Written by
- Mahmuaka Chhakchhuak

KHUANGCHAWI THLA KAN THLENG LEH TA

October thla hi Mizorama hun nuam ber leh thla en zual lai ber hun a nih avangin kan pi leh pute chuan he hun hi Khuangchawi hun atan an hmang ṭhin a, chuvang chuan thla hmingah pawh Khuangchawi Thla an lo ti a ni. Khuangchawi tur hian a té berah sechal pahnih, sepui pakhat leh vawkpa pahnih talh a ngai a. Heng an ran talhte hian awmze hrang ṭheuh an neih avangin an ngai pawimawh em em ṭhin a; Vawk pahnih an talh zinga a té zawk chu ‘Puithiam sa’ an vuah a, a dang pakhat chu ‘Sa’ biak nan an ti a. Se chal pahnih chu ‘Khua’ biak nan a ni thung. Sepui chu tlangphal an ti a, mualbuh tura tih a ni a, naupang pual deuh a niin buhchiar loin an chhum a, ruai an siamsak ṭhin. A neite chuan sial ṭhahnem tham tak an talh bawk ṭhin.

Khuangchawi ṭum hian Sechhun ṭuma an tih ang thoin sathingzar te, zu tur buh den te, sa thla khung te, thlahhrut te, zuzo hla chhamte a tel vek a. Thingfar zana nula leh tlangval tlaivar ṭhaka zaiho te, sumdeng zu siak chhuaha 'Nopui' hlante pawh a tel vek a ni. Hetianga khuangchawi tura inbuatsaih a ngaih ṭhin avang hian a hautak em em avangin a hma lam thla thum vel aṭangin an lo inbuatsaih lawk ṭhin. Chawngchen leh Sechhun ai pawha ropui zawk a nih avang hian khuangchawi thei ngatte hi chu mi neinung tak an nih pawh a ngai a ni. (Zoram Encyclopedia 274) Khuangchawi tan niah chuan nula leh tlangval rualin a hma thla thum vel tawha sathing an lo zar tawh chu an phur a, pavalai tlem leh tlangval ṭhenkhatin sial an hling thung. Hnung lam aṭangin mipuiin haw haw chungin an zui a, sial chu an vaw zuang tawr tawr ṭhin. Hemi niah bawk hian pathlawi leh fatu hoin chawngpa in chhe lai an lo siam ṭhain thawmmawlte an lo do ṭha bawk a. Chu'ng hnathawkho zawng zawng in tur chuan an farnu upa berin zu a lo hung chhuak a, vawkin ruai an siam bawk ṭhin.

Zan lamah chuan chawnfang ang bawkin ‘Thingfar Zan’ an hmang leh a, tlangvalho kapkalakah nula an ṭhu a, chu chu ‘Chawi’ an ti a, ‘Ngai’ an ti bawk. Chutiang chuan an zai tlaivar zak ṭhin a, farnu upa berin Farzu a rawn hungchhuak lehin sumdeng zu thlum tak, nula leh tlangval chawng buh dengtute puala sak chu an siak bawk ṭhin. Sum deng zu an siak apianga an tih ṭhin angin, Val upain tlangval tlawmngai filawr chawimawina ‘Nopui’ a hlan ṭhin. A tuk chu ‘Puzu Ni’ a ni a, Se chhun ni a ni. Puzu ni a nih ang ngeiin nu leh pa lamah puin zu a hung a, zan lamah pawh tu mah haw loin tlaivar zakin an zai a, zu an inho ṭhin. A ni thum ni chu khuangphuar ni a ni a, ruai ni a ni bawk a, vantlang tan tlang phal sepui ruhkawl leh sechal sa ṭhenkhat chu ruaiah an siam ṭhin bawk. Khuangchawi tur chuan sawhthing zai lep tlem, hmawlha thil tlar chu mi tirin a tawntir a, a puzawnte in banglaiah a va thiat a, chu chu khuangchawi nia ‘Thingdim’ tura sawmna a ni. A mi tirh chuan a va thiah hma chu a ṭawng thiang lo a, a thiah zawh chuan a thiahna pa chuan zu a lo zuk a, vawkpui a lo talhsak ṭhin.

A ni lina ni chu khuangchawi ni ber a ni a, khaw ṭhenawm aṭanga thingdim tura kal tura an chahte rawn kal ni a ni. Thingdim tura kalte chuan puan dum an sin a, khuang leh dar nen, silai leh feipui nen an infam rup ṭhin. Haituk (Thawlte) in zu an pai ṭheuh bawk a, val upain hma a hruai a, khaw luh dawn remchangah hlado chhamin silaiin tlang an tlir a, chu veleh khuaa mite chu hmuak turin zupeng akin an rawn tlan chhuak a, thingdimho chu vakawl lamin kal pahin an lam dual dual a, an intawh chuan an zu ken chu an intulh a, tuibur an inṭheh hut hut bawk a, a lo hmuaktute zinga upa deuhte chuan dar lam leh khuangpui lamin hma an hruai a, an hnungah mi dangte chuan vakawl lam bawkin an zui a, ropui takin khua an lut ṭhin a ni. Tichuan, Khuangchawi pa chu Thangchhuah pa (In lamah) zawh za zo a lo ni ta a, a duh anga zauin tukverh a hawng thei a, bahzar a siam thei a, vanlung pawh a siam thei ta a. Thangchhuah Puan a sin thei bawk a, Diar ṭial leh Vakul chang te, Pasalṭha ral that a nih bawk chuan Chawn leh Vapual chang an tawn kawp thei bawk a ni. Hetianga tawn kawp hi chu an ngai ropui hle ṭhin. (CHHIMTHLI DAILY NEWS Hmanlai PI LEH PUTE KHUANG CHAWI LEH SE CHHUN DAN. https:/www. facebook.com/groups/6511952542490/permalink/902706693669594/?Mibextid=2J Q9oc)

Tunlai hunah erawh hetiang khuangchawi hi awm tawh chiah lo mah se la; Khuangchawi thla erawh thla dang zawng aiin ngaihhlut a la ni reng tho a, Mizo thinlungah hian a hlutna hi a la reh tak tak thei chuang lo. Sik leh sa inṭhenna lamah ngei pawh Fur ruahtuiin hul lam a pan lai leh favang boruak thawt ṭan chhoh lai vel tak a nih avang hian boruak nawm hun lai tak a ni bawk a. Boruak vawtin min tuam ṭan a, boruak lum lutuk erawh kiang ṭan bawkin a chang chuan boruak lum chu kian hreh hmel takin chhun lamah phei chuan a han lum leh viau ṭhin bawk a, zan lamah pawh puan sin a nuam ṭhin viau tawh a. Favang boruak tak erawh hi chu a hun chhung rei lo te ni mah se la Nipui, Ṭhal, Favang leh Thlasikahte hian boruak nawm hunlai ber chu a nih si hi.

He Khuangchawi thla aṭang hian a lawm ni a lo rei tawh loh avangin Kohhran ṭhenkhatte chuan inkhawm hunbi chu tlemin an sawn hma hret bawk a, Office kai hunbi pawh tihdanglam a nih ṭhin kha. Hunbi lam chauh ni loin mihring khawsakna lam pawh tihdanglam a ngai bawkin chhungpui nu tan zing ni chhuakin a chhun tura thawmhnaw lum lam phochhuah a lo hun ṭan leh ta. Thlawhhma nei tan pawh a rah seng tura inbuatsaih hun a ni chho bawkin a ṭhen tan chuan ‘Zem’ kual hun tak pawh a ni a. Nula leh tlangval tan lah he hun hi thing phurh paha loa chawhmeh zawn dun paha hmangaih biahthu inhlanna hun remchan lai tak a lo ni bawkin, a boruak hi a nuam chho viau zel mai. Sawi leh sawi hnu, zan lam hlei hlei hi a nuam a, bathlarah ṭingṭang kuaha zai nawm hunlai tak a niin; zan rei tak tak thleng pawha zai pawh a boruakah chuan a rem viau zel mai. Arkaiden zanah ngat phei chuan pathlawi tan pawh awm mai mai har tak a ni. Lungleng mi tante hlei hlei he hun hi a huphurhawm a, a nuam bawk si a, nunhlui ngaia kur nguai nguai pawh lo awm se la an dem awm hauh loh. Lusun tawh tante phei chuan mumang lama kan mi ngaih tak tak kaltate hmuh a awl bawk si a, zing kan han tho hi khua a har nghal em em mai zel a ni.

Bazar lamah pawh he hunah hian man tlawm tak takin thawmhnaw lum lam an pho chhuak ṭanin, a bik takin nuho chuan an bawr laih laih chho ṭan bawk a, chawhmeh zuar lam tan erawh he hunah hian thlai thar zawrh tur a tam vak tawh lo nain; Bawkbawn leh Samṭawk ilote pawh a tam vanglai a lo pelh tawh avangin a to deuh hlek tawh bawk a, Anṭam lam phei chu lei ngam loh tur hiala to a ni tawh ṭhin. Chuti chung chuan a mihring lam erawh kan zangkhai chho ṭan viau thung a, nipui khaw lumin min uap hrehawmna ata kan zalen ṭan tawh avangin kan ke pente reng reng pawh a zangkhai viau ṭan a, kan hmel pawh hmuh a nuam sawt viau a. Kawmchhak pa, Pu Tluanga lah hi a khawhar mu reng thei lo hian zing tak takah hian mi hi a rawn au leh luah luah ṭhin a, min auh zin vang nge ni min auh loh ṭum hi chuan khua a har thei lek lek zawk hial tawh a. Pathian zarah kan dam chuan naktuk zingah pawh min rawn au leh ngei ang a, a auh rin dan ang bawka chhang letin khel loin thingpui senhang ka lo inpui leh ngei ang. Eng anga zing pawh ni se la, naupang zing tho ṭahchhuak pu hmel an awm tawh ngai hauh lohna chhan pawh favang boruak a thawt ṭan tawh vang hi a ni ngei ang…

Khuangchawi thla kan thleng a, Favang boruak han thaw hi chu a nuam thlawt a lawm.

- Mahmuaka Chhakchhuak