‘ZU IN HNAM KAN NI LO!’

Nikum khan India film star lar tak Sunny Deol (hrang hlui film star lar Dharmendra fapa), rei tak film chang tawh lo chuan film pakhat a release a. Tar hnuah beisei bakin a hlawhtling a, a hit rem rem hle mai. Thu tam tak zawta an interview kara a thil sawi pakhat, rilru tawk zar mai chu zu chungchang a chhanna kha a ni. Ani chuan, “Zu ka in ngai lo va. In ṭulna ka hre bawk lo. Tunhma deuh khan engtin nge a awm tih chu ka chhin ve tawh a. An sawi uar ang hu hian eng tehchiam a ni lem lo e,” a ti. Filmstar lar fapa, ani pawh filmstar hlawhtling ber pawl thusawi atan chuan a mak ka ti a. Zute chu in ve mai ṭhin tura ngaih theih a nih laiin, a lo in ngai miah lo a ni awm e. Filmstar nih vanga in ngawt pawh a lo ni lem lo!

A ngaisang laklawh ho

Mizote hi zu ngaisang tak hnam kan niin ka hria. Kan state han pel hlek ila, in ngei ngei kan tum emaw tih tur hian mualpho khawpin kan khawsa fo. Zu zawrh leh zawrh loh chungchangah pawh hian ninawm khawpin kan inhnial rei ta. Tu mah inhneh tak tak awm chuang bawk si lo. Dinhmun a han ṭha deuh va, rual pawlte an han changkang deuh va, han dawm ve mai theih e hi changkannain a ken telah kan ngai emaw ni tih turin ti ve mai thei hi kan tam a. ‘Sual a ni hleinem,’ tih te hi intih ril leh intih fin nan kan han hmang zui a. A ṭhat lohzia ṭhenawm khawvenga hmuh theih renga langsar em em si hi, hum ṭàlh kan tum zu nia! Naupang lo tleirawl chhuak se la, nulat-tlangval hlimna a keng tel emaw tiin, ina han ruih ve kher an tum bawk nen! Chutih laiin chatuan nunna, hriselna, chhungkaw hlim leh khawsak theih zawkna nun leh zu kan han khaikhin ngar ngar a. Mi tam tak chuan 'zu' la thlang zawk thei a! A tui loh tehreng nen kan va han ngaisang tak em!

Titia an sawi ṭhin, mak ka tih chu kan ṭhenawm maia Naga leh Khasi ho zu in dan an sawi ṭhin hi a ni. Naga ho chuan zu in an pawisa miah lo va, meizial zuk hi ngaimawh hle nia sawi hi an awm ṭhin. Kan tlangval lai daih tawh khan eng emaw kan training-naah Naga doctor pakhat ka zawt a, a awih lo mai mai khawp a. Chhàn pawh min chhang ṭha duh lo. Tun thleng hian kan Naga pastor-puite zingah hian zu in a pawi lem lo anga ngai hi ka la tawng miah lo. Kristiante in turah chuan an ngai lo vek niin ka hre zawk a. ‘Khasi ho chuan in an thiam a, thlah zalen mah se tu mah rui buai an awm lo. Mizote angin an chhiatpui lem lo,’ tihte hi kan thil sawi duh dan ṭhin a nia. Khasi pastor pakhat ka zawh chian pa nuih ka tiza hle a ni. In thiam an awm lohzia leh nun a tihchhiat nasatzia hahipin a sawi. He thil hnam mawl leh changkang tawhten kan neih tlat mai hi lo awm lo tawp se la kan ṭhatpui viau zawk tur hi a nia! Mahse he thil hringfate culture-a a bei nghet tlat hi Evi leh Adama sualin a ken tel ‘original sin’ nena inzawm tlat ni awm zawk a ni.

Tui ti leh ti lo

“Ka hmuam tawh pawh hi ka lem nghal vek phal lo va, tlem tlemin ka lem dek dek ṭhin,” ti khawpa duh ve ṭhin kha, “Eng zu hi maw tui ber le?” tia ka zawh ṭumin ka beisei loh deuhvin, “Zing zu...” tiin mi han chhang mai chu, a ngeiawm angreng hle zawk a. Ani pawh khan a finsanna chu kum 30 dawn a ni tawh awm asin. Tlangval pakhat a nun phungah in ṭhin awm tak a nih avanga a in leh in loh ka zawh chuan, “Ka in ngai lo, tui ka tih zawng a ni lo tlat, ka in thei thlawt lo,” tiin mi chhang tlat mai thung. Kan khaw zu heh pa kha chuan, “Ka kaah hian khawizu angin a thlum ngawih ngawih a ni,” tiin mi hrilh a, kei pek chuan, “Chuti a nih chuan a tehkhin nana i hman khawizu zawk chu in mai la,” tiin ka fiam zui bawk a. Khaw pakhata kan ṭhenawma awm ṭhin upa lam tawh kha, an tlangval laia a in ṭhin leh ṭhin loh ka zawt a, “Ka in ṭhang lem lo. Ka in chhin a, tui ka ti tlat mai a. In ka chìn vaih chuan ka chhiatpui dawn tih ka hrethiam nghal a, ka ching ta lo a ni,” a ti. A finnain a hneh hmaa a vannei ngawt mai.

In ṭhang ve tak pakhat chuan, “A tui leh tui lohah chuan tu ma'n tui an tih theih hi chu ka ring lo, ruih kan duha kan in ve mai mai a ni,” a ti thung. Ṭhianpa pakhat kha chuan chini bar chungin a in a ni awm e! Tum ngar ngar tak a ni. Kan naupan lai khan Sudden Muanga bu kha a lar hle a. Ani kha zu duh em em, a senchi phei chu a tuizia hrilhfàk thiam tak a ni a, keini naupang chuan a senchi kha a tui bik tak tak emaw kan ti hial a. Zan khat chu keini aia rual u deuh hlek, mahse kan kawm rual ni tho si hian quarter bottle té rawn kengin, ‘A senchi ngat,’ tiin a rawn intithei vel a. A thlum tak ngàih dawn emaw tih vanga, ‘Khawi maw...’ ti chunga ka han birh ve pap mai kha chu, ka phuh chhuak rang ngei mai! Sudden Muanga sawi ang kha chu a hlat vai vai tak a ni. Mi pangngai tan thil tui a ni thei lo reng reng. In tur chuan beih fe a ngai zawk a ni. Mihring nihna sual hian he sual hmanraw lian tak hi min ngaihzawntir mai mai a ni ngei ang.

Pa vannei Bui mei tawia

Naupang thil awmzia kan hriat meuh loh lai kha ni ngei tur a ni. Ka chhang chiah, ṭhian kawma ka kawm mai ṭhin nen thlawhlaiah bottle ruak kan hmu a. A bottle hrim hrim duh vangin inah kan hawn a, han hnim chuan zu rim a nam huam a. An in bángnáwi tlem a la awm bawk a. Tichuan, ka nau nen chuan kan in hnuai lamah chhukin a bángnáwi chu bottle chhinah chuan kan chhung chhuak a, puitling te tih dan nia kan hriat angin kan inkarah kan han dah ve ràn a. A chhina kan chhun chhuah chu zungchalin kan zu inliah chhawk a nih chu! Kha kha zu tem tura ka inbuatsaih nasat ber ṭum a ni ta nghe nghe awm e! Vannei ka intihna ber pakhat chu tun thlenga zu ruite ka la ngaisang ngai miah lo leh, ruih ka la chak chhin miah lo hi a ni awm e. Ngaihsan chu khawi lamah, ka hmusit hial zawk ṭhin niin ka hria. Khawvel enjoy tum nana ruih theih thil hman an han tum tlat maite hi chu a ‘pa’ lo ka ti ngawih ngawih. Normal tak hian hringnun hi a enjoy theih! Lu tihhai a ngai lem lo va, kan hriatna fim pangngai hi tihdanglam a ngai lem lo! Pangngai lo taka nawm tum hi a pui lo hle zawk! Ruih vanga nuam hi nawmna kim lo a ni hial zawk ang.

Zu in leh zawrh khapna ram nih theih hi inchhuan ahnekin ṭhenkhat hi chuan, zu zawrh an han sawi mawi em em a! An ṭhenawmah zu dawr han awm chiah se la, an tu leh fa ṭhang lian mekte chutiang boruak chuan han chiah hneh viau mai se la, a pawizia an hre mai ang. Zu phalrai duh takte hi zu tamna khuaah an la seilian ve lo emaw, anmahni'n an in chak ru hle emaw a nih ka ring. ‘Khap pawhin a tam tho a, zawrh law law mai tur,’ te an han tia, chutia a tam tho chuan eng vanga khap chu vei em em mai nge maw an nih dawn ni? ‘Zu chhia a tam phah a, a in ten an tuar,’ titute hian chutianga siamtute man tur chuan thawk chhuak nasa zawk se la. Tun hmaa zuar sorkarte kha chuan an zawrh chhan chu a tax an ít vang a ni tih a hriat thiam theih a. Zu zawrh tax hmu tai lo khawp economy hi Mizo Kristianna hian a la siam chhuak lo tihna a ni a, thlarau mite tan challenge a va han sang tehreng em! Zu awm lohna rama khawsak, zu mamawh lo chhungkuaa pian, zu chàkna nei miah lo mi nihte hi ‘pa vannei bui mei tawia’ an tih ang chi nihna a ni zawk dawn lo'm ni?

Chuvang chuan alawm, kan zavai hian miin zu in ṭhina min puh emaw, in tura min thlèm emaw, zu phalrai an lo sawi mawi emaw a nih pawhin... ‘Zu in hnam kan ni lo!’ tiin i chhang lèt zék zel zawk teh ang u.

- RE Ralte