PATHIAN THU AWIHNA HMUN?
A KAMKEUNA
Khawvel pumah hian pãwl hrang hrang rinna hrang nei 4,000 dawn lai an awm. Chung zinga 75%-te chu Buddha, Hindu, Kristian, Juda, leh Islam sakhaw zuitute an ni. Khawvelah Kristian an tam ber a, tluklehdingawn 2.4 an ni. USA ah Kristian tam berin maktaduai 253 an awm a, Brazil-in dawtin maktaduai 185 leh Mexico-ah maktaduai 118 an awm a ni. India ramah hian Hindu, Muslim, Kristian, Sikh, Zoroastrian, Buddhist, Jain, Judaism, leh Bahai-te an awm a. Tichuan khawvela sakhaw lian deuh deuh intam hleih dan tlangpui tarlang ila: Kristian 31.1% Muslim 24.9%, Irreligion (15.6%); Hindu 15.2%; Buddhist 6.6%; Folk religions 5.6% an ni. India ramah hian vbc 17.22 mipui tam zawng chhuta 14.2 % lai hi Muslim an ni. Hetih lai hian India ram puma Kristian awm zat chu maktaduai 28 niin 2.3% chauh an ni. Hindu erawh 79.8% lai an tling. India ram puma Kristian tamna ber chu Kerala a ni a, maktaduai 6.14 awmin a mi cheng zaa 18.4% an ni. State mila chhut chuan Nagaland-ah Kristian 88%, Mizoramah 87.5 % leh Meghalaya 75%; Manipur-ah 42% leh Arunachal Pradesh-ah 30% an ni.
PATHIAN BIAKNA HMUN
Khing sakhaw hrang betute khian an zãwl tawk ṭheuhah uluk tak leh zah takin an Pathian ṭheuh chu an be ṭhin. Sakhaw biak a inang lo ang bawkin an biak dan phung leh an biakna hmun hming pawh a inang hek lo. Mahse, tute mah hi an inhmusit thiang lo va, an sakhaw biak ṭheuh humhim tur chuan thih thain an ṭang ngam vek a, an nunna an thãp ngam vek bawk ṭhin a ni. Hindu-ho hian Mandir-ah inkhawmin an pathian chibai an buk a, muslim-hovin mosque (masjid)-ah an pathian chibai an buk a, Kristian chuan Biak in (church)-ah Pathian nung chibai an buk a, Sikh-ho hian gurudwara-ah an pathian chibai an buk a, tin, Jain-ho hian Basadi-ah; bahai-ho hian Temple (Mashriqu'l-Adhkár)-ah; zoroastrian-hovin Atashkadeh-ah, Juda-hovin synagog-ah chutiang zelin an biakna hmun hming pawh a inang vek lem lo. Mahse, an biak in ṭheuh chu an zahin an uluk em em ṭheuh a, an vãwng thianghlim em em vek a; Kristian tih loh sakhaw dang zawng zawngte phei khi chuan an biak inah tu ma'n pheikhawk an bun lut ngai lo niin a lang. Pathian nung be awm chhun Kristian ber hian an biak in hi an zah thiam lo hle a nih hmel; khawthlang ramho intihparatna ṭha lo tak chu entawnin biak inah pheikhawk an bun lut miah miah mai chu a nih hi! Hetih lai hian Josua pawh khan Pathian maichama a din dawn chuan a pheikhawk a phelh ṭhin a ni.(Ex. 3:5; Jos 5:15; TT. 7:3). Kan tet laiin Zodin Square-a Kali Mandir kawtah khian Hindu inkhawm lai kan en ṭhin a, kawngkapui luh dawn doormat-ah an pheikhawk an dah ṭhup ṭhin a; ṭhenkhat chuan an lo bun haw ruksak ṭhin niin an sawi bawk. Tun thleng hian an pheikhawk an la dah thup ṭhin. Kristian Biak ina tih zawk ãwm tak tih ve erawh kan tum lem lo a nih hmel? Synod-in a rel hunah kan la dah ve mahna le?
THU KAN AWIHNA HMUN?
Mizo kristiante hian khawtlãng tana phusakna (social activities) hnatlang chihrang hrang, cultural club, sporting club, eco club, MUP, MHIP, NGO, Pressure group, YMA, NCC, Cleanliness, Kohhran hrang hrang thalai, Hmeichhe pawl, pavalai, BMP etc. sawi tur tam tak a la awm thei. Hun ãwl nei hman lek lovin inkhãwm chi hrang hrang kan ngah hlawm hle bawk a, chumi karah Inkhãwmpui chi hrang hrang eng emaw zat a la awm cheu bawk. High Sikul Principal pakhat ka kawmnaa a sawi danin HSLC Result-ah an Sikul naupang zinga Mizo naupangte'n non-Mizo an phak ngai loh chhan chu; Kohhran thil leh khawtlang thilah Mizo naupangte chu an chhuak nasa lutuk a, hnam dangho chuan an lehkhazir chiah an ngaihtuah avangin kum tawp ekzamah an tiṭha zawk zel ṭhin niin a sawi.
Hei vang hi em ni ang? Mizote hi lehkhathiam tam lam tehna literacy percentage-ah 91.33% ni pha siin, academic lamah erawh kan tlahniam hle a, IAS leh Civil service lamah pawh kan lan phak ngai tawh loh le? Inngaihtuah chian kan ngai takzet ta.
Kristian kan nih kawngah Kohhran tinte'n thawhlãwm kan uar em em a, kan ṭawngṭãi taima hle a, inkhawm prawkram chi hrang hrangah kan kim ṭhup ṭhup a, sual nei lo ang maiin kan biak in ṭheuhah thawmhnaw nalh tak tak nen thuam famkimin Pathian kan fak a, pulpit tlanga lãwn pha chin leh chanvo nei pha chinte phei chu Biak inah nanana chuan, "An kã pawh zen ila min seh lo vang," tih tur vekin kan ṭhain kan zaidam hmel a, zing ṭawngṭãi inkhawm thlah ngai lo, chawlhni inkhawm chawhma-chawhnu leh zan inkhawm zawng zawng bawhpelh ngai lo deuh vek kan ni hial ãwm e. Mahse, heti khawpa Pathian pawh ṭha si, Biak in luahlum hnem si hian pawn lamah erawh Pathian thu kan nunpui tlem ṭhin hle lawi si hi eng nge a awmzia ni ta ang le? "Tin, nangnin eng atan nge, ka thu zãwm si lo va, ‘Lalpa, Lalpa,’ mi tih ṭhin? tih zawhna hi kan ngaihtuah a ngai hle mai! Inkhãwm kim, Kohhran hnatlãng pelh ngai lo, thawhlãwm hlah lo, pulpit leh ṭantu leh chanvo chi hrang hrang bawhpelh ngai lo, zing ṭawngṭãi inkhawm pelh ngai lo si hian a lawm hmun danga a chhuah vahnaah hmangaihna te, hlimna te, remna te, dawhtheihna te, ngilneihna te, ṭhatna te, rinawmna te, thuhnuairawlhna te, insumtheihnate a nei leh ngai si loh? Pathian thu hi Biak in chhungah chauh em ni awih tur ni ang le?
A TLÃNGKAWMNA
Hringnunah hian thil ṭha leh ṭha lo hi a awm vek a, ringtu leh ring lotuteah pawh, mihring reng rengah heng ṭhatna leh ṭhat lohna hi a awm vek a ni. Pathian biak ina kan inkhãwmnaah leh Kohhran thila kan chhuahnaah thlarãu rah kan nei ṭha hle a; hmun danga kan vah chhuahnaah erawh kan nungchang chhe zawk inngaihna te, bawlhhlawhna te, hurna te, milem biakna te, dawithiamna te, huatna te, inhãuna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, awm hranna te, rin hranna te, itsikna te, zu ruihna te, zu hmun hlimnate'n kan nun a luah khat leh si ṭhin.
Bazara chawhmeh to uchuak taka zuartu tho kha a lawm zing ṭawngṭãi inkhawm pelh ngai lo tho kha! Buk tling lova sazuar leh MRP aia tova bungraw hralh ṭhin tho kha a lawm pulpita lãwn ṭhin leh Sunde Sikul zirtirtu ṭhin tho kha. Taxi leh 2wheeler taxi chuan man bituk aia tam lak ching tho kha a lawm ṭantu dinhmuna ding ṭhin kha! Ṭhenawmte ram nêka Revenue leh court-a buaina siam ching deuh tho kha a lawm pulpita sermon sawi ṭhin leh hnatlan pelh ngai lo kha! Mahni hna thawk peih lova aikal lak ching leh mi ram/in hmun to uchuak taka commision ching ṭhin tho kha a lawm pulpit leh lecturn-a lãwn ṭhin tho kha! Mi dawra leibat ching pek leh ngaihsak si lo, ṭhenawmte rel ching tho kha a lawm ṭawngṭãi uar leh haleluiah amen uar deuh tho kha! Mi nu/mi pa pawmlai nei tih hre renga mi chhungkua chawk buaia mi pawisa puka bum ching ṭhin tho kha a lawm inkhawm taima leh inkhawmpuia kal peih deuh tho kha! Phai ram kal changa nawhchizuar dãwr ching leh mite hmuh phak loha zu ruih, damdawi ruih ching leh KS dãwr ching tho kha a lawm fuihna thu sawi paha mittui tla hluam hluama ṭawngṭãi ching ṭhin tho kha! Sorkar pisaa intifekfawn leh intikhirh dãwr har em em ṭhin tho kha a lawm Kohhran upa leh tual upa Kohhran tana ṭhahnemngai taka thawk ṭhin kha! Pawisa lem leh smuggling hrang hrang hmang leh eiruk sum hmanga inchhek arbãwma sawma pakhat a hlãwma bank cheque ngata pe ṭhin, cement concrete building chatlak miah lova sa zawm zat ṭhin tho kha a lawm zaikhawm, inkhawm, Inkhãwmpui ngai pawimawh em ṭhin pavalai leh Kohhran upa, tual upa leh rawngbawltu viak ṭha deuh ṭhin tho kha!
Nun chawhpawlh, a langa ṭhatna mai hian chhandamnaah awmzia a nei si lo. Biak ina kan zemawi leh ze ṭha tinreng kan lan chhuahtir ang tho hian kan awmna hmun apiangah a takin lantir ni ila chu, kan Zoram hi a va han nuam dawn tehlul em! Biak inah chauh Pathian thu awih Kristian nih ai chuan, englai pawha khawikipa kan awm pawha Pathian thu awih nih hi a ṭha zawk tih i hre nawm mawlh teh ang u.
- Dr. C. Lalrampana