Pathianin 'ti nge khawvelah sualna leh tawrhnate awmtir a phal?

Pathian fel famkim leh engkimtitheiin 'ti nge sualna leh tawrhnate hi awmtir a phal (theodicy) tih ngaihdan hi inhnialna tâwp thei lo tur a ni a, ringlo mi te (atheist) ṭan chhan ṭha tak pawh a ni rêng a ni. Hemi zawhna hi hrilhfiahna dik pawh thil awm thei lo a ni a, chuvangin a ṭobul aṭanga rawn chhui emaw, a dikna zawnchhuah tum lam zâwng a rawn sawi ka tum lem lo a, Pathian ringtu ka nihna angin ka ringtu puiten an rinna lam a chakna an lo neihzual phah mial takin leh, hlawkna chhe tê tal an lo chhar ve mial takin tiin Pathian thu lampang zawngin (Biblical thei ang berin) rawn sawi ka tum dawn a ni.

Sualna(evil) kan tih hian a huam zau hle a chu chu chi hnihin ṭhen hran a ni a, mihring ze ken sualna (moral evil) hei hi Adama te bawhchhiatna aṭanga sual inṭanna kha tiin a sawi theih ang a (Genesis 3:6-7), (tualthah, dawtsawi, eiruk, etc.) leh leilung pianken sualna (natural evil), hei hi Pathianin Adama te bawhchhiatna avanga lei anchhia a lawhna aṭanga rawn inṭan a ni (Genesis 5:29), (natna hri lêng hrang hrang, leimin, lirnghing, etc.). Systematic theologian lar tak G.T. Shedd chuan 'ti hian a sawi a, "Adama bawhchhiatna avanga thlahte zelten sualna kan lo neih phah ang chiah hian, Isua ṭhatna leh felna pawh amah ringtute hian phu lo hle chungin kan lo neih theih phah a ni." Kan Lal Isua khan Adama ang chiah khan thlêmna nasa tak a hmachhawn ve tho a, mahse a tlu ve lo a ni. Mihringte tana 'Adama tawpna' kan mamawh ber chu a lo ni. Adama-ah chuan mi zawng zawng an thi ṭhin ang hian, Krista-ah chuan mi zawng zawng tihnunin an awm bawk ang. Chutiang bawkin, “Mihring hmasa ber Adama chu mi nung a lo ni,” tih ziak a ni; Adama hnuhnung zawk chu nunna petu thlarau a lo ni a,"(I Korinth 15:22, 45).

Pathian hmangaihnaah khat, fel famkim, engkim ti thei hian ti nge khawvêlah sualna leh tawrhnate hi a awmtir tih zawhna hi a tam zawk chuan kanin zawh rûk ṭheuh tawh chu ka ring a. Pathian hi a awm tak tak lo emaw ni tia ngaihdan han neih rum rum chang pawh kan lo nei tawh mai thei. Zawhna âwm tak pawh a ni a, chhana dik pêk harsa tak pawh a ni ang nge, mi tam takin an rinna an hloh chhan tamna ber pawh a ni rêng a ni. Mahse Pathian awm rin lohna kan neihna khan kan tawrhna hi a kian phah sawt ang em? Sualnate hi a awm loh phah dawn em ni? A teuh lo mai, a ti zual zawk dawn a ni. Thih hnu piah lam ram beisei tur kan nei lo ang a, inhnemna tur pawh nei tawh loin nun ruak mai kan lo ni dawn a ni.

Pathian hian sual hi a siam lo a, awmtir a remti zawk a ni. Sual hi thil (thing) a ni lo a, thil a awm loh (absence) vanga lo awm mai a ni. Entirnan; êng (light) a awm loh (absence) chuan thim (darkness) a lo awm mai ang hian. Isaia 45:7 kan en chuan sual chu Pathian siam angin rawn sawi mah se, heta 'sual' tih hi hebrai ṭawng chuan 'ra' tihna a ni a, lehlin dan hrang hrang a awm thei ang a, mahse heta (Isaiah 45:7) thusawi bikah chuan 'vanduaina' emaw 'chhiatna' emaw tia dah tur zawk ni awm tak a ni a, lehlin thar dangah pawh chutiang chuan an dah tawh a ni. "Tin, thuchah a hnen ata kan hriata in hnena kan hrilh chhawn tur che u chu hei hi a ni: Pathian chu êng a ni a, amahah chuan thim reng reng a awm lo" (1 John 1:5).

Min hmangaih avangin sualna leh tawrhnate awmtir a phal

A va mak awm ve? Engtin nge min hmangaih vangin awmtir a phal ang? tih kan rilruah lo awm pawh a ni mai thei, mahse a mak lo a ni. Natna vâng tak mai CIPA (congenital insensitivity to pain with anhidrosis) tih chu hmeichhe naupang pakhat hian a vei hlauh mai a, chu chuan natna kan tih ang hi a hre (feel) thei lo a ni. Blade pawn inzai se, perek pawh rap tlum pûk pawh ni se, chu chuan thih hlauhawm khawp natna insiam phah mah se, na reng reng a hre thei lo a ni. Mahse a nu ṭawngṭaina ber chu, "Lalpa, ka fanu hi na hriat theihtir hram rawh," tih a ni.

A dawt lehah chuan Australia rama sikul naupang pakhat hi mi pathum hian an kâphlum a, an kahhlum chhan ber chu nuam an tih vang a ni. Pawikhawihtu zinga pakhat pa (father) in a sawi dan chuan a fapa hian pawi khawih hi sualah a ngai lo a, tawrhna a nei hek lo a, nuam a ti zawk a ni zuk ti tlat a. Hetiang khawvel tawrhna leh na hriat theih lohna leh, sual kan ti a ni tih pawh inhriat lohna khawvelah hian chêng ta ila, a va rapthlak dawn em kan khawvel chu@

C.S. Lewis-a'n, "Duthlanna (free will) Pathianin min pek kan hman dik loh avanga kan sualna chu sawi fiah ngai loin kan hre fur tawh ang a, mahse tunlai mite hnenah sawi fiah tum chu thil huphurhawm tak a ni tawh," a tih chu kan sawi tel leh a ngai a, 'tunlai mi' tia a sawite ang ho khi chuan ruatlawkna (determinism) nen a inkalh tih te, kan duthlanna (free will) nihna tak chu eng nge ni? te an rawn ti leh nghal vat ang a, mahse hetah hi chuan kan sawi zau ve kher lo ang. Hemi ngaihdan ringawt pawh hi philosophy huang chhunga inhnialna tâwp thei lo tur tho a ni.

Aw le, Pathian chuan ama anpuiin min siam a, leia chungnung ber ni turin zalên taka duh thlan theihna (free will) chu mi pe bawk a ni. Duhthlan tur pahnih min pe a, ama thupek zawma faisa rin kumkhua nge, a thupek awih loa damchhunga sualna avanga tawrh a ni a, vanduaithlak takin mihring chuan a hnuhnung zawk chu a thlang tlat mai a, 'ta ṭang chuan khawvelah hian sual chu rawn inṭanin engkim a lo danglam ta a ni. 'Ti nge a ṭha zawk chu min thlantir zel mai loh? Kan lo ti pawh a ni mai thei, min thlantir zel thei alawm. Mahse duh thlan theihna (free will) kan neih chu lak bosak kan ni ang a, inhmangaihna te, inzawmna ṭhate kan nei thei tawh lo bawk ang a, a chhan chu hetiang zawng zawng hi kan duhthlanna (free will) avanga lo awm thei chauh a ni si a. Duh thlan theihna kan neih tawh loh chuan robot anga thil tih theih duanlawk (programme) sa kan ni tawh ang a, hmangaihna awm tawh lohna khawvelah a chang tawh ang a, mihring min tiropuitu chu lakbosakin kan awm ang a. a rapthlak zawk daih mai thei a ni.

Nih leh, Pathianin Duhthlanna zalên (free will) nei tho siin sual (evil) a ti awm lo thei lo em ni? Tih chu naupang sunde sikula an exam zawhna, "Khaw' nge Eden huan a awm? Bible-a a inziah danin," tia an zawh chu, "Ka lêng chhuak ngai loa ka hre lo," tiin ka uin a naupan laia a chhân ang deuhin, University of Kent-a an philosophy professor Richard Norman-a'n, "Engkim siamtu ka ni lo a ka hre lo, a tih theih dan tur ṭha zawk (logically possible) in ngaihtuah chhuah thei loh chuan a theih loh a ni mai, Pathian ka ni lo a, ka hre lo," tia debate naa a chhanna hian kan duhtawk phawt hrih mai dawn nia.

Thil ṭha zawk kan neih theih nân leh amah kan hnaih zual theih nân tuarna min pe ṭhin

A va mak lehzel awm ve pawh in ti leh mai thei, mahse a ni tlat si. Kan chunga harsatna leh tawrhna lo thleng, thil engkim chhe vek tawh emaw kan tih hi mak tak maiin thil ṭha zawk kan hmuh leh neih theihna tura lo thleng a ni zawk ṭhin a ni. Nobel prize pawh lo dawng tawh Alexander Solzhenitsyn, Russian thuziak mi, a thil sawi avanga jail hial an tantir chuan 'ti hian a sawi a ni, "Thlaurau lamah min ṭhantir phah a, chhelna leh chaknate min neihtir zawk avangin tîm loin hei hi ka sawi thei a ni, 'Jail-a lawmthu ka hrilh a che ka nunah i lo awm avangin!'" a ti hial a ni. Harsatna leh hrehawmna lungchhiatthlak apiangah hlawhtlinna kan chhar phah zel dawn em ni? Ni teh suh e, mahse kan nun pumhlum kan pek a, harsatna kârah pawh amah kan vawn tlat chuan engkim kan ṭhatna turin a lo siam fel zawk ṭhin a lo ni (Rom 8:28).

Lungngaihna, harsatna leh tawrhnate hian mihring min tichak ṭhin tih kan bible chuan min hrilh a. A nihna takah chuan harsatna te, hreawmnate kan tawrh phawt loh chuan mihring chu kan ṭhang thei lo a ni. Infiammi hlawhtlingte zingah pawh tlàwmna la hmachhawn ngai lo tu nge awm? Mi puitling leh ropui takah kan ngaihte paw'n vawi eng zat nge harsatna, hlawhchhamna leh lungngaihnate an hmachhawn tawh ang? Hetiang kan hmachhawn phawt loh chuan kan nun ṭhanlen zêlna turin tlâkchham kan nei ṭhin a ni. Hrehawmna leh tawrhna chuan chhelna, hriatthiamna leh beiseina a siam thu kan hmu a ni (Rom 5:1-5). Kan tawrhna chuan he khawvel hi kan khualzinna ram mai a ni tih min hriat nawntir ṭhin a, khawvel thil ringawt ngaihtuah a sawt lohzia te, khawvel nawmchenna ringawt hian rei a daih lohziate min hriattir a, a pawimawh ber Pathian lam min hnaihtirtu zawk a lo ni ṭhin a ni. "Tihhreawma ka awm hma khan ka vâk bo ṭhin a; Tunah erawh chuan i thu ka zawm ta (Sam 119:67)". Fakna hlaah chuan 'Isua hnenah ka him ang, a angchhung nuamah chuan' tih kan hmu. Chuvangin Isuaa tlukluh mai hi kan tihtur a ni.

Ṭhenkhat chuan kan chunga tuarna leh natna lo thleng hi hriatthiam har kan ti ṭhin a. Pathian lakah te, kan mihring puite lakah ngei pawh kan vui mai ṭhin. Joba ngei pawh khan a chunga tuarna an thlen tak tak chuan, a pianni kha ânchhia lawhin pian ve loh law law kha a châk mai a nih kha. Mahse chhel takin Pathian rinchhanin a tuar hram hram a, a tawpah Pathianin a chawisâng leh ta tih kan hriat kha. A nih leh 'ti nge mi ṭha leh mi fel tak te chungah thil ṭha lo a thlen ṭhin? Tih zawhna pawh theologian leh pastor lar tak R.C.Sproul Jr.-a'n, "Ni e, chu thil chu mi pakhat chungah chiah a la thleng a, chu pawh amah a inpe a ni," tia chhanna hian kan duhtawk leh hrih phawt dawn nia.

Khawvela sualna leh tawrhna lo awmchhan hi sawi fiah zawh vek theih pawh a ni dawn lo a, mahse Pathian aṭanga chhanna kan hmuh chu, he khawvel a tawp hunah a ropuina thuam famkim nena a lo let leh hunah a dikzia leh ṭhat famkimzia chu kan hmu ang a, lungngai leh hrehawm tuara rûm mek te, "An mit ata mittui zawng zawng a hru fai ang a; Thihna a awm leh thei tawh lo vang a, Lungngaih te, ṭah te, natte pawh a awm leh tawh hek lo vang; Thil hmasate chu a ral ta,”(Thupuan 21:4). Pathian chungnung tak rorel dan hi keini a siam mihring ve mai tan hian chuan hriatthiam phak rual a ni dawn lo tih hi hria ila, a duh angah awm leh a thute lo zawm mawl tawp hi kan lo tih mai tur chu a lo ni e. "Ka ngaihtuahte hi i ngaihtuahte a ni si lo va, i awm dante chu ka awm dan a ni hek lo, LALPA'N a ti. Van khi lei aia a sân zawk angin, ka awm dante hi in awm dante aiin a sâng zawk si a, ka ngaihtuahte pawh hi in ngaihtuahte aiin a sâng zawk bawk a ni" (Isaia 55:8-9).(Phek 7-ah zawm a ni)

- T. MUANZOA