PATHIAN THIL REL DAN CHU A VA MAK EM!
He hla hi Kristian Hla Bu no. 22-naa awm a ni a; David Charles leh D. Jenkins te phuah niin Rev. E.L. Mendus leh Lalhlira te lehlin a ni. He hla pumpui hian Pathian ropui zia leh rorel thiamzia te, Pathian ropuinaa mihring nepzia a tilang chiang hle a. Chang tin chu sawi loh, tlar tinah hian awmze thuk tak an inphum ru ṭeuh a; chu mai a ni lo, khawvel history tam tak a keng tel tite pawhin a sawi theih awm e. He hla hian chang 1-naah,
Pathian thil rel dan chu,
A va mak em!
Hriat phak rual loh a ni,
A tum zauzia
Tiin bul a ṭan a. Pathian ropuina leh a rorelna chu mihringte hriatthiam phak rual loh a nih bakah, khawvela thil thleng hrang hrang hriatthiam harsa tak tak tan chhanna a tling a. Tun hun ngeiah pawh hian a ni a, vanduaina kil tina thleng te hi a chhan tur awm ang han ngaihtuah pawhin hriatthiam a har a, hmuh fuh a har a nih hi. Mihring rilru chuan “a va mak em” a tih tlawk tlawk pawh Pathian rilruah chuan a fel em em a, mihring rilruin kan phak loh avang zawk a lo ni a. Thilsiama ten min siamtu ngaihtuahna kan phak loh hi thil mak a ni lo. A thil tum te, thil thlen chhante hi chik tak leh ngun taka kan ngaihtuah erawh a ṭul awm e. A tir aṭanga thil thlen dan kan chhui chuan Pathianin mihringte nena hlim taka len dun hi a duh ber em aw? a tih theih a. Chu chuan chhandamna aṭanga kan vawiin khawvel thlengin a rin lut thei a. Chuvang chuan mihring te chuan taksa hrehawmna hi tawrh har ti ṭhin mah ila, Pathian chuan kan thlarau ṭhatna tur hi a ngai pawimawh zel zawk a ni.
Thil te ber pawh a veng,
Van thil a rel kim e;
Pathian ruat ang zelin,
Engkim a thleng, tiin a chhunzawm leh a. Heng tlar diknate hi hmun tinah hmuh tur a awm a tih theih ang. Mi ṭhenkhat chuan thil engkim mai Pathian hnena thlen hi inthlahrunawmah an ruat ṭhin a; mahse kan samzai nen lama min hre kilh kelhtu a nih avangin kan thil tawn engkim a té ber thleng hian a hre vek tawh tho tho a, keinite chuan kan samzai zat pawh kan hre hleinem le. Chuvang chuan engkim mai hi a reltu chuan a rel fel em em a, a lakah chuan té lua a awm dawn em ni? Engkim hi a ruat ang zelin a awm a, chutianga thleng lo chu a awm àwm lo ve. Duhthlanna te pawh hi eng emaw chen chu nei bawk mah ila, a tawpah chuan Pathianin kan tana ṭha tura a ruat ang hian kan lo awm tho tho mai niin a hriat theih a; kan duhthlannaah hian tawp zel ila, kan chenna khawvel hi a buai chírí ngawt ang le. Kan duhthlan loh anga kan chunga a lo thlenin kan na a, kan rum ṭhin a; mahse kan tana Pathian remruat fel tak a lo ni zawk ṭhin a ni.
Chang 2-naah,
Khawvel ram pum pui hi,
Aman a veng;
A kutan an awm vek,
Ama relan;
Hetah lo ṭhiat mah se,
Hmun dangah a din thar;
Pathian ram din tur hi,
A tum a ni tih a lo awm leh a. He chang hian a hawl zau hle a; khawvel politics leh geopolitics bakah Pathian ram thlengin a huam tel hian he chang hi a tihausa em em a ni. Khawvel politics a ni emaw ram chhung politics emaw pawh ni se, thu inchuh reng rengin kan hmanhlel a. State pakhat chhungah ringawt pawh remna lam sawi ve mah ila, chu lam reng reng chu kan hawi lo. Kan ram zim teah pawh political party kan neih chhun te pawh remna duhin an inrem lo va; mipuite pawhin politics thianghlim duhin rilru leh ṭawngkam bawlhhlawh tin kan chhakchhuak ve mek tho a. Kan duh chu a thuhmun a ni mai thei e, mahse, a ngaihna kan hre lo va, kan rel fel hleithei lo chu a ni a. Hetiang kan nih mek lai hian kan zavaia min siamtu chuan kan duh a hria a, a ngaihna a hre bawk a, kan ngaihsak loh ber lai pawhin a kutah kan awm a. “Pathian ram din tur hi a tum a ni,” tih hian a kawh tum a thui hle a. ‘Pathian ram’ tih te hi hrilhfiah ngai tak, hrilhfiah harsa tak si a ni a. ‘Catechism of the Catholic Church’ chuan, “Pathian ram [chu] Thlarau Thianghlima felna te, remna te, leh hlimna te hi a ni,” tiin a hrilhfiah a. Chutih rualin van sawrkarna tih hawi zawnga hrilhfiah pawh a ni a; he lehkhabuah vek hian, “Vana sawrkarna tak tak, Pathian Ram chuan suahsualna zawng zawng chu a titawp thuai ang a, leilung hi paradis-ah a chantir thuai dawn,” tih a awm a. Hetiang ngaihdan ṭawmpuina hi Bible-ah pawh a chuang hmuh tur a awm bawk a. Chung zingah chuan Daniela 7: 13-14 ah, “Zan inlarnaahte chuan, ngai teh, van chhumte nena lo kal, mi pakhat, mihring fapa ang hi ka hmu a, Hmakhawsanga hnenah chuan a lo kal a, a hmaah chuan ani chu an rawn hruai hnai a. Tin, rorelna te, ropuina te, ram te a hnenah pek a ni a, mi tin te, hnam tin te leh ṭawng tinte zawng zawng chuan a rawng an bawl nan: a rorelna chu rorelna hlun, ral ngai lo tur a ni a, a ram chu tihchhiat rual a ni lo vang,” tih ziak a ni a. Heng hrilhfiahna aṭanga a lan danin Pathian ram chu he khawvel piah lam ram ni te pawhin a ngaih theih a, chu chu Pathianin a ngaih pawimawh leh a tum ber ni pawhin a lang. He khawvela kan buainate hi chu Pathianin second khatah pawh a ching fel thei a; mahse he tisa khawvel hi a pawimawh ber a ni lo. Ram ṭha zawk kan panna kailawn leh chu ram thleng tura kan inbuatsaihna mai a ni tih hi mihring famkim lo chuan hrilh hriat nawn fo kan ngai reng a ni.
Chang 3-naah hian,
Thim chhahna lai ber pawh,
A lo eng thin;
A buaina lai ber pawh,
Chiang tawk takin,
A lo veng fel thuai ang,
Thihna lui ralah chuan;
A thawh dan lan hunin,
Mak kan ti ang tih thu a lo awm a. Chang 1-na leh chang 2-na ah khan Pathian ropuina a lan rualin mihring nepzia a lang a; eng emaw zawnga ngaihtuah chuan a beidawnthlak zawng pawhin a thlir theih awm e. Chang 3-naah erawh chuan thawvenna leh beiseina a lo lang a, hei hian a tihahdamthlakin a khaikhawmna ang zawng pawhin a ngaih theih viau a ni. Mihring mitah pawh hian thim chhah vekah pawh awm mah ila, kan awm rei chuan ka hmu thei viai viau tho ṭhin a. Chutiang chuan kan nunna chhah a nih hma chuan eng ang pawha buaina emaw thim chhahah pawh awm mah ila, Lal Isua neitute chuan beisei tur kan nei ṭhin. “A lo veng fel thuai ang” tih ringawt pawh hi a hahdamthlak dan hian mihringin taksaa hahdam kan tih hi a kal pel a. A tlar dawt chiaha “thihna” lo lang pawh hian eng thihna lui nge a kawh tih zawhna a lo lang nghal a. A tawp kharna ah hian Pathian thiltihtheihna lo lang, chu chuan sual thiltihtheihna a ngamzia leh mihring ngaihruat thiam phak bak a nihzia a lo lang nawn leh hian, Pathian nung thiltithei kan neih avanga kan vanneihna leh beisei tur kan la neih avanga kan lawm tur min hrilh nawn a tih theih ang.
Pathian thiltihtheihna kan tar lan phenah hian a anpuia siam mihringte’n kan an lohna leh kan phak lohna inphum ru a hmuh theih a. Mihringte chu heti mai hi kan nih laiin Pathian hmuh theih loh, khawih theih loh thlarau a nih piah lamah amaha awm (self-existent) a nihna te hian a tiropui em em a. Engkimtithei (omnipotent) a nihna te hi he hlaah hian a lang fiahin eng hria (omniscient) a nihna te pawh hi he thu laimu pakhat hi a tih theih awm e.
Deism zirtirnaah chuan engkim siamtu chu Pathian ni mah se, enkawl zui lova ngaihsak zui lo niin an sawi a. He hla hi Pathianin a thilsiamte a ngaihsak zuia a enkawl zuizia tarlanna tha tak niin a ngaih theih a. Chumi chungchangah chuan zawhna tam tak a lo chhuak ṭhin a, chu pawh chu Pathian hmangaihna leh khawngaihna lantirtu ṭha tak a ni.
- Debbie Rinawmi