MAL Book of the Year 2024 “PANGPARHNIMA” Leh A Chheh Vêl

Thu hma

Mizo Academy of Letters (MAL)-in kum 2023 chhúnga Mizo lehkhabu chhuak zínga ṭha ber, Book of the Year (BoY)-a a thlan, Ahmangaihi Khiangte ziah, “Pangparhnima” hian sawi neuh neuh a tâwk nasa viau—zêp thû a chëng lo e! Mi tam ber sawi leh an iaina ber nia lang chu, YouTube lama chhiar a lo nih tawhna hi a ni ngei ang. A thawnthu ziah, YouTube-a a chhiara kha a bu-in a khàwr pum a; chu chu MAL tána lehkhabu ṭhaa thlan a iaiawmna chhan kei chuan ka hre ve hran lo. Mi ṭhenkhat chuan, kum tin hian BoY dawngtu hi kan thîk ta emaw tih mai tùrin kan theihna leh kan phâkna mual mualah kan sèl ta luai luai ṭhìn. Hmän aṭanga sawi awm tawh chu, “BoY thlangtute hian thawnthu (novel) hi an duhsak bîk,” tih a ni a. A nih kher lohzia chu BoY thlan tawhhoah a chiang mai àwm mang e. Tûna mi pawh hi YouTube-a chhiar kher hi kan duh lo a nih chuan ti ve lo mai ila, mi fak leh chawimawi hi i chíng ang u khai.

MAL-ten top 3-a an thlan chhuahte pawh hi BoY-a thlan atána iaiawm loh ṭhah an ni e. Zaii Khiangte ziah “Hniak Hlu” leh Lalhruaitluanga Chawngte ziah, “Raltiang Rimawi” te pawh hi thlang ta se, heti luih luih hian kan chai zui ang em aw, ka ti.

Heti lam zir mi ka ni lo a; mi thiamte “Book Review” te nèn phei chuan a inang dáwn hauh lo tih min hriatsak ula, tih ka sawi hmasa duh e.

“Pangparhnima” lehkhabu páwn lam lan dàn

He lehkhabu, phêk 584 (verso page chhiar telin) lawiha chhah hi—han en mai chuan lehkhabu ngaina fé lo tán chuan chhiar a huphurhawm ngawtin ka ring deuh! Mahse, a chhiar tawh apiangin—kei tiamin—phêk keu a sâwt tlat nia!

A ziaktu hian a káwmah a hming hi Ahmangaihi Khiangte tiin a dah a; a bu chhúng (title page)-ah erawh K.Vanlalhmangaihi (Ahmangaihi Khiangte) tiin a dah thung. Diktawn Press chhut niin kum 2023-a chhut kha, kum 2024-ah chhut nawn lehnghâl a ni. He lehkhabu hi a pi leh pu—Lengema leh Thangmawii te hriat reng nán a hlàn (dedicate) bawk.

Ziaktu thu hma (thuhma a tih)-in phêk hnih a awh a; a bâk chu thawnthu chhiar tùr a indawt chho char char a, bung 30 lai chhiar tùr a awm. A ziaktu hian a thawnthu hi ama ziah ang (first person)-in a ziak a; hei hian chhiar a ti nuam zualin ka hria. Ka hriatna chhan ber chu, hmeichhe dinhmun sawi chian a tumna thawnthu a nih vàng a ni ber ang.

Ziaktu hian a thu hmaah lehkhabu ziah a châk ve ṭhin thu a ziak a. Hei hi a lehkhabu hmasa ber a nih ngat chuan, Mizo ṭawng ziahah te, grammar hman dik thuah te, thawnthu ruangám din leh a changtu din thua a namai lohzia a lang chiang hle. Thu hmaah hian “Pangparhnima” thawnthu a ziah chhan tár langin—‘…ṭhalai nun puan chhuahna, an duh thlan lam kawngin an nun a vuak lêt dan a ni ber,’ a ti a. Thawnthu ziaktu tam ber ang thoin “Zirtir nei ṭha” erawh a ziah chhan ber a ni bîk lo. Chutih rualin, chhiartute chu, “Thil mawi suangtuahna” nei tùrin a chah thung.

A thawnthu tlangpui

A thawnthu sawitu, a changtunu ber hi Miriam Lalrochhîngi a ni. Bung 1-naah Aizawl chu settings-ah a hmang a. Chhúngkaw inlungrual lo kan hmu nghâl a. Tauhna leh lungawi lohnain bul a rawn ṭan. A nu thih tawh avàngin a pa, Officer chuan an office-a mi tho nupui neiin ani chuan a fanu, Lalrammuani a rawn chhawm lût. A pa huatna te, a nuhrawn leh a fanu, Rammuani a ngaih theih loh thuin bul a inṭan a. A pa chuan, thingtlanga a pite leh a Nutei te khawsakna khuaah a zirna (college) chhunzawm tùrin a tír ta a ni.

Bung 1-naah hian a ṭhian ṭha ber Nunui leh hmun danga a awmsa dáwn avànga amah bàntu a bialpa Tluanga kan hmu zuai bawk; mahse, a thawnthu pumah hmun pawimawh an chang tlém chho hle.

A Nutei te khaw hming hi tàr lan a ni lo a; “Chhum zinna khua” ti bâka a sawi hmuh tùr a awm lo. Chu khua chu SDO-in a ṭhut chilh, bank leh college te pawh awm vekna a nih avàngin thingtláng khaw chengker tak chu a nih a rinawm loh.

A pite in aṭangin nupa reka khawsa, a Nutei leh a Pa Ruata te in, véng chhak, véng fál tak, Forest véng an tih, Forest RO in bulah a insawn chho nghâl a. Hemi zàn aṭang hian buaina—inrîkrâpna, insualrawnna, thisen inchhuahna a thleng nghâl a. Hêng thil—buaina, insualna, insawisakna, intualvuaknate hi he lehkhabu pumpuia hmun lailum luahtu a ni chho ta zêl a ni. A changtunu Miriami ngei pawh hian Bung 2-naah mi intih buainaa inhnamhnawih vea puh a nih avàngin lei a chawi phah ta dêr mai!

A Nuteite ṭhenawm (neih chhun)ah hian RO, nupui chán tawh Pu Zâra leh a fapate pahnih, mize inang lo êm êm mai, a upa zâwk Avis-a leh Henry-ate an khawsa ve a. Henry-a hi college-a a kalpui ṭhin niin tlangvál fel tak, atána inpe zo êm êm mai, “a engkima engkim,” tih mai tùr a ni. A ziaktu hian an inngaizáwng mai tawh dáwn emaw tih tùr khawpin chhiartu rilru min chhaih kual a. Hei tak hi, he thawnthu ziaktu them thiam chungchuanna niin ka hria.

“Pangparhnima” thawnthua hmun (spot) pawimawh tak luahtu chu, a changtunu tukverh leh a tukverh parda hi a ni, ti ila kan sawi sual tampui lo ang! Chu parda a hawn chuan Miriami chuan a khawvêl a hmu ṭhìn—khawvêl pahnih! Chuta ṭang chuan aläwm, “Pangparhnima” chu tu nge tih leh a hming awmzia chu eng nge tih kan hriat theih ni. A hnuah lehzêl phei chuan a changtunu leh a bialpate tána hmun hlu berah a chang chho zêl lehnghâl a!

Chu pa chu a hre deuh deuh a. Henry nèn lah ṭhian pàwl nuam ti tak an lo ni bawk nèn. Chûng an ṭhian rual zíngah chuan loh theih lohin a intât lût chho ve ta zêl a. Hlimna apetute an nih rualin buaina chi hrang hrang a tawnpuite an ni chho bawk. Buaina a tawh zínga ṭhenkhat phei chu, hmeichhe nazawng ziah ngam loh tùr, thil ṭihbaiawm lutuk pawh a ziaktu hian a ziak chhuak a ni!

A ziaktu them thiamna

Chhiartuten a changtunu bialpa tùr riaka kan lo ngaih vek hman, a ṭhianpa Henry-a mizia a duan chhuah dàn te; chu ai mah chuan, Henry-a ú, tlangvál kawlhráng leh ṭawngkam tladah ve tak, chaltlai taka mi chhàn chíng Avis-a nungchang leh khawsazia a duan chhuah dàn mawlh hi a va han thiam chungchuang tak êm! Mi chaläk tak, mi káwlhráwng, khawtláng pawhin an “vei melh” nia lang si, a rilru chhúng ril ṭhat sizia leh ṭhian chhan thih ngam lú a put dàn te, thil dik lo haw mi a nih dànte hi, chhiar satliah chuan a hriat miah loh! Hei hi, Ahmangaihi them thiamna (skill) leh mi bîk a nihna leh, amaha awm tlat, “pêk bîk” (originality) a neihna niin ka hria. A changtu (character) dinah na nâ na chuan, a vawi khat thawnthu ziahna pawh a ang hlawl lo e!

Tin, an ṭhianzaho inbiakna ṭawngkam (dialogue) te, a bialpa nèna an ṭawngkam, ngaihtuah neuh neuh pawha hriat thiam mai harsa angreng tak tak a zep ṭún thiamte hian he lehkhabu rihna hi a ti zual a, a phêk chhah tawh sa hi a ti chhah zualin ka hria. A Mizo ṭawng leh a grammar a tluangin a cham ṭha a. A tìtî hrim hrim pawh a ngaihnawm e.

Buaina chhuahtír dàn hi thiam thil tho niin ka hria. A páwng a puia intih buaitír ngawt thu a awm ngawt lo a; buaina chuan chhan a nei tùr a ni a; tin nghawng a nei bawk tùr a ni. Chûngah chuan a ziaktu them thiamna hi fak tlâk a ni. Hei hian a thawnthu pawh a ti sei a; a tih ngaihnawm bawk. Hei hi, a ziaktu hian nei lo mah se la, a englo thênna lam tak a ni!

A thawnthu chhúng chhui zui chiam ka tum loh nèn U Thlenga thattu an chhui chhuah dàn mawlh hi chu a “turu” a, a mawi tak zet. Sawi hmaih atána uiawm a ni. Hei hi hmeichhe ziah a ni si a maw! tih tlawk tlawkna tham a tling!

Duhkhawp lohna lai

A hun thu (time period) chungcháng hian duhkhawp lohna lai ka nei ve tlat mai! Mahni ngaih dàn a ni a. Tùnlai mila thil thleng thawnthu a ni a. Chuti chunga heti êm êma a changtute ṭhian zahoin buaina an tâwk zing leh an chaw chhuak, kan ti dáwn nge, an inhnamhnawih reng mai hi mak tihna ka lo nei ve a! Thingtláng khuaa thil thleng mah ni se, chu khuaah chuan bank leh college te pawh a awm vek tawh a; chuti chunga heti êm êma buaina, insualna, insawisakna, intualvuakna, khua leh khua insualna, tual thahnaa an tel zêl hi a mak zozai! Tin, inphêk sual han tih ang chi hi chu, a “80s era” deuh tawh lo maw? te ka lo ti ve deuh a. Chhiartute ngaih dàn ni se.

Tin, Miriami Nutei hian ka duh ai chuan a fanu hi a thlah zalèn deuh em aw? A duh loh zâwk a ngaizáwng tih hre reng chunga zàn chhuah, picnic, chaw ei khâwm, ar hem … a khap mang hlei lo a! A tih pawh ni lo leh a inrawlhna ni miah loah khawtláng hotuten an ko tel tawh a; a ṭhian kawmte pawh a hre chiang tâwk viau si a; ṭawngka chauha inkhap rual an nih tawh loh nèn … te pawh ka lo ti ve deuh! Kristian Chhúngkaw inzirtírna lam chu an thupui tehchiam lo a nih hi, ka ti ta mai a!

Tlipna

He thawnthu “Pangparhnima” hi a ngaihnawm a; a ziaktu hian tìtî leh ṭawngkam bungrua a ngah a; tin, a sap ṭawng takin a “thrilling” a; eng nge lo thleng dáwn tih hriat châkin min awmtír nasa (a suspense a ṭha) bawk. A ziaktu Ahmangaihi Khiangte mawlh hi a fakawm thlâwt a, a them thiamna hi ngaihnêp chi a ni mawlh lo. A thawnthu vawi khat ziahna ni ngei tùrah hian, a rawn che “hero” nghâl a, ka lawmpui a, a kut chàwl loa ziak zêl tùrin duhsakna sáng ber ka hlàn e. 

– Zirsangkima