Written by
-Dr. C. Lalrampana

ZAWNGṬAH ṬHATNA

Hmasang ata tawh zawngṭah hian kan Zo nunah hmun pawimawh tak a luah ṭhin a; chawplehchilha chaw ei tituitu Vitamin ṭha tak a nih avangin tun thlengin a pangngai reng a; khawvel tawp thleng pawhin Zo nunah hian zung a kài reng dawn niin a lang.

Mizoi'n zawngṭah kan tih mai hi chi hrang hrangin kan ṭhen a; Ṭahpui, Ṭahlim leh Ṭahngau titein kan lam ṭhin. Ṭahpui hi a rah a lianin a mu pawh a hraw ber a, Ṭahlim hi tawi bing deuh a ni a; a mu a bitin a pum ṭha hle bawk. Ṭahngau hi a káwm a tè seiin a panin a mu pawh a dèp deuh thung. Mahse, a tui dan erawh a inang tlang viau tho mai. Amah hi tropical plant niin Asia chhim chhak lamah a tam zual bik a, Malaysia, Indonesia, Thailand leh Philippines-ah te a larin, chawhmeh atan an hmang uar hle. A scientific hming chu Parkia speciosa niin petai tih a ni a; Sapṭawng chuan bitter bean, twisted cluster bean, stink bean titein an sawi ṭhin.

Zawngṭahah hian natural sugar chi hrang hrang sucrose, fructose leh glucose-te tam tak awmin fiber a pai tel bawk a, hei vang hian taksa chakna petu ṭha tak a ni thei. Potassium a tam a, Al (salt) erawh a tlem hle thung. Hei vang hian thisen sang nei te tan chaw ṭha tak a nih bakah stroke lakah mi a veng ṭha hle a; zunthlum vei tan ziahfai hnuah chhumin a tui leh a tak ei/in a ṭha hlea ngaih a ni.

Research aṭanga hmuh chhuah a nih danin Zawngṭahah hian potassium a tam avangin zirlaiten ei ṭhin se, an zirlai puitu; an thluak tichaktu tha Tak niin an thiam theih phah a ni. Fiber a tam avangin chaw ei apianga a tawk te tea hmeh ṭhin hian ek lama harsatna neite tan ek a tinuam em em a; ríl chak lo a tichak thei a ni. Hei vang hian ek nemna damdawi laxative hman kher a ngai lo.

Rang taka thisen kal vel a siam rem theih avangin zurui penṭawng leh chàu ngawih ngawihte enkawlna ṭha ber atan, khawizu leh bawnghnute nena chawhpawlh an hmang uar hle ṭhin.

Thin thip vung vung nei ṭhinte tan Zawngṭah hi antacid ṭha tak a nih avangin thin thip tihreh nan a ṭangkai hle.

Thosi seh leh rannung seh thakah Zawngṭah pil tui hnawih emaw, a ziahna nawi emaw hnawih ṭhin hi rannung túr thahna leh nachhawkna ṭha tak a ni a; a vúng thlengin a tireh thei.

Zawngṭahah hian vitamin 'B' a tam avangin hriatna thazam (nerve) ṭha lo tan a ṭha hle. Ei ṭhat lutuk avang emaw awm hahdam luat avanga rih luatna (overweight) tihrehna ṭha tak pakhat chu Zawngṭah hi a ni. Iron a pai hnem a, thisen timur chi khat (red blood cells) siamtu ṭha tak a nih avangin thisen tlakchham avanga natna (anemia) awm thei laka vengtu ṭha tak a ni.

Hmeichhe thi neih ṭhat loh vanga Tái/kawng na (Premenstrual syndrome [PMS]) atan Vitamin B6 a tam avangin blood sugar level a siam ṭha thei a. Chuvangin hmeichhe Tái/kawngna nei ṭhin tan damdawi ṭha tak a ni thei.

Heng kan han tarlan takte bakah hian Zawngṭah ṭhatna leh ṭangkainate tam tak a la awm a; tarlan vek sen a ni lo. A pawimawh ber chu a tuina baka taksa hriselna atana a ṭhatnate hi hre rengin, damdawi anga a tawk chauha ei thiam tum ila; tin Zawngṭah tui ti lo, ei duh lote pawhin ei duh tum hram hram a ṭha. Chuvangin, "Aw! Zawngṭah, eng tah pawh ni la ka ngaisang tho tho che," ti thei turin Zoram mipuite'n i ngaisang thar lehzual zel ang u.

- Dr. C. Lalrampana