Written by
Vanlalhrima

Sava leh thingkung

BIOCONE

Mizote hi a hnam angin thingkung pawimawhna hriat lamah kan ṭhangharh nasa niin a lang. Tun lai hian mi tam tak chu ram kang veng leh ṭhelhin an buai a, kan hma lawka fur a lo thleng turah pawh hian sawrkar department leh NGO hrang hrang chu, sum leh tha tam tak senga thing phunin kan phe leh suau suau dawn niin a lang. Mimal leh pawl anga thing kan phun tam tawhzia ngaihtuahin, a hlawhtlinna kan hmu tam tawk lo niin a lang. Hetih lai hian sava leh thingkung inlaichinna hi sawi rik a khat em avangin tlem a zawng tarlan i han tum teh ang.

Thingkung

Mizote’n thingkung kan tih chin zawng zawng deuhthaw hi a zirmi te ṭawngkam takin “angiosperm” an tih zinga mi a ni. Angiosperm chu thingkung zinga a par leh rah nei chi tiin a sawi theih ang. Heng thingkungte hi anmahnia lo pung leh ṭai darh an ni lo a, inthlah chhawn/ pun dan kawng chi hrang hrang nei mah se, a pui ber chu an rah chhunga a chi aṭangin a ni ber.

Sava

Mizoramah hian sava chi hrang a tam a, pangpar zu dawt chi (nectarivores) te, thei ei chi (frugivores) te, rannung ei chi (insectivores) te leh sahel ei chi (carnivores) te leh kan sawi tak chi hrang hrang ei chi (omnivores) thlengin kan nei. Thei rah ei chi ho hian thei rah zawng zawng an ei kher lo a, rannung ei chi sava chi khat hian rannung zawng zawng a ei duh bawk hek lo. Sava tam zawk hi thingkunga bu chhep leh no nei ṭhin an ni; an chen leh khawsak tam berna chu thingkung a ni.

An inlaichinna ṭhenkhat

Pollination: Thingkung a lo kuhmum zawha a lo par hian a parah hian a pa chi (pollens) leh a nu chi (ovules) a awm
ṭhin. Heta a nu chi leh a pa chi hi pangpar pakhat ami pawh ni se, an intawn fuh loh chuan thing chi, ṭiak thei tur a insiam thei lo. Pangpara a nu chi leh a pa chi a intawn theihna atan hian thing chuan pawn lam (external factors) puihna a mamawh ṭhin. Ranung leh nungcha chi hrang hrangin pangpar zu an tlan zawng hian pangpara a nu chi leh a pa chi chu an lo intawn theih phah ṭhin. Hemi kawngah hian thingkung lian chiho parah chuan rannung aiin sava leh ramsa tenauho hi an pawimawh zual niin an sawi.

Dispersal: Pangpar-a a nu chi leh a pa chi a intawn fuh a, a chi a lo insiam puitlin hnuah pawh thingkung a lo nih theihna atan kal tlang tur kawng thui tak a la nei ṭhin. Thing chi chu a ṭiah theihna atan chuan, a rah (pericarp)
aṭangin awm ze neia lak chhuah a ngai a, awmze neia lak chhuah a nih hnu pawhin, a ṭo leh a ṭhan len theihna hmun tur- tui, nisa, leiṭha leh hmun awl a hmuh theihna laiah theh darh a ngai ṭhin. Hetianga thing chi thehdarh dan kawng hi chi hrang hrang awm mahse, thing tam berah chuan, nungcha hoin an putdarh (zoochory) hi a kawng pawimawh ber zinga mi a ni. Thing ṭhenkhat chi phei chu ramsa leh sava chaw kawng (digestive tract) a kal tlang phawt a, chumi hnua an ek chhuah loh chuan an ṭiak mawh hle. Hetianga thing chi put darh kawngah hian sava chuan thui tak tak leh hmun zau tak takah thlawh kual puiin a ṭhehdarh ṭhin avangin a pawimawh zual em em a ni.

Care: Thing chi chu a lo insiam ṭan dawn aṭanga thingkung puitling a lo nih hnu thlengin natna hrik, rannung leh a eichhe theitu chi hrang hrang lakah ven leh enkawl reng a ngai. Sava tam zawk chuan an awm dan tura Pathianin a ruat angin, heng thing eichhetheitute hi chaw atan an lo ring ve hlauh thung. Sava te hian, an chaw zawnna a nih miau avangin, thingkung chu a lo kuhmum aṭanga a puitlin thlengin an veng a, sava leh thingkung hi lak hran chi an ni lo. Hetiang lama mithiamte’n an zirchianna
aṭang chuan, “Sava chi hrang a tam poh leh thingkung chi hrang a tam a, sava an tamna hmunah chuan ram bua tawh pawh a insiam ngaw leh hma bik. Sava tamna hmunah chuan thingkung a hrisel bik a, thingkung dam hun chhung pawh a rei bik,” tih hi an khaikhawmna a ni.

Mizote’n thingkung phun kan uar hmaa kan khaw dai leh chheh vela thing ding ngaw khep khup zozai phuna enkawlna atan Pathianin eng hmanrua nge a hman? Kan mimal, NGO leh department-in thing kan phun hnem tawhzia leh a puitling tlemzia kan chhut rual hian, tlaiberh pakhat lekin thing a phun zat tur leh ramhnuaia thing ding
ṭhuau mai hi engtia lo awm nge tih hi chhut thlen a va hun em. Ṭhahnemngai taka thing kan phun rual hian Pathianin kan tana thing min phun sak leh enkawl sak tura a ruat- Sava-te hi kan ngaihthah leh si em?

- Vanlalhrima

Reference:

1. Acta Zoological Sinica - The Role of Birds in Seed Dispersal and Its Consequences for Forest Ecosystems - Barbel Bleher & Katrin Bohning - Gaese

2. International Commission on Tropical Biology & Natural Resources - Seed dispersal and frugivory in tropical ecosystems - K.E. Stoner & M. Henry

3. Seed Dispersal - Meredith Kueny, Cornell’s University Naturalist Outreach

4. The Ecology of Seed Dispersal - Anna Traveset, Ruben Heleno & Manuel Nogales

5. Pollination Biology and Fruit Dispersal - The Pennsylvania State University

6. Bird life of woodland and forest- Fuller RJ