (preposition) an nei angin, Mizo ṭawngah thu hnung dawl (post-position) kan nei ve thung a. Kan thu chheh sawi uar kan duh deuh hunah post-position thu mal ṭhenkhat chu kan lam nawn mai ṭhin bawk; kan thil dawnsawn dan rilru a ti chiang ṭhin a, kan thu sawi a ti nghet ṭhin bawk.

- ‘An rem ruat danin ti ang hmiang,’ tih mai aiah, ‘An rem ruat dan danin ti ang hmiang.’

- ‘In siam dan kha ka duh vek,’ tih mai aiah, ‘In siam dan dan kha ka duh vek.’

A dang pawh a la tam thei awm e. Thu mal lam nawn hian kan ṭawng kau chhehah hmun a lo luah pawimawh tak zet mai. Mizo ṭawng hausakzia leh ropuizia hetah hian a lo lang chiang awm e. I duh tâwk phawt ang.

- R.Lallawmzuala

President,

Mizo Grammar Society