LA VISIT TO CHAPI & PAKAO MYANMAR VILLAGE (Mara Missionary Sap pachal ṭahna ram ngei mai chu!)
Ni 21 leh 22 February, 2020 khan Pu Bhupesh Chaudhary IAS, Deputy Commissioner, Siaha zuiin Pu B. Lalchhawntluanga MCS, Project Director, DRDA Siaha; Pu K.Chhihrau Secretary MADC; Pu James Lalnithanga MCS, SDO (C) Tipa; Pu Zonunmawia MCS Election Officer, Siaha; Pu Ngulzaṭhuam MCS BDO Siaha & Nodal Officer Land Acquisition Siaha leh Pu C Lalremruata Works Manager, DRDA Siaha te chuan Zawngling-Mawhre-Chapui road BRTF in an laih mek endik turin Chapi khua lam panin Siaha zing dar 6 velah kan chhuahsan a, tlailam dar 2 velah Chapi khua, India ram chhunga khaw tawp ber, Burma ram nena kan inrina (Burma Border) kan thleng a.
Kan zinkawng a bumboh bawk a ni ang e, kan mut pawh a tui tlang hle mai. A tuk khua a rawn var chuan kan riahna kawt aṭang chuan kan han hawi kual a, Chapi khawchhak lawkah chuan mual a lo inkhawh zui mai a, kan han zawh chian chuan Burma ramri lo ni rengin. Thlang lam leh chhim lamah pawh International boundary-in a lo hual vel vek hi a lo ni a, Mawhre khua nena an inkar hmar lam chauh hi India ram hmuh theih a lo ni reng mai, chu chuan he khua Chapi hi India ram tan a pawimawh zia a tarlang chiang hlein ka hria.
PAKAO Lamtluang
(Sap Pachal Mara hmangaihna avanga a ṭahna hmun)
Pakao khua hi Burma lam India ramri depa awm a ni a, hmanlai aṭangin Mara hnamte chenna a ni. He khua hian Mara Political History ah hmun pawimawh ber a luah mek a, a luah reng tawh dawn a ni.
Pakao bawr vela khaw awm leh mihring chengte hi Mara vek an ni a, unau leh thlahtu inang, hmanlai aṭanga vawiin ni thlenga engkima inzawmna nei, chhungkhat laina hnai tak tak vek an ni a, Lakher Pioneer Missionary Pu RA Lorrain-a rawngbawlna huamchhunga awm vek an lo ni ṭhin a ni. Mahse, vanduaithlak takin kumpinu sawrkarin min awp lai khan Mara ram tia an lo chenna ram chu ṭhendarh niin, a tam zawk chu India ram chhunga rin luh an ni a, a ṭhen erawh Burma ramria rin luh an lo ni thung a ni. Chuti chung chuan Pu RA Lorrain rem hriatna leh ṭhahnem ngaihna avangin Mara ram chu Lakher Pioneer Mission enkawlna hnuaiah a rawn dah deuh vek a, chutiang bawkin tuna kan sawi Pakao leh a chhehvela Mara khaw awmte chu a hnuaiah an awm vek a ni.
Kum 1938 a lo her chhuah meuh chuan thil a lo danglam ta a, Chin Hills-a Deputy Commissioner thupek angin May 24, 1938 ah helai hmun, Pakao-ah Lakher Pioneer Mission aiawh Pu RA Lorrain leh American Baptist Mission, Burma ten Pakao leh a chhehvela Mara khuate enkawltu tur relin an meeting a, chu chu Pakao Meeting tia hriat lar a lo ni ta a ni. He meeting-ah hian American Baptist Mission-in Pu RA Lorrain-a te enkawl mek khaw hrang hrang chu rawn chuhpuiin nasa takin an inhnial buai a, India leh Burma-in Independence an hmu hnai tawh tih leh an hmuh chuan Mara hnamte hi ram hrang pahnih, international boundary-in a daidan ang a, a hnam ang pawn an la tuar dawn a ni tih a hriat avangin, nasa takin Pu RA Lorrain chuan ṭan a khawh a, amaherawhchu American Baptist Mission lam chuan an khaw inchuha Lalte an lo hminsa vek avangin, a tih ngaihna hre lo leh pawi ti lutuk insum zo lovin Pu RA Lorrain, Lakher Pioneer Missionary chu a ṭap ta a ni.
Hun a lo kal zel a, Pu RA Lorrain-a lo thlir lawkna chu a lo thleng dik ta zel a, khaw inṭhenawm, hnam khat, chi leh kuang khat, in chhung khat hnai te te ho chu India mi leh Burma mi an lo ni ta a ni.
Ṭhangtharten Pu RA Lorrain rilru leh a lo beih nasat dante hrechhuak zelin, chu an meeting-na hmun lai takah chuan amah chawimawina leh hriat reng nan In an sa a, lung chi hrang hrang an phun a, Pakao leh Mara mipui pawhin a hlutzia hriain hmun thianghlim atan an serh hrang mek a ni.
Chapi leh Pakao inkar hi motorable road-in an lo lai tlang a, khaw pahnih ṭanghoin an theih ang ang te thawhkhawmin leh, an tha leh zung senga an laih tlang hi a lo ni a, an fakawm hle mai. Chumai bakah Pu Chhihrau Secretary MADC, Chapui khuaa piang puihna leh ṭhahnem ngaihna pawh sawi hmaih chi a ni hauh lo ang.
Kan kal ni tarik ni 22 February khan kawngah harsatna a awm avangin Pakao khaw lamah motor a lut thei lo hlauh mai a, mahse kan kal ngei an duh avangin Chapi khaw hruaitute leh Pakao khaw Hruaituten kawng dapin remruatna fel tak an lo siam a, Burma Bike kan tih mai Kenbo 30 vel zetin Pakao ram chin lam aṭangin kan DC hoin min phur khu rem rem mai chu a nuam dangdai ve khawp mai!
An khua kan va thleng a, Pakao mipuiin an theih ang tawka ṭhain min lo lawm a, thingpui, chhang, energy drinks etc min lo chhawpsak a, Pu RA Lorrain te meeting-na hmunah ngei min lo hmuakin Pathian hnena inhlanna hun kan hmang ho te kha a hlu tak zet a. Chi khat, hnam khat, unau vek kan nih zia a va ti chiang tak em!
Min hruaitu bikers ho lehzelin pawisa pawh lak an duh loh thu leh India lama kawng laih mek, Zawngling-Mawhre-Chapui Road hi kan chàk lakna ber leh kan innghahna ber a ni a, hei hi in zarah kan nei vat dawnin kan lo hria a, kan lawm em avangin kan tih theih tawk Bike kan lo thawh ve e, an han ti phei chuhhh!
Hmanlai kan pi leh puten an lo dawn tawi deuh hi chu a pawi vawng vawng a ni, tih a awl mang e. Mahse kan dem lo, dem tur pawh kan ni lo, a hun lai mil zela ṭha ber tura an hriat dan a ni ve si a.
Hemi khua kan tlawh laia ka rilru kam rengtute chu…
Eng ngati teh reng nge kan missionary hmasa te khan area an lo inchuh ve fo ṭhin le, a hunlai han ngaihtuah let hian ring lo, ram thim leh kalpawh lohna a la tam dawn tehreng nen, tih te. Khawvel zawng tak pawn an mimal tan eng hamṭhatna mah a awm a rinawm si lo.
Tuna Mission pahnih area inchuh avanga (ni turah ngai nghet bur ta i la) Unau, hnam khat, ram pahniha an awm hrang ang hian, hnam dang eng zat tak awm ang i maw?
Tunlai hunah pawh hian kan kohhran, denomination hrang hrang te hian Missionary kan tirh chhuahte hi a suihkhawmtu nge an nih a, a ṭhendarhtu zawk tih te ka ngaihtuah phah ve nasa phian.
He Pakao Meeting-ah hian Pu RA Lorrain a duh ang leh vision ang khan thil kal ta se, Mara Political History a dang duai ang a, India ram pawhin a zau phah piah lamah tuna kan international boundary avanga mimalin harsatna an lo tawrh leh paltlang tawh te leh, harsatna an tawh zel tur tam tak hi kan unaute hian an pumpelh ngei ang le. Mahse kan beiseina leh duhthusamte hi nung reng se, he ramriin a kham ve phak lohna kan rilru chhungrilah hian eng ramri mahin min daidan ngai suh se.
- Ngulzaṭhuam, MCS