Written by
Zohmingthanga Tlau

'Pa Valai kan pul' tih kha

Tunlai khawvelah chuan social media a chak tawh a, amaherawhchu black and white-a thuziak hi 'document' a nih avangin kan la ngaihlu hle tho a ni.

Thuziak leh interview lama mite hriat hlawh tak Pu RK Lianzuala thuziak kha Facebook-ah ka lo hmu a, a thupui chu 'Pa Valai Kan Pul' tih a ni. Kha ta a thuziak khan ngaihtuahna a hruai thui a, zir tur tam tak a awmin ka hria. Kha thuziak aṭang khan thil ṭhenkhat ka ngaihtuah a, zu chungchang hi chhui chiang lehzual deuhin zu man tlawm lutuk lakluh phalna sawrkarin a pe ta zel mai hi a fuh ber ang em tih hi zawhna lian tak a ni thei.

Company lam chuan zu an rawn thawn luh tur hi a him chin angah chuan an siam ngei a rinawm a, chutih rualin zu man tlawm chi, Mizoram chauh rawn 'target' hi a awm theiin a lang. Hei hi kan chhui chian vat a ngai. Mizorama zu rawn zuar tur hian Com-pany te chuan Section 67 of the Mizoram Liquor (Prohibition and Control) Rules, 2014 (Rule 32)-in a tarlan behchhanin kum khat atan cheng nuai khat a sen a ngai a, chu chu registration fee a ni. He registration fee hi awhawm hle mahse a rawn dil apiang kan lo register ngawt hian a him ber em tih hi kan in zawh nawn fo a ngai ang.

Company ṭhenkhat zu rawn zawrh hi a man a tlawm viau mai a, Zo Rum hi um khat Rs 140 a ni a, Golf Club hi um khat Rs 138 a ni a, Zino Rum hi Rs 130 a ni. Whisky lamah pawh Stallone hi Rs 140 a ni a, Golf Club tho hi Rs 138 niin Caravan hi Rs 130 a ni. Heng brand hrang hrangte hi hriat ṭhan a ni lo a, state thum talah an zuar em tihte hi ngaihtuah thar a ngai a; an lo zuar a nih pawhin an hralh tam dan dinhmun (sales volume) kan hriat a ṭha. Chuti a nih loh chuan kan state-ah hian hralh phalna kan pek hi ennawn a ṭul hmel a ni.

Kan state chhunga zu an zawrh dawn hian Company-in a tarlan tawh angin cheng nuai khat an sen a ngai a, chumi hnu-ah chuan Section 67 MLPC Rules 2014 (Rule 32) in a phal angin Company hian Rs 20000/- kum tin chawiin brand thar hi an rawn zuar reng thei a. Heti a nih chuan brand ṭha lo pawh engtik lai pawhin an rawn zuar thei dawn tihna a ni.

Mizorama brand lar lo tak tak rawn zuar tur hian an kawng hi a awlsam viau a ni. Zu chinchang hre lutuk lo pawhin an hriat ve ṭhin chu Mc Dowell, Old Monk etc. te chu 'known brand' a ni a, heng hi a man chu a hniam a, mahse mite hriat hlawh leh hlauhawm lova ngaih a ni.

Mizoram chhunga zu zuar tur hian Company te hian State sawrkar Excise and Narcotics Department-ah phalna an lak a ngai a, registration an tih tawha pawisa chawi ngai an chawi tawh chuan an siam ang ang kha an rawn zuar thei a ni. Engkim an tih fel tawh chuan bonded warehouse kan neih ang angte hi an rawn nawr 'pressure' tawh ṭhin avangin anni tan lak loh ngawt kha a theih tawh loh a, chutah 'retailer' lamin an lo lak leh a ngai a ta ṭhin a ni.

A thui zawk thlir chuan tualchhung siam zu zawrh
ṭhinte kha a man pawh a to lutuk lova 'tikte khat' an tihte kha chow funna kawr sei pali te kha a ni mai ṭhin; hei hi kan 'survey' tawh a ni. Tikte khat man chu Rs 150 a ni tlangpui a, mahse Mizo siam rakzu te hi tui pawlh ngai lem lo a ni a, fun li hi a tam lo hle. Tunah chuan whisky um khat Rs 130-in kan lei thei a nih chuan zu duh zual tan chuan in tam pawh a awl hlein a rinawm.

Pu RK Lianzuala thuziak ang khian mahni kan pawi-mawh ber a, chutih laiin mahni pawimawh viau mahse man tlawm lutuk, a 'brand' pawh kan hriat ngai miah loh kan zuar tam viau hi chu a fuh lo thei viau a ni. Ngaihtuahna thar hmang i la, registration rawn tih tumte hi i zirchiang zel ang u - a la tlai lo ve.

- Zohmingthanga Tlau