LAMTLUANG HIMNA HAPTA
A KAMKEUNA
Kawng hi a va'n pawimawh tehlul em! Kalkawng tel lovin khawsak ngaihna a awm lo. Mihring leh nungchate bakah mihring thilsiamte thlengin kalkawng hi kan mamawh a; kalkawng mumal tak bik kan nei ṭheuh bawk. Pathian thu aṭang pawhin ‘Boruaka mupui kawng, Lung chunga rul kawng, Tuifinriata lawng kawng, Mipain nula a panna kawngte’ a awm a ni tih a hriat theih. Thlawhna kawng; rel kawng; motor kawng, lawng kawng, feh kawng leh a dangte sawi tur tam tak a awm thei awm e. LALPA chuan heti hian a ti: Kalkawngahte ding ula, en rawh u, Kawng ṭha awmna kawng hlunte chu zawt rawh u, Tah chuan kal ula, I thlarau tan chawlhna in hmu ang,” tih kan hmu. Hei bakah hian, “Kawnga mi ṭha famkimte chu an eng a thawl e, LALPA dan zawhtute chu,” tih ziak kan hmu bawk. Kawng hi chi hrang hrang awm mah se, kawng ṭha leh kawng zawhtlãk ngei chu zawh a ngai tih kan hre awm e. Kan Zoram kawngte erawh zawhtlãk a awm ta meuh lo ve! Tin, kawng zawhtute chu kan fimkhur a ngai hle. Rel, thlawhtheihna leh lirthei chi hrang hrangte’n an kawng bik chu mumal tak leh dik taka an zawh loh chuan chetsualna an tãwk a; an tum ram thleng lovin an awm fo ṭhin. Chuvangin, kea kalte leh lirtheia kalte hian fimkhur takin kawng hi kan zawh a ngai a ni.
UN GLOBAL ROAD SAFETY WEEK
United Nations-in khawvel huapa Road Safety Week a hman hmasak ber hi April 23-29, 2007 kha a ni a; hei hi Working Party on Road Traffic Safety (WP.1) of the United Nations Economic Commission for Europe (UNECE)-in March, 2005-a rawtna a siam dungzuia hman a ni. Heta chin tun thleng hian kum tin UN hian khawvel huapin Gobal Road Safety Week hi a hmang ziah ṭhin a ni. Hetia khawvel huapa lirthei khalhtute leh mipui kea kalte nunna chhanhim nana beihpuithlakna hapta hman a ngaihna chhan hi, heng mihring thil siam lirthei chi hrang hrangte hi mihring tan ṭangkai hle mah se, a hmangtute fimkhur tawk ṭhin lohna avangin kum tina mihring nun tam tak suat ṭhintu a nih vang a ni. Mihring thiamna hmanga hmanraw hrang hrang leh technology changkãng tak tak hmanga thil siam ṭha tak takte hi kan fimkhurpui loha a hman dan kan thiam loh chuan kan tan thang leh fal, mangkhawng hlauhawm tak a ni thei tih a lang chiang hle. WHO-in March 2023-a data report a pek danin khawvelah kum tin lirtheia chetsualna avangin mi maktaduai 1.3-in nunna an chãn ṭhin a; heng zinga a tam berte hi kum 30 hnuai lam vek an ni a; second 26 dan zela mi pakhat thi anga chhût theih khawpin an thi tam tihna a ni.
Kum 1989 aṭang khan India ramah National Road Safety Week hmasa ber hi hman ṭan a ni a. Tichuan, Sundar Committee-in a rawn angin March 15, 2010 khan Sorkar laipui chuan National Road Safety Policy (NRSP) a hmang ṭan bawk. Ministry of Road Transport & Highways, Government of India chuan ‘Swachhata Pakhwada’ hnuaiah Jan. 11-17, 2023 chhung khan National Road Safety Week a hmang a. Hemi hun chhung zawng hian India ram pum huapa state leh UT hrang hrangahte NGO leh zirlaite zingah lirthei khalh fimkhurna tura infuihna lam hawi Essay, poster leh thuchah, hla chham mi leh malzai, drama nen kawng hrang hranga hma lain programme hlimawm tak tak, infuihna thu ṭha tak takte nen inzirtirna hun hman a ni. Kumina Road safety week thupui chu – “Our Aim-Zero Harm’ (Kan tum ber chu-Chhiatna laka fihlim) tih a ni. Kum 2022 chhung khan India ramah lirthei chetsualna avanga thi zat chu mi nuai 1.68 aia tam a ni a; ni tin mi 462 emaw, minute 3 dan zelah mi pakhat thi ang zela chhut a ni.
ZORAM DRIVERS UNION ROAD SAFETY WEEK
Mizoramah chuan State Sorkar bakah ZDU hian kum tin Road Safety Week hi an hmang ṭhin a. Kuminah pawh Dec. 7-14, 2023 chhung hian ZDU chuan lirthei chetsualna laka himna kan neih theih nan Road Safety Week vawi 42-na a hmang mek tih kan hria a. Fak hlawh lo valrual, Zoram chhunga ei tur leh mamawh tinreng hriau leh pin tereuhte te thlenga phur luttute hi mi fak hlawh ngai lo ni mah se, an fakawm takzet a ni. Nikum 2022 chhung khan Mizoramah vawi 133 accident a thleng a; thi zinga 57-te chu tlan chak luat vang a ni a, 13-te chu rui chunga lirthei khalh vanga thi an ni. Kan thuhmaa tarlan ang khan kawngpuite hi a chhiat chuan chetsual a tam phah thei a; chutih rualin kawngpui, ngil ṭha leh mam ṭha, rulnganpa ang zara dum zùn pawh hi lirthei khalh puat puat chingho tan chuan chetsualna thlentu a ni thei bawk. Chuvangin, Road accident a lo tlem zawk theih nan heng a hnuaia mite hi uluk taka ngaihtuahin vawng ṭheuh ila, a taka zawm ngei tum bawk ila a ṭha hle ang:
Traffic Rules: MVI leh Traffic Police duty-te ngai pawimawhin Traffic Rules leh MV Act chi hrang hrangte ngai pawimawhin zawm ṭheuh ila, tute tan pawh himna a ni.
Helmet: Ke hnih nei khalhtute’n dan ang thlapa khum theih chin ngei lukhum himdam leh khauh ṭha khum ṭhin ila; hmanhmawh avang emaw, kan kalna tur a hnaih vang emaw, Traffic duty hmuh phak loh a nih vang emawa lukhum khum loh mai mai ching lovin, lukhum ngai pawimawh ṭheuh ila, chetrsual palhah pawh a him ber.
Seat Belt: Khawchhakho tihdan kan lãk kai chak tehlul nen, Seat Belt hren erawh kan lakai mawh hle. Lirthei khalhtu leh mi chuangte tu pawh mai hian Seat Belt hi hreng thlap vek zel ila, chetsual palh thulhah pawh thihna pumpelhna ṭha tak a ni thei.
Ruih theih thil: Lirthei chi hrang hrang khalhtute’n zu leh damdawi ruihhlo, thluak leh ngaihtuahna tibuai thei ti/rui chungin lirthei khalh lo ila, chetsualna lakah a him ber.
Chak lutuk lovin: Mizoram speed limit 32.1-40kms/ph a ni tih kan hria. Aizawl khawpui kan chhuahsana hmun hla zawk kan tlanin mahni kan inthunun zo lo fo va, chak tak taka tlan kan chin ṭhin avngin chesualna a tam phah a, a him lo hle. Chuvangin, a theih chhung chu kan ram speed milin tlan ṭhin ila, a him ber ṭhin.
Hawihhãwmna: Lirthei khalhtute zingah mihring kea kalte ngaihchan nachang hre tawk lo an la tam hle. Zebra cross zawnah kawngpui kãn tuma kea kalte an din tawh chuan, traffic duty signal kher nghak lovin hawihhãwm takin ding la, kawngpui kantir ṭhin la him tlãnna a ni. Kawngpui kãn laklawh lai an nih phei chuan tur hmanhmawh ching lo la, intihpalh a awm lo ber.
Kum tling lo: Kum tling lo leh Driving license nei lote lirthei khalhtir lo ngam ila, chetsual pumpelhna ṭha tak a ni.
A TLÃNGKAWMNA
Lamtluang Himna (Road safety) chungchangah sawi tur ṭul leh pawimawh a va tam tehlul em! Sawi vek sen a ni lo. Hemi chungchangah hian awareness, workshop, programme hrang hrang pawh kan huaihawt tam tawh narawh e; tunhma ai chuan kan changkãng tawhin kan hawihhãwm tawh hle bawk. Chutih rualin lirthei khalhtute zingah mãwl zual deuh leh caliber hniam zual, thin ram (temper) zual an la awm nual niin a lang. Abikin mahni lirthei khalha veivakho zingah invaupung ching leh public carrier-ho laka inchhekarbãwm ching an la awm nual nia sawi a awm fo. Hetih lai kara ZDU-te’n taima taka Road Safety Week an han hmang kum tin thei ṭhin hi chu an fakawm hle, tih bak thiamthu sawi tur rêng kan nei love.
“Aw! Zoram drivers Union-te u,
Kan ram tana mi ṭangkãi;
Ei leh bãr tinreng rawn phur lutin,
Ram hmachhuan ber in ni e.”
- Dr. C. Lalrampana