Written by
- V Lalchhandama

Mizoram first: Dracula leh Rinawmna (integrity)

He thu ka ziah lai hian inthlan kan nei zo chiah a, vote chhiar a la ni lo a. CM atan tu emaw chu kan neih beisei ila. Tu pawh chu next CM ni ta se- mi pakhat tan hian ram pum hi siam ṭhat theih a ni em? Nge mipui kan ṭhat chauhvin ram a ṭha thei? Khawvelah hian lal tam tak an lo piang tawh a. Lal fel deuh te, a sual deuhte pawh an awm a. Anmahni mipuite ah chuan nghawng chu an nei teh meuh mai. Mahse, nasa taka mipui ti danglam thei chu tlem te an ni. Khawvel chhandamtu Isua meuh pawh khan a dam laiin ramchhung a va tidanglam lem lo. A pian tirhah Rom lalram awpna hnuaiah Judate kha an awm a. A thih a, a thawh leh pawh khan Rom kha an la lal reng mai. Juda mindset pawh Isua khan a thlak danglam em em lo a damlai khan. Political change chu Isua meuh pawhin a siam lo. Chuvangin, ram hruaitu ropui tak pakhat, min siam ṭha vek tur a lo chhuah thut hi ka ring lo.

A chhan nia lang chu, ram mipui thlak danglam tur chuan power nasa tak neih a ngai a, hetianga ram pum tidanglam dawrh example ka hriat awmchhun chu Count Vlad Tepes (Dracula) kha a ni. A lal hma chuan Wallachia ram kha ram rethei tak a ni a. Mi rinawm loh tak tak kha an tam a. Vlad Tepes a rawn lal khan thil tisualtute kha a hrem nasa a. A ram mipuite ah moral reform a siam nasa.

A hunlaiin Ottoman Turk ho hnuaiah an kun a. Kumtin an hausakna chhiah hmangin an chhuhsak nasa. Chumi bakah an ram kha Akinji (raider) hmangin an run reng a, chhiah an pek bakah an neih bang kha Akinji ho khan an chhuhsak a. A ram kha a ralmuan loh em vangin a mite pawh pawisak neilo tak tak kha an ni hlawm a. Sumdawngte kha mi an bum nasa a. Chutiang system chu Ottoman Turk ho ramria awmte ram awmdan chu a ni.

Vlad Tepes a rawn lal hnu khan sumdawng pakhat in Wallachia a va tlawh a. An khaw laia tuichhunchhuah ah khan rangkachak a siam no a lo awm a. Mite khan tui in nan an hmang a, tumah khan an ru ngailo a. A ram mite chuan sumdawngpa, mak ti tak hnenah chuan, "Mi tinin rangkachak no hmanga tui kan in theih chhan chu rukru chu an thih zel vang a ni" tiin an hrilh a. Chu sumdawngpa chuan a awihlo hle a. A enchhin nan rangkachak tangka 100 chu mi tin hmuh theihin, tumahin an ven lohvin bazaar laiah a dah a. A haw dawn chuan a tangka chu a han chhiar a. A bo ṭhenlo ni mai lovin tanga 1 in a lo pung a. Sumdawngpa chuan rang takin lal hnenah a va kal a. Hei tangka khat ka chhar a, a tibotu i hriat takin i hnenah ka rawn dah e tiin a va hrilh a. Vlad Tepes chuan," I rinawm tih a lang avângin a lalram hi thi lovin i chhuahsan thei ang" tiin a lo hrilh a. Amah Vlad Tepes chuan chu tangka chu sumdawngpa hriat loh hlanin a lo dah a ni. Vlad Tepes a chetdan hi chu kan hre vek ang chu. Wallachia lal nunrawng hmingthang a ni a. A hunlaia ramhnuaite chu misual khai kan (Impaled) in a khat a ni. Nasa takin mi a nghaisa ṭhin a ni.

Chutiang mi deuh chauh chuan a mimal angin ram pum mipui a control thei. Chuvangin, ram han siam ṭha buai tur chuan mi an rawn chhuah ka ringlo. A lehlamah Isua han en ila. Zirtir sawmpahnih a nei a. An fel bik lo khawp mai. Anmahni a mamawh lai berin an vaiin an phatsan vek a nih kha. Mahse khang mi sawmpahnih te hnêna a thuchah hmang khan khawvel a siam ṭha a nih kha. Chuvangin, mi pakhat ṭha deuhvin ram pum hi a thlak duai theilo a. Inzirtirna ṭha a pawimawh thung. Hruaitu chhia pahnih khat pawhin an tih tluk theihloh system hi a awm ve. Rom ho te kha en ila, Caligula leh Nero te ram hruaitu ah an nei a. Mi khawlo tak an ni a, an sualnate chu sawi sen pawh a ni lo. Mahse, a ram angin an tluk phah lo.A letling zawng pawhin tuna ram rethei kan tihah te hian mi fel leh ṭha an piang ngailo a ni lo. An system ah chung mite an lal theihna chance a chhia a ni mai.

Mipui ṭha nei tur pawhin a kawng chu system ṭha, inzirtirna ṭha neih a ṭul em em a ni. Chuvangin, ram siam ṭhat nan mipui nge pawimawh hruaitu tih ka ngaihtuah hian hêng pahnih mihring ve ve ai chuan system ṭha siam a ṭulin ka hria. Chutiang system ṭha siam chu roreltu fing leh fel tihtur chu a ni. Lal ropui tak, a hnua an lalram awlsam taka tlu chhe ta mai chanchin hi history ah a tam mai. Chuvangin, lal ṭhalo leh vanduaina paltlang zo tur system ṭha siam a pawimawh khawp mai. Kan awmna ram India te pawh hi ṭhatlohna tam tak nei mah se, seperation of powers kan nei a. Chuvangin, kan ṭhenawm ram Pakistan, Myanmar, Bangladesh, Nepal leh Sri Lanka te ang lo takin sipai sawrkarna emaw sipai helna lian tham a chhuak ngai lo a. India mite kha kan fel bik emaw vang a ni lo, British lal lai leh a hmalam phei chu mipui khat vek kan nih lai a awm kha. Chutiang zelin system ṭha a lo chhuah theih nan India danpui siamtute khan an lo bei ve nasa a. Keini pawhin Mizoramah hian an lakah zir tur tam tak kan nei a ni. Lal pakhat emaw mipuiin a huho anga kan vil theihloh thil tam tak a awm a ni. Heng thilte buaipui tu tur hi kan ngaihtuah a ngai. Economy, state finance, corruption, leh development te pawh hi a details kil kelh a mimalin an buaipui theih a ni lo a, mipui mimirin a chhungril zuk hriat kan tum lemlo bawk. Hengah te hian system ṭha, kan ram tana outcome ṭha lo siam char char tur system ṭha kan duan a ngai a ni.

"I ram leh hnam a boral chuan nang leh I chhungte in him bik lo vang."

- V Lalchhandama