Written by
- Laiu Fachhai

POLITICIAN-CONTRACTOR-OFFICER NEXUS: Ram Hmasawnna Hmelma

THUHMA

Nexus tih chu 'inzawmna' tihna a ni a, he thumal hrim hrim hian a ṭha lo (negative) lam hlir a kawk lo. Mahse a hmanna (context) azirin a negative thei tho bawk. Tuna kan thupui, “Politician-Contractor-Officer Nexus” tih hi a ṭha lo (negative) lam a hawi a, sual tinreng bul tangka sum ngainatna (1 Tim 6.10) avanga politician, contractor leh officer-te inzawmna ṭha loin ram hmasawnna a nghawng theih lam a kawk a ni. Chutiang nexus-a tel ve lo politician, contractor leh officer dik leh ṭhate erawh chu, he article hian a huam tel ve lo. Anniho chu vengtu tura ruatte zingah an tel zawk a ni. “Contractor” tih hian contract hna thawk ṭhin contractor, company, supplier leh firm te a huam vek.

Politician-contractor-officer nexus avanga contract hna ṭha lo, tlo lo, thawh zawh loh leh sum sen zat leh a hna inmil lo lutuk chanchin hi national print media leh electronic media-ah te hmuh tur a awm ṭhin a, court case pawh a awm nual awm e. India State dang ṭhenkhatte nena tehkhin chuan, ram zimte leh mihring tlem te awmna, Kristian inti kan State pawh hi chutianga politician-contractor-officer nexus awm lohna (exception) State kan lo ni bik lo niin a lang.

Ram hmasawnna hna zawng zawng deuh thaw chu contract system hmanga thawk a ni a. Sawrkar plan & estimate angin contractor-ten ṭha takin leh dik takin ram hmasawnna hna chu an thawk em? tia vengtu tur leh, a ṭul anga action la theitu politician leh officer-te berina contractor-te nen inthuruala hmasawnna sum tih chingpen an tum tlat chuan, thil ṭha leh tlo neih ngaihna a awm lo. A lungchhiatthlak hle.

CONTRACT HNA PEK

Contract zawng zawng chu Open Tender system hmanga pek (award) tur a ni. A chhanna hniam ber pek ngei ngei tur tih a ni chuang lo. Contractor dangte aia a chhanna a san deuh pawhin a hna lo thawh tawhte leh a bungrua supply te a ṭhat a, a tlo bawk a, a hun taka zo ṭhin contractor rinawm leh rin tlak a nih chuan, chutiang contractor chu thawhtir mai tur a ni. Politician-te leh officer-te unau, farnu, nu, pa, nupui, fa, chhungkhat laina leh ṭhiante zingah leh, politician awmna party member-te zingah pawh contractor rinawm an awm ve thei. Chutih laiin an tlinna (merit) vang nih lovin, politician leh officer-te duhsakna leh sawipuina (influence peddling leh conflict of interest) avanga contract hmu an ni em? tihte finfiah ṭhin a pawimawh hle.

Hlawhtlinna chanchin (success story) nei ṭha contractor rinawm leh rin tlak a nih vang ni lovin, sawipuitu politician emaw officer emaw a neih ṭhat avanga contract hmu a nih chuan, hnathawk ṭha tura beisei awm lo sa a ni. Contractor rinawm zawkte an awm lai a, politician leh officer-te thingpui no nuai tam tak inna tur sum pe thei leh pek duh; contractor-te duhsak zawk an nih leh zel phei chuan, chu contractor, politician leh officer-te chu ram hmasawnna dodaltu leh ram hmelma lian tak an ni.

Restricted Tender pawh hi Open Tender nen chutiang tehchiam chuan danglamna a awm lo awm e. Specialized hna, thiamna bik leh theihna bik neite thawh tur hna a nih avangin, chutiang hnaa specialization leh experience neih tawh contractor-te sawm a, open takin an incompete ve tur a ni. Chuvangin Restricted Tender chhang tur pawhin contractor pakhat chauh sawm tur a ni lo. A field-a specialization leh experience neih ṭha contractor eng zat emaw sawm a, chu'ngho zinga rinawm ber leh rin tlak berte chu contract pek tur a ni.

CONTRACT HRALH

Indian Contract Act hnuai-a Contract Novation (hralh) dan zuiin contract hmuh tawh hralh theih a awm a, Contract Assignment (thawhtir) dan zuiin contract hmutuin contractor dang a thawhtir thei awm e. Contract hralh leh thawhtir chu sawrkar pawmpui a nih theihna turin affidavit leh tihtur dang tam tak a awm. Kan State-ah pawh Contract Novation leh Assignment dan zuia contract hralhtu leh thawhtirtu an awm ṭhin a rinawm. Chutih laiin a tam zawk erawh chu dan leh dunte zui chuang lovin, vawkte hralh leh lei angin contract an hralh a, an lei mai ṭhin a ni awm e. Hetianga contract hralh hi ram hmasawnna hmelma lian tak a ni. Contract hna leitu chuan a hralh chhawng leh zel a, hna ṭhenkhat phei chu lei chhawn pathumna thleng awm niin an sawi. Dik tak ang maw? Contractor hmingah chuan contract hmutu hmingin a kal a, contract hmutu chuan, “Ka hralh lo, ka enkawltir a ni,” tiin dan loa a contract hralh thil tihsual chu a thup ṭhin a ni awm e.

Entirnan, nuai 1,000 man contract awm ta se. Contract hmutu Contractor A chuan sawipuitu politician emaw, a hming hawhtu politician emaw hnenah duhsaktu duhsak letna quid pro quo thilpek nuai 100 a han pe phawt a. Chu'ng politician chuan hah miah lovin leh thlan tla miah lovin, ṭhu chungin nuai 100 a hlawh tihna a ni. A lo hlawk phian! Contractor A chuan hnathawh nan nuai 900 chauh awm tawh contract chu Contractor B hnenah nuai 800-in a hralh ta a, Contractor A hian hah miah lo leh thlan tla miah lovin, ṭhu chungin nuai 100 a hlawh ve tihna a ni. Contractor B chuan hnathawh nan nuai 800 chauh awm tawh contract chu Contractor C hnenah nuai 700-in a hralh chhawng leh a, Contractor B pawh hian hah miah lo leh thlan tla miah lovin, ṭhu chungin nuai 100 a hlawh tihna a ni. Hetianga contract hralh leh hralh chhawn hi a awm ṭhin a nih chuan, Kristian inti ram leh Kristian inti politician leh contractor-te thiltih atan chuan thilmak a tling a ni.

Contractorte hlawk (profit) tura ruahman percentage hi a hna azirin a inang vek loh thei. He field-a expert ka nih loh avangin chipchiar takin ka hre vek lo. Zaa cheng sawm aṭangin sawmhnih (10-20 %) vel a ni tlangpui awm e. A hna azirin he aia tlem zawk leh tam zawk hlawk tur contract hnate a awm thei bawk. A awmzia chu cheng 100-a cheng 80 aṭangin 90 thleng chu hnathawh senso atan an hmang ang a, cheng sawm aṭanga sawmhnih thleng chu contractor-in a hlawh (profit) tur a ni. Nuai 1,000 man contract-ah chuan contractor-in hnathawh nan (material, wage, etc) nuai 800 aṭangin nuai 900 vel a hmang ang a, nuai 100 aṭangin 200 vel chu a hlawh (net profit) tur a ni ang. Hna ṭhenkhatah chuan office senso (admin overhead) pawh contractor profit tur 10-20% chhungah telh a ni awm e. He system hi contractor-ten an hman thei chuan, hna a ṭha ang a, a tlo bawk ang a, hmasawnna min thlen dawn a ni.

A chunga Contractor C erawh khi chuan nuai 1,000 man contract chu nuai 700-in a thawk dawn ta a. A thawh hmain nuai 300 a kal tawh a, hnathawh nan nuai 700 chauh a nei tawh tihna a ni. Nuai 700-ah pawh chuan a tlem ber 20% vel (nuai 140 vel) a profit duh ve ta a, chuvangin nuai 1,000 man contract chu nuai 560 vel chauh sengin a thawk dawn ta a ni. Hna ṭha leh tlo neih ngaihna a awm lo. Utilization Certificate-ah erawh chuan phuahchawpin nuai 1,000 hmanna siam a, thehluh a ngai dawn ta a ni.

Nuai 1,000 man hmutu contractor chuan politician hnenah quid pro quo sum pe miah lovin leh, a contract chu hralh miah lovin thawk ta se, hna thawh nan nuai 800 aṭanga 900 vel a hmang a nih chuan, hna a ṭha ang a, a tlo ngei ang. Mahse, ani pawh hian hlawkna tam thei ber (maximum profit) ûm a, zaa 50-60% (nuai 500-600) man vel chauh hna thawh nana hmang a, 40-50% (nuai 400-500) profit a tum tlat chuan, hetah pawh hian hna ṭha leh tlo nih ngaihna a awm lo. Corruption lian tak a ni.

PAWLTE INHLAWHNA TUR CONTRACT

NGO, kohhran, political party, etc te inhlawhna atan contract tenau pek ṭhin pawh hi tihtawp a hun tawh. Pawl ṭhenkhatte chuan inhlawhna atan sawrkarah contract tenau an dil a, mahse an sum hmuh zat leh an hnathawh inmil lo a awm nual. Chutiang chu he ziaktu ngei hian ka hmu nual. Mizoramah chuan pawl neuh neuh an tam si a, pawl zawng zawngte hnena inhlawhna pek tlingkhawm chhût chuan khîtah a chho ngei ang. Hei pawh hi ram hmasawnna tiṭhuanawptu a ni a, a pawi hle. Pawlte chuan inhlawh an duh chuan contractor hnenah an inhlawh mai tur a ni. Pawlten inhlawhna hlawk em em an neih theih nan mipuiin chhiah kan chawi lo, ram hmasawnna hna thawhna atan a nia kan chawi ni.

CONTRACT LEH FINANCIAL CRIME

Politician-contractor-officer-nexus avangin hna thawk ṭha lo, hnathawh tlo lo leh an hnathawh zawh hmaa contractor-ten bill an la thei mai zel thu sawite a awm ṭhin. Hei hi thudik a nih chuan financial crime a tling a ni. Contract hnaa hlawkna uchuak pawh corruption leh financial crime lian tak a ni. Kan kawng ṭhenkhatte phei chu blacktopping kawng ṭha ni lovin billtopping kawng chhia a nih tawh mai hi maw! Politician-contractor-officer-nexus-ah hian financial crime a awm ṭeuh mai thei. Kan ramah chuan financial crime hi kan la thutak (serious) lo lutuk a, lak serious tawh tur tih hi chhiah petute duh dan a ni. Politician-contractor-officer-nexus avanga mipui chhiah pek sum tizuzi a, a mawhphurtute hrem an ni ṭhin lo hi chhiah petuten an duh tawh lo. Chhiah petute an thikthu a chhe tawh. Hei hi sawrkar, ACB, Lokayukta leh court-te'n a tihmakmawh a ni.

Advance payment leh contract bill-te pass a nih theihna turin politician, officer, accountant leh bill assistant-ten contractor-te chu quid pro quo sum an demand ṭhin anga sawite a awm a, party fund atan percentage eng emaw zat phutna awm anga sawite a awm bawk. Hengte pawh hi thudik a nih chuan thamna atan leh party mal fund atan mipui chhiah pek sum hman chu financial crime a ni mai chauh ni lovin, chhiah petute rilru a tina hle dawn a ni. Mipuiin chhiah kan pek aṭanga ram hmasawnna hna thawk tura mawhphurhna pek - politician, contractor leh officer-te chuan ṭha tak leh dik taka thawk lovin anmahni intihhauhsakna atana mipui chhiah tlingkhawm, contract sum an hman mai chuan, chhiah petute thikthu a tichhe mai ni lovin, a thinrimthlak hle dawn a ni.

TLIPNA: VENGTUTE VENGTU TUR KAN MAMAWH TAWH A NI

Politician-contractor-officer-nexus-ah chuan ram hmasawnna (development) aiin development sumah an thlarau leh thinlung a awm zawk emaw tih theih tur dihmunah a awm. Politician-contractor-officer-nexus-a eirukna sum hi eirukna sum dangte aiin a let tam taka a tam zawk a rinawm. Vengtute vengtu tur neih a ṭul tawh a nih hi maw. Politician leh officer-te hi contractor-te vengtu turte an ni a, mahse ven ahnekin, eirukna sualah contractor-te nen an inthurual tlat a nih chuan, politician, contractor leh officer-te vengtu tur vengtu neih a ṭul dawn a ni. Tuin nge anniho chu veng ang le? Tuin nge ram hmasawnna atan politician-contractor-officer-nexus chu ṭhiat ngam ang a, ṭhiat thei ang le? Mipui (Kohhran, NGO, ACB, Lokayukta, Court, Chanchinbu – Print & Electronic Media, etc) leh nexus-a tel ve lo politician, contractor leh officer-te hi vengtu turte chu kan ni a, vengtu leh vaukhantu atan Pathianin min ruat a ni (Ezekiel 3.17).

Van Pathian an hlauh loh chuan, lei 'pathian' tal an hlauh theihna turin hma lak a ngai. Contract hna ṭha lo, tlo lo, zawh loh, hna thawh zawh hmaa sum lak vek leh sum sen zat leh, a hna inmil lo lutukte hi Van Pathian hmuhah sual a ni a, sawi tawh angin, lei 'pathian' (ram dan leh hrai) hmaah pawh financial crime a ni. Van Pathian chu an hlau tawh si lo a le, lei 'pathian' tal an hlauh theihna turin contract hnaa dik lo awma rinhlelh a nih chuan, Public Interest Litigation (PIL) thehluh zel tur a ni. Chutiang nexus-a inhnamhnawih nia rinhlelh Kohhran member-te an awm chuan, Kohhranin ṭawngṭaisakna nen counseling-te pe a, corruption man thihna (Thufingte 1.19) an pumpelh theihna turin vaukhan a pawimawh hle. An sim duh loh chuan, an sim theihna tur leh an thlarau nun a hrisel theihna turin Kohhran dan hnuaiah thunun pawh a ṭha ang.

Chutiang a nih lo chuan, ram hmasawnna atana duan contract hnate hian politician-contractor-officer-nexus avangin hmasawnna min thlen tur angin min thlen thei dawn lo a ni. Ramin hma a sawn theihna turin politician-contractor-officer-nexus awm miah lo a, contract hnate ṭha tak leh dik taka thawh a, a hun taka zawh zel a nih theihna tura hma la ngam leh la thei, chutiang tih tura pawlitik tumruhna (political will) nei sawrkar kan mamawh a ni.

- Laiu Fachhai