Written by
- Zalianthanga
Tahan

CHAPCHAR KUT

Mizote hian Kutpui pathuam kan nei a. Chungte chu: Chapchar Kut, MimKut, Pawl Kut te an ni a. Chapchar Kut hi hlimna nia hman ṭhin niin, lo vah zawh tau thla (March) awllen lai hunah hman ṭhin a ni. Mim Kut hi mitthi puala kut hman ṭhin a ni a, August thlaah emaw September thla emawah an hmang ṭhin. Pawl Kut erawh, pawl thlak fihlim fel vela hman ṭhin a ni bawk. Tun ṭum atan chuan Chapchar Kut hi kan khalh fal deuh dawn a ni.

Kan sawi tawh angin Chapchar Kut hi lo vah awllen lai, March thla tawpah emaw April thla tir lamah emaw an hmang deuh ber ṭhin a. Mizo Kut zingah chuan an uar ber leh hman hun chhung rei ber a ni a. Vahchap (Lo atana thing leh nau sah thluk) pho ro (char) lai huna hman ṭhin a nih avangin, Chapchar Kut tih hming hi a pu hlen ta a ni.

A lo chhuah dan nia an sawi dan chuan, Chin State-a Mizote an awm laiin kum khat chu tlangvalho leh lal upate chu Chapchar laiin an ram chhuak a, kut bengin an rawn haw a ni awm e. Chuta an hlawhchham lo haw hrilhhai tihngaihna hre lo chu, lal upate chuan, "Valate u, zah fakah lu em va chum suh, hah zu kan zu ngei tur a ni," a ti ta a. Tichuan, nula leh tlangval dangte sawmkhawmin an chen ta a, ram chhuak an hlawhtlin tum ai mahin an hlimna an tawng sang zawk mah a. Chutia an chenho lai chuan lu kái deuh chintena nam deuh chhelhchawlha an lam vir vel chu, naupang hovin chilthli tla lek lekin an lo en ni fahmiang, Upate chuan, "Min en chuan zu cháwi rawh u," an ti a. Naupangho chuan zu an cháwi a, chutia inkaihkuahho chu an intulh bawrh bawrh a, a pui a nawiin he Kut rau chuan a fan chhuak ta a, heta ṭang hian Mizo lam pui ber ‘Chài’ a lo chhuah phah ta a ni.

He Kut ni vang-thla a lo thlen hma hian nasa fein an ur lawk mup mup ṭhin a. Val upate leh tlangvalten ram pilrilah Kût sa pelin an ram chhuak a, buh leh bal thar hlim hnianghnara ei leh bar a haw vanglai a nih avangin a khaw nawtin an lo inpuahchah a, naupangten zu lawm an khawn bawk a, tu mah an ral bang lo a ni ber mai. Kut a lo thlen chuan ‘Lusei vawk talh ni’ tiin tlang an au va, a ni hnihnaah Ralte ni an au leh a,

Kutpui kan ur khuangruah chiar nghian e,

Chappui rawh lovin a ṭul ngai lo:

Chappui rawh lovin a ṭul ngai lo,

Ka chung chhawrthla a vanglai lo maw.

(Suaitlanga kawlni lal lai, Ca 1450 CE-Ca 1700 CE) tiin.

Zan a lo thlen chuan nulain an puan thulkhung an rawn bih chhuak a, vakiria an khum a, lal hlau lo ṭhi te dahin ṭhival, ṭhifen leh ṭhihna te an rawn awrh chhuak a, tlangvalho lah nalh mangkhengin an rawn inchei a, ṭhihna fang an rawn beh chhuak fur hlawm a. Tual laiah hmeichhia leh mipa inkar thlakin an ding kual a. Mipain hmeichhia koki-ah an kuah a, hmeichhiain mipa kawng hnung lamah an kuah ve thung a. A laiah khuangpui leh seki tumtu an awm bawk. Khuangpuin chai a la a, seki tumin hla a hril thung. Naupangin chaiho zu an lo tulh a, tlaivara chai tur an ni a, chu chu an ziak loh dan neihsa chu a ni. An tlaivar loh chuan zan danga an chai ve a thiang tawh lo. A zan thumnaah Kut zan hming chawiin ‘Mahni lu lam' tiin an chài a, zan linaah Zupui Ni tiin an lam nileng zak a, zan nganaah ‘Zuthing Chawi’ an tih Kut tana zu khawlsa chu in zawh ngei ngei tur a ni. Zan ruknaah ‘Ei puar awm ni’ an ti a, ‘Ni Hrilh’ an ti bawk chu khaw pumin awm ni an kham ṭhin.

Mizo nawlpuiina Mizoram an luh kum, CE 1700 hnu lamah khan Chawngtui leh Ruallung khuaah Chapchar Kut an hman ṭum khan an chen rei hle a ni ang. Vakiin buh vui khuaah an rawn pu vu vu chu an hmu a, khua an hai tih an hre chauh va, thlawhhma pawh nei ta lo chuan an khua an ṭeh phah ta a ni. Hei hi Chapchar Kut hman rei bera sawi a la ni hial awm e.

Mizoramah chuan chiang fek fawka Chapchar Kut hman kum chu 1961 kum kha a ni a. 1962 kumah Synod Agenda telh a nih kum khan boruak a la awm vak lem lo. Kum 1963 Synod-ah chuan, “Pi pu nun hlui kan duh tawk lote chawk thar leh theia din thar leh chu Kristiante tih tur a ni lo ve kan ti,” tih thu hi an rel a. Mahse, hman zui tho a ni a, Feb.25, 1966 khan Chapchar Kut chu a tûk lawkah ram buaiin a rawn nan chin tak avangin hman zui a ni ta lo va. Hun a rawn inher zel a, 1972 kum khan Mizo zirlai pawl General Conference chuan, Chapchar Kut chu tharthawh lehin a huhova hman zai an rel ta a. Kum 1973-ah chuan urhsun takin Aizawl Lammual hman a ni. Hemi kum aṭang hi chuan hman chho zel a ni a, hnam lam chi hrang hrang, ennawm chi hrang hrang, inchai, zai thiamte sawmin hun hman ṭhin a ni.

Kawlphai Zofate awmnaah ve thungah chuan Tahan hi a hmunpui ber a nihna angin kum 1965 khan Lushai Day tia hman ṭhin a ni a, kum 1973 aṭang khan ‘Lushai Day’ chu ‘Chapchar Kut’ tia thlakin buatsaih ṭhin a ni a. Kum 1973-1986 thleng kha chuan Tahan Primary School No.6 field-ah kum tin khel lovin hman ṭhin a ni a, kum 1986 hnuah khan eng emaw rokawlhna avangin tihtawp a ni.

He Kut ni vangthla Chapchar Kutah hian hnam lam chi hrang hrang, inchai, inbuan, thirtiang khawh, thu inziahsiak, etc... hman ṭhin a ni a, zanah phei chuan Zodi Music Band-ten mipui a àwi deuh ber ṭhin a. Chutia Chapchar Kut chawlh lailawk ni ta vang vang chu ngai ngam lovin, Tahan-a hman puipate huaihawtna kal tlangin, Tahan Mizo Kristian pawlte nen ṭangkawpin April 23,2006 khan EFCM Jubilee Hall-ah Chapchar Kut chu hman ṭan leh a ni a. Tun hma ang bawkin hnam lam chi hrang hrang Cheraw kan, Chheih lam, Khual lam, Dar lam, Sar lam, Pangpar lam, Zawlkhaw sir, Zotlang sang, Kan Zo tlangram nuam, bakah Fashion show, lung den, Volleyball, thirtiang khawh, hnam hmanrua pho chhuak, mawl lai aṭanga tun dinhmun thlenga nun zia (traditional) pho lan leh adt… hman ṭhin a ni. Fiamthu thianghlim leh zai thiamten mipui awi tlei reng bawk a, mipui beng a fahin hluttu an tam tulh tulh a ni.

Chapchar Kut hi hun hmasa lamah khan sakhaw thil nen inkungkaih lo hiala ngaih a ni ṭhin a, vawiin thleng hian chu dinhmun chu hmun a la luah thuk hle a. Sakaw tam zawkte kan thlirin, an sakhuana leh hnam nun hi a inzawm tlat zel a, keini Mizo Kristian-te hi chu kan hnam nunphung, puithuna leh lam chi hrang hrang (Entir nan, Cheraw kan) te hi, Biak inah leh sakhaw thiltihnaah seng luh kan la serh tlat a. Zosapte rilru put hmanga min barh luihna hi hnawl ngam tawh a, chingal leh saum rim nam a, kan Zo nun leh Kristian nun hi kal za thei tawh se, a hun tawh hle a ni, Chapchar Kut hmangin.

Thu lakna te:

1. Dokhuma Rev.(Dr.), Hmanlai Mizo kalphung, J.D.Press,1992, Aizawl, Mizoram

2. Lalrinfela (mafaa)H, Chawlhna tuikam, Gilzom Offset,2002, Aizawl, Mizoram

3. Chuauthuama (Revd), Chinbawr, lengchhawn Press, 2006, Aizawl, Mizoram

4. Lalthangliana(B), History and Culture of Mizo India,Burma & Bangladesh, RTM Press, 2000, Mizoram

5. Tahan, Mizo hnam puipate (MWO), Minutes(2005-2011)

- Zalianthanga,Tahan