Thusawi thiam nih i châk ve em?
Duhthusâm ang chiahin awm thei dawn ila chuan kei chu thusawi thiam nih hi ka chak ber pawl a ni. Duh thlang thei ngat ila chuan khawvel thilah chuan zai thiam nih emaw, inkhêl thiam emaw nih ai chuan thusawi thiam tak, ram pumin an hriat laih tham nih chu ka thlang var var mai. A chhan chu thusawi thiamte thusawi hi chuan a daih rei a, zir tur a tam êm vang a ni pakhat a. Chu lovah mi ngaihsan leh chawimawi an hlawh a, thusawi thiamte chuan ram kalsiam thlengin an tidanglam dâwrh thei a ni.
Indo Pui Pahnihna chhuah tirh khan British Sawrkar chu a lo inbuatsaih lo khawp mai a. German sipaite lah thli chhia ang maia rawn tlehin khawvela Sawrkar chak ber pawl French Sawrkar chu ni 40 lek chhungin an rawn pal zut a. English Channel thlawh khumin German thlawhna pawl Lutwaffe chuan London pawh an dêng ta dup dup mai a. British mipui leh sawrkar chu hlauvin an thaw dêp dep tak meuh a ni. Chutah khatih laia British PM Winston Churchill-a khan German sipai leh an hotupa Hitler-a laka tlawm an tum lohzia a han sawi pap pap hnu-a, “Vaukamah kan bei ang a, khawmualah kan bei bawk ang; boruakah kan bei ang a, tuipuiah leh tlangah te kan bei zel ang," a tih hnu a, ring tawka, “Kan tlawm ngai lo kumkhua ang” ti-a Parliament-a a han hûk dum dum mai kha chuan Bristish mipui leh Sawrkar khan an thlamuanpui em em mai a nih kha. Indo tura lo inralring lo, barakhaiha an awm kha an insangmar leh thei ta a ni.
Kan chenna khawvel hi han thlir vel ila, mi thusawi ngaithla hian hun kan hmang hnem em em mai a. Kohhranah, Politics khelhnaah, Inkhawmpui-ah, inneihnaah leh mitthi in thlengin thusawi hi ni tin zan tinin kan ngaithla chamchi chu a nih si hi. Mahse thusawitu tam tak thusawi hi chu ninawma a kal chang a tam hle. An sawi rei leh sawi rei loh lam aiin an thupuiah an cheng lo va, an zak bawk si lova, an thusawi chhung zawng khan min hrem a ni hrim mai. Thusawi thiam takin thu an sawi hi chuan darkar khat pawh hriat loh karin a lo ral mai a. Thusawi thiam lo, thusawi erawh chu minute sawm pawh a rei lutuk ringawt mai a ni. Meiling rap tur chuan second hnih pawh a rei lua - ngaihzawngte bula awm tur erawh chuan darkar khat chu mitkhap kar ang lek a ni thung. Ka lo tawnhriatah chuan thusawitu tam tak thusawi hi chu an thusawi chanve-ah kaihtawi sak ila an sawi tum chu a hriat theih thovin a lang - sawi tum an nei a nih ngai chuan. Heng thil hre reng chung hian ti hian i lo ngaihtuah ho dawn teh ang u.
Inbuatsaih ṭha hle rawh
Mi hmaa thusawi tura sawm i nih chuan i sawi tur topic kha zir chiang hmasain hre bel hle rawh. Thu belhchian dawl lo leh rinthu mai maiin ngaithlatu mipuite bum tum suh. Hei hi thihpui khawp sual tling lo mahse thil huatthlala tak a ni thei. Inbuatsaih lawkna ṭha nei bawk rawh. “Zanin ka thusawi tur hi ka inbuatsaih ṭha hman lo va, ka huphurth khawp mai; midangin sawi zawk se...” ti-a i riat kual nuai phei kha chuan i hlawhchham der tawh tih hria la - chuvangin dawhsan aṭang khan lo chhuk la, i mualpho rei lo a ni mai. Ngaithlatute i ngai pawimawh lo va, anni pawhin i thusawi an hre chak miah lo tih hriat a ṭha.
Thusawi vawrh chhuah dan
I topic i thlan fela i hre bel hle tawh a nih chuan mipui hmachhawn turin i inpeih thawkhat e. Mahse i sawi chhuah dan (presentation) kha a la pawimawh em em a ni. Ngaithlatute hip thei tur ang berin i pe chhuak tur a ni.
Mizoram hi India rama State tê ber pawl, hmasawnna lama ṭuanfum tak leh a mihringte khawsak pawh sang lo tak a ni tih hi mi tin hriat a ni. He thudik tlawngawl hi sawi chhuak ringawt la, dawt chu i sawi miah lo vang, tumahin ngaihnawm phei chu an ti hauh lo thung ang. Mahse, “Mizoram chu Israel ram nen khuan a intiat thuak a” han ti ṭan la chu mipui beng kha a rawn parh nghal surh mai ang. Chutah, "Ram intiat deuhthaw e ti lo chuan mihring chu kan inbuk hleih hle a, Israel ramah chuan mihring maktaduai riat (nuai 80) zet an awm” han tih leh la mipui chu an meng a zau kawk kawk ang a, “Hmasawnna lamah phei chuan khawvela ram hmasawn ber pawl an tling - lo neih, tui lak, wine siam, ralthuam lamah te pawh” han ti leh chiah la chuan i thusawi zawm tur kha ring fânin an chang ṭhuap tawh mai dawn a ni.
Inrintawkna nei rawh
Khawvela thusawi thiam ber bera kan neih ho te hian mipui an han hmachhawn chiah chuan tlem te tala hamhaih lo chu an awm lo an tih chu. Chutiang chu i lo ni ve a nih pawhin zam chhe chuang suh. I thusawi tur i hre chiang tawh a, dawt i sawi dawn lo va, i hmuh dan chu mipuiin an rinpui ve theihna tur chein huaisen takin i sawi dawn a ni.
Mipui kha i pawisa batu, hun pawhsei diltu vekah ngai la, han en kual pap pap la, en zâm tum rawh. Tichuan i hlauhna zawng zawng a bo vek mai ang. A ṭul i tih chuan mipui chawh hlim nan fiamthu (anecdote) han rawlh zauh la. Tiang deuh hian. “Inkhawmnaah khan an mutthlu tam hle mai a. Pastor chuan ring deuhvin, 'Vanrama kal duh zawng ding ru’ a han ti tuarh mai a, pakhat lo mu nghet deuh tih loh chu an ding suau va. Chutah ring lehzualin, ‘Hremhmuna kal duh zawng...’ a han ti leh chu kha pa kha a rawn ding ve zawk mai a. A han en kual chuan amah leh Pastor chauh kha an lo ding si a, ‘Pastor, eng atan nge vote kan lak chu ka hre lo va, mahse keini pahnih chu kan minority chiang hle mai’ a rawn ti a” te han ti vel mai mai la. Tichuan, "Kan thiltihna apiangah rilru fim hman fo hi a ṭul hle mai” i han tih zui zat chuan mipui chuan i sawi leh tur kha an dawlh zawt zawt tawh mai ang. Chintawk neih erawh a ṭha hle.
Nangmah kha
an hmu duh che
Thu i sawi dawnin dawhkan phenah biru suh. I chezia, i taksa che vel kha mipuiin an hmu duh. Chuvangin, i hmaah dawhkan sang emaw, pangpar emaw dahin khawi buktir luih suh. I taksa tam ber kha lang rawh se. Thusawina hmun tam takah (kan Biak In pawh telin) hian thusawitute koki lang chang chang a tam hle a, hei hi a ṭha lo. Pulpit a nih em loh chuan i thusawinaah i hmel leh taksa hliah tur thil engmah dahtir suh. Tin, i thusawiah khan midang ngaihdan ṭha pui pui vawrh chhuak suh - hei hi mipuiin an ning. Nangma awmchhuak thu kha a ni an hriat chak chu - i ngaihdan, i hmuh dan leh i pawm dan. Pathian thu sawitu tam tak hian Bible thudik tluangtlam an sawi ber a, an nuna a thawh dan sawi an tlem hle a, a ngaihnawm lo. Eng thil pawh sawi la - politics, zirna lam, sawrkar hmalakna etc. nangma nun a khawih dan chiang taka sawiin chu chu pawm ve turin mipui hnenah sawmna (appeal) siam rawh.
Ngaithlatute’n mahni an inngai pawimawh
Hei tak hi hriat chian a pawimawh, i thusawi ngaithla-tute khan anmahni i ngaihsak a ni tih hriat tumin an chang reng a ni. Tih dan pangngaiin namnul mai mai suh. “Kha tlar hnung lama thute pawh kha ka hmu thei vek che u a, thusawi in ngaithla ngun tih pawh ka hria e” te han ti la, an phur surh mai ang. Zirlai zinga thu i sawi hunah, “Hei zirlaite zingah pawh a beiseiawm pawl hlir lo kal khawm in niin ka hria a, thusawi pawh min tichak khawp mai” han ti ngawt la, an beng an tun hra vek tawh ang.
Ṭawngkam hman dan
Hei hi sapṭawngin diction an ti a, a pawimawhin a huam zau khawp mai. Ṭawngkauchheh nalh leh mawi a huam phawt a, thu lam fiah leh hriat nuam a huam tel bawk. Kan aw chhuak hi a inang lo hle mai - aw thûm deuh, aw ki sang deuh leh chher deuh nei kan ni tlangpui. Eng ang chi pawh khi ni se, i tawng kha mipui hriat nuam tawk tura rang leh ninawm khawpa muang si lovin i thunun a tul ang. Thumal tin kha lam fak fak rawh. Mipui thinlung dêng dawt tura i duh laiah chuan muang deuh raih leh fiah zetin, “He inngaihtlawmna- ropui tak - Lal Isua thusawi hi - i lo nunpui ve -tawh thin em...?” tiin second li vel han chawl dat teh - mipui chu thawk pawh an thaw ri ngam lo vang.
Thusawi rei hi a tlangpuiin a tha lo. Ngaihnawm eltiang mahse a rei lo lam a tha ber. Abraham Lincoln-a chuan a Gettysberg Address kha minit hnih chiah a sawi a, mahse khawvelin an hre reng a, vawiin thlengin kan la sawi. (November 19, 1863). Lincoln-a sawi hmain Senator Edward Everret-a khan darkar hniha rei a sawi a, tuman kan hre zui lo. Chuvangin, thusawi rei chingte hian hei hi hria sela - an thusawi ngaihthlak zui zel ai chuan sawi zo thuai thuai se, tih hi mipui duh dan a ni fo ṭhin tih hi. Pastor ṭhenkhat phei chu Lalpa Zanriah an thehin emaw innei tharte fuihna thu an sawi hian Sermon sei iak thlak an ching a, a fel lo khawp mai.
Kan sawi kim hauh lo mai. Mahse khi mai pawh khi i zawm theih chuan ngaithlatuten in lama an sawi zui sap sap tur khawpa mi hnehna (appeal) nei i lo ni ang. Han zir (practise) chhin teh le.
- PC Lawmkunga