Written by
-Dr. C. Lalrampana

BUHBAN ṬHATNA

A KAMKEUNA

Chalfilh tlang panga awm, khaw nuam tak, zo thlifim tleh heuh heuhna hmun 'BUHBAN' khaw chanchin sawi ka tum lo; sawi tam ngai lovin pialral nun iang, faisa ringa tuallenna vangkhua, vai buhfai awm lovin ṭampui mithi lo thleng dawn pawh ni se Buh ber an ban tawh avangin van nun chen bak lungkham tur awm tawh hek lo le! Tuna tarlan ka"n tum tak zawk chu hmasang aṭanga tun thlenga Mizote min ti mizotu ,'BUHBAN' (Oryza Sativa-glutinous rice/ sticky rice) ṭhatna leh ṭangkaina chung chang hi a ni.

SCIENTIFIC CLASIFICATION:

Kingdom:

Plantae

Clade:

Angiosperms

Clade:

Monocots

Clade:

Commelinids

Order:

Poales

Family:

Poaceae

Genus:

Oryza

Species:

O. sativa

Binomial name

Local name: Buhban

ENGE A NIH?

Buhban hi buh chi khat tui tak, ban tak, chaw ṭha tak a ni a, kum 5000BC kal ta aṭang khan a awm tawh a, mahse, chin uar ṭan tak tak chu kum 2000BC kal ta vel aṭang khan Asia chhim chhak china leh India-ahte chin ṭan chauh a ni. India-ah chuan North East state-ah an ching uar bik niin a hriat theih. Buhban hi kan hnamzia leh nunphung lanna chikhat a tling hial awm e. Mizote hian buhban hi kan ngaina em em vek a, hnam dangte pawn an ngaisangin an hmang ṭangkai hle bawk ṭhin. Assamese ho phei chuan chihrang hranga siamin an sakhaw biakna hmanraw pawimawh tak pakhatah an hmang ṭangkai hle.

Mizo ṭawng chuan buhban hi hming chihrang hrang kan vuah a, chungte chu:

1. kawnglawng,

2. fazu,

3. Idaw,

4. Manlian,

5. Lianran,

6. Kawlbuhban,

7. Tai sanghar,

8. Taikawnglawng,

9. Sialhau etc.

Hetiang hi ni mah se a ban dan leh pian hmang nihphung leh tui dan chu a inang tlang tho a ni.

A ṬHATNATE:

Buhban hi chaw anga rinpui berah hmang lo mah ila kutni vangthla leh hunpui pawimawh abikin krismas leh kumthar bawr velahte kan hmang ṭangkai em em a, a tel lo chuan nun a kim lo a ni ber mai. A hman ṭangkaina a tam em em a, hnam hrang hrangin kan siam dan leh hman dan erawh a inang vek lem lo. Heng baka mihring hiselna atana hman ṭangkai theihna chihrang hrang la awmte hi i han bel chiang teh ang.

1. NATNA BENVAWN:

Buhbanah hian selenium leh vitamin ṭha tak tak a awm avangin antioxidant ṭha tak a ni a, hei hian oxigen tlakchhamna lakah mi a veng ṭha hle a, hei vang hian natna benvawn lakah mi a chhanhim thei a ni.

2. ZUNTHLUM:

Buhbanah hian fiber a tam avangin taksaah thalbe tuihnang (insulin) leh glucose a siam ṭha hle a, chu chuan zunthlum a tihniamin a chhawk zangkhai thei a ni.

3. NACHHAWKNA:

Copper, zinc leh vitamin B a tam avangin immune system a siam ṭha a, hei hian taksa na, taksa sil leh kham ṭhemṭhumte tiziawmin nachhawkna ṭha tak a ni thei.

4. RUH CHAKNA:

Mineral a pai ṭhat em avangin ruh chakna a thlen thei a, hei hian ruh natna lakah mi a venghim thei a ni.

5. LUNG HRISELNA:

Thau (fat) leh thau chhia (cholesterol) a tlem avangin lung a tihrisel thei nia ngaih a ni.

6. BP SANG TAN:

Thau leh thauchhia a awm tlem avangin BP sang nei tan a ṭha hle a, thisen hnathawh a siam ṭha thei.

7. PANGTIMUR SIAMTU:

Vitamin B a awm ṭhat avangin pangtimur hnathawh (metabolism) a siam ṭha em em a, hei hian enzyme siam belhin harmonal balance a siam ṭha a taksa a tichak ṭhin a ni.

8. NERVE TAN:

Vitamin 'B'; fiber, selenium, zinc leh mineral a pai ṭhat avangin thana, ruhna, ruhseh neite tan a ṭha hle.

A TLANGKAWMNA:

Buhban ṭhatna hrang hrang kan hre ta a, hei bakah hian a siam dan leh sawngbawl dan azirin thil chihrang hrang ṭangkai tak takah hman a ni ṭhin a, zu siam nante leh thil dang dangah hman a ni a, Mizote phei chuan kan zu tui ber 'ZU FANG' siam nan ber kan hmang a, a hlu takzet niin a lang. History lam kan chhui phei chuan 'The great wall of China' sak a nih lai pawh khan cement aiah lung char nan an hmang nia sawi a ni. Chuvangin, buhban hi ei mawi leh ei nova han thlek kual mawipui chiam har hle ṭhin mah se, taksa hriselna atana a ṭhat em avang hian ei hram hram tum ṭhin ang che.

-Dr. C. Lalrampana