Written by
Isaac Zoliana

HISTORY OF MIZO GRAMMER MIZO ṬAWNG KALPHUNG CHANCHIN KAL ZEL

Mizo Grammar hi Mizovin A AW kan neih hma 1869 khan, Thomas Herbert Lewin chuan The Hill Tract of Chittagong and the Dwellers Therin, with Comparative Vocabulary of The Dialects, tih a lo ziak tawh a. Hetah hian Mizo ṭawng kalhmang eng emaw zat chu ni-a a hriat dan a lo ziak tawh a. Kum 1873 khan amah vêk hian Hill Poverbs of the Inhabitants of the Chittagong Hill Tracts, tih alo ziak bawk a, amah vek hian kum 1874 khan Progress of Colloquial Excercises in the Lushai Dialect of the DZO of Kuki Language, with vocabularies and Popular Tales tih a ziak leh a. 

Kum 1877 khan George Campbell chuan, Specimens of Language in India Including Those of Aboriginal Tribe of Bengal, the Central Province and The Eastern Frontier, tih a ziak bawk a. 

Kum 1880 khan G.H. Damant chuan Royal Asiatic Journal-ah Mizo ṭawng chanchin tlem a zawng a lo ziak tawh bawk a. Kum 1891 kha Falam District Deputy Commissioner, H.G. Hooke chuan Mizo A AW B hi a lo siam tawh bawk a ni.

Kum 1884 khan Dr. Brozo Nath Shaha chuan, Grammar of the Lushai Popular Language, to which are appended a few illustrations of the Zo or Lushai popular songs and Translations from Aesop’s Fables tih bu a lo ziak tawh bawk. 

Kum 1893 ah Pu Buanga leh Sapupa-ten Mizo A AW B min siamsak a, anni hian Mizo Grammar chu an khawih lo.

Welsh missionary F. J. Sandy khan Mizo Grammar chu a ziak ve nual a. Double adverds, ti-a a hming a phuah chu bu tê deuhvin a chhuah a. Mizovin A AW kan neih hnu-a Mizo Grammar kan hmuh hmasak ber a ni. 

Mizo lehkhathiam zinga Mizo Grammar ziaktu hmasa ber chu R. Buchhawna, B.A, A.J.C.S a ni. Ani ziak pawh hi a bu a lian vak lo. F.J. Sandy siam nen khan a intiat. R. Buchhawna hian English grammar ṭawngkam hmangin Mizo ṭawng kalphung hrilhfiah a tum a. Mizo ṭawng kalphung leh English ṭawng kalphung a inang si lo va, chu chuan a tibuai hle. 

Vankhuma kha Mizo High School-a Mizo ṭawng zirtirtu ber a ni a. Ani pawh khan Mizo ṭawng kalphung chu bu tê reuh tê hian a ziak ve a, English grammar ṭawngkam a hmang lo. 

K. Zawla khan, kum 1969 khan Mizo grammar a ziak bawk a, a hmaa ziaktute ai chuan a ziak chipchiar zawk. Mizo ṭawng kalphung hrilhfiah nan English grammar ṭawngkam, Noun, Verb, Pronoun, etc. tih a hmang vek a, parsing leh analysis te pawh a telh.
MBSE hnuaia zirna kan ramin kalpui hnu hi chuan Mizo grammar chu  an ziak ta sup sup a, High School-a hman chi a ni deuh ber. English grammar ṭawngkam hmangin Mizo ṭawng kalphung sawifiah an tum a ni ber a. Mizo ṭawng aiin an hrilhfiahna Sapṭawng, English grammar ṭawngkam an hman chu zirlai tan chuan hriatthiam harsa an tih ber a ni. 

Tun hnaiah hian Mizo grammar bu tê deuh leh chhah ve deuh kan hmu a. Mizo grammar bu kan neih thar ber berte pawh hi English grammar ṭawngkam veka hrilhfiah a ni. 

Sapṭawngin a pawlh chuat mai, Mizo ṭawng kalphung zir nan zirlaiten hmang dawn se, an hrillfiahna English grammar ṭawngkam hi hriatthiam loh an ngah ngawt ang. A pawimawh lai apiangah English grammar ṭawngkam an hmang zel a. A bu pum en hian English grammar, Mizo ṭawngin an siam a ni. 

Mizo grammar siamtuten Object hi ‘Tuartu’ an ti deuh zel a. English grammar-ah pawh Mizo grammar-ah pawh object hi ‘Tuartu’ tih tur a ni lo hrim hrim. Kan sawi tum ber kha object chu a ni. Kan sawi tum kha ‘Tuartu’ chu a ni lo. 
Kum 1992 khan Synod Publication Board chuan Mizo grammar buatsaih turin heng mite hi a sawm a:
1.  Rev. Z.T. Sangkhuma
2.  R. Zuala
3.  B. Lalthangliana
4.  Dr. H.L. Malsawma
5.  Upa V.L. Bawiha 

Rev. Z.T. Sangkhuma hi Convener atan a ruat a. Heng mite kutchhuak Mizo grammar hi Mizo grammar ziak tawh zawng zawngah Mizo grammar a ang ber. Sapṭawng hmuh tur a vang hle mai. English grammar ṭawngkam an hmang lo.
Mizo grammar-ah hian Sapṭawng a tel tur a ni lo. Grammar chu inanna lai pawh a awm ngei ang. Mizo grammar-a English grammar ṭawngkam hmangte hian English grammar, Mizo ṭawngin an ziak a ni tih zuk inhre hlek lo ia! Mizo Ṭawng kalphung, (Mizo grammar) ziak hi chu an la hlat hle. 

Lt. Colonel  J. Shakespere-a lehkhabu ‘The Lusei Kuki Clans’ Bung 6-na ah  Mizo ṭawng grammar chu engemaw chen a lo ziak bawk a ni.