Written by
- Ruatfela Nu

MIPUITE U, THINRIM RAWH U

Democracy kalphungah zawm ramah chuan thil dik lo, mipui tawrhna a awma thinrim ngam hi khua leh tui thate mawhphurhna leh tihtur (duty) hlen ngei ngei tur a ni.


A khuh hawnna: Thalah tuikhur leh a hnar, sih leh luipui fintu luite tam tak a kangchat a, kan luipui ṭhenkhat pawh a kangchat titih a. Thingtlang leh khawpuiah tui kan harsa a, khua a lum si a, ni khatah vawi hnih vawi thum inbual duh mah ila, tui harsat avanga inbual thei lo kan tam awm e.

Mipui tam zawk chuan tuihna kangchah vanga tui harsat chhan kan ngaihtuah lem lo a, harsatna chu thil lo thleng ve pangngai, ruah sur duh lo vang emaw leka ngaiin, tun hun leh hma lam hunah eng harsatna nge kan hmachhawn zel dawn tih pawh kan ngaihtuah phah chuang lo a, hrehawm khawpa khaw lum leh tui harsatna chu a nih ang angin kan pawmin kan hmachhawn a, ruah sur duh lo thu sawi ang velin khawlum thu leh tui harsat thu kan inhrilh mai mai a, kan thinrim phah lem lo a ni.

Tichuan, hun a kal leh hret a, fur ruah tui tlak hun a rawn thleng a, hnianghnar takin tui thianghlim kan dawng thei tawh ang a, kan duh leh ni khatah vawi khat aia tam pawh kan inbual ang a, kan thuamhnaw balte pawh inthlahrung hauh loin kan su fai ngam tawh ang kan tih mek laiin, mipuiin tui thianghlim in tur an tlakchham loh nana mawngvawmba ang seka phe, Public Health Engineering Department (PHED) chuan, fur puiah tui renchem tura mipui hrilhhriatna thuchhuah an nei zur zut ta mai a, a chhan chu kan lui tui tlan a nu lutuk a, khawlin a thli fim thei lo a, khawl thlit fim tura pump luih a nih chuan khawlin a chhiat phah dawn a ni. Ṭhalah tui a tlem vangin tui kan harsa a, furah lui tui nut vangin kan harsa leh tho a. Fur a inṭan dawn chauh si a, a lungngaihthlak hle!

Hnianghnar taka tui thianghlim dawn letna tura chhiah pe mipui, hnianghnar taka tuithianghlim dawng tura dikna chanvo nei mipuite thinrim ngam tawh tak maw?

Tui kan harsat chhan avangin thinrim ngei ngei a ngai: Fur leh ṭhala tui kan harsat hian chhan a nei a, fura tui kan harsat chhan phei chu thinrimthlak, thinrimna ngei ngei tur a ni. Mahse kan thinrim chuang lo hi a hrilhhaithlak letling hial. District ṭhenkhat phei chu an lui tui tlan nut lutuk avangin thla khat zet tui a pump theih loh a, a rethei a hausain tui an lei a, furpuia tui sik lei ngat ngat mai chu a tha natthlak viau turah kan ngai mai thei e. Mahse, an tha a na lo niin a lang a, a chhan chu an thin a rim tlat lo. Thinrim se la chuan eng emaw an ti ngei ang. Heng district mipuite hian an lui tui nut chhan chu- mihringte suahsualnain a thlen chawp a ni tih an hriat loh vanga thinrim lo an ni mai thei e. Hria se la chuan an thinrim em em ang. Thinrim lohna chhan tur awm hek lo.

Thala tuihna kangchah vanga tui kan harsat chhan chu tuihna siamtu ramngaw leh nungcha kan tih chereu vang leh, tuihna leh tui tawmbuk zahna chhe tê mah nei loa kan suasam chhiat vang a ni a. Chumiah chuan kan vaiin mawhphurhna kan nei. A mawh phur lian ber chu kan aiawha dan ṭhate min siamsak a, ram leh hnam hmasawnna tur ngaihtuaha ruahmannate siam tura kan thlan lalte an ni. A dawtah chuan hmasawnna hna min thawhsak tura mipuiten kan chhiah pek tlingkhawm hmanga kan hlawhfa rawih (government servant) ho an ni. A tawp berah chuan mipui nawlpui, dan siamtu pawl thlang chhuaktu, mipui zawng zawng huapa hmasawnna rualkhai tak a awm theih nana chhiah petu (tax payer) te kan ni. Hetiang a nih avang hian ṭhala tuihna kangchat vanga tui harsatna chungchangah chuan keimahni leh keimahni chunga kan thinrim a ngai ta tihna a ni a. Thinrim rah chhuak tur chu insiamṭhatna a ni ang.

Kan thinrim khum tur dangte: Lui tui nut vanga tui harsatnaah chuan hmasawnna khingbai thawktu, kawng laitu pawl hrang hrang leh mimal leh department- in satute chungah kan thinrim ang. A chhan chu an kawng laih vung, an in hmun laihna vung leh in sak leh ṭhiahna hnawmhnawkte lamlian sir, kawr leh luia an paih ṭhin vangin kan tuitlan an tibawlhhlawh vek a. Aizawl khawpui enkawltu, Aizawl Municipal Corporation (AMC) in hmankhat daih sarang (single use plastic) a khap ṭhat loh vanga kan lui tui tlan, plastic chhiain a tibawlhhlawh lutukte hi huatthlala tak an ni.

Hetih rual hian National Highway & Infrastructure Development Corporation Limited (NHIDCL) chungah kan thinrim nasat berna tur a ni lawi a, an pawikhawihna hmun a tam a, a zuangin a tuartu mipui pawh kan tam a. NHIDCL hian an hnuaia contractor zawng zawngte chu environment dan leh hrai zawm chungin kawng an lai em tih an vil uluk hle tur a ni a, an vil ṭha lo a nih hi. Environment dan leh hrai zawm chunga lai tura hrilh a hnekin- an hnuaia contractor te hnenah, “Mizoram thing leh mau, a hmuna cheng nungcha, an kawr leh luite leh lui liante dimdawi duh suh u, Mizo ho chu an hlauhawm lo. Kan hlawkna tur chauh ngaihtuah chungin lamlian hi kan sialsak ang a, a langa mawiah kan timam vei pur ang a, mi mawl deuh chu an lawm em em tho ang a, hmasawnna ropui takah an ngai ang a, 'hmasawnna a awm chuan environment chu chhe tur reng a ni,' tiin kan thlavang an hauh pung pung mai ang. A hlauhawm deuh tur chu ambulance te kan pe ang a, waiting shed te kan siamsak ang a, an community hall te kan thawm ṭhatsak ang a, an environment kan tihchhiat hi min dodal ngam dawn chuang lo,” an ti?

NHIDCL te hian khiti ang diak diaka ṭawngkaa an ti lo a nih pawhin, a tak takin kan environment an suasam chhe vek a. India danpui leh dan tesep zawng zawng bawhchhiain an kawng laih vungin kan tuihna leh tui tawmbuk an chhilh chhe vek a. Fur tui tam lai pawhin tui kan harsat phah a. Chuvangin an chungah kan thinrim ngei ngei tur a ni.

Tin, state sawrkar link road laih leh hmasawnna ruhrel thawktu hrang hrangte chungah kan thinrim bawk tur a ni. Department hrang hranga mipui tana thawktu, mahni mawhphurhna hlen lote vanga kan tawrhna hi namen a ni lo. Khawpuia chengte tan phei chuan an bawlhhlawh thehthang dan bawlhhlawh tak hi thinrim lin hlurna tham a ni. State sawrkar ve rengruang hian leivung paihna leh in sakna hnawmhnawk (ṭawih thei lo) paihna hmun a siam loh vangin a rukin lamlian sir, kawr leh luiah te an paih ṭhin a, kan tui tlan luiah a lut a, kan tui tlan a bawlhhlawh phah lo thei lo. Hei vang hi a ni mai thei asin; a hnam anga kan hrisel loh em em?

Thinrimna thianghlim: Kan thinrim ang a, kan thinrimna erawh a thianghlim tur a ni. Kan dikna chanvo hauh mai pawh ni loin, kan ram siam ṭha turin i thinrim ngam tawh ang u. Thinrimna thianghlim (holy anger)-a thinrim hi ram leh hnam tana thil ṭul tawpkhawk a ni asin! Lal Isuan Temple-a tangka thlengtute leh inthawina ṭhuro zuartute dawhkan a namthluk a, hruihruala a vuak ang khan i thinrim ang u. NHIDCL dawhkan kan chum pawh a sàwt asin! Mi ṭhate hian sual leh a hnathawh hi kan dodal ngam a hun tawh. Mipuiten kan dikna leh chanvo humhim tura demand kan neih ngam loh chuan, vantlang tan mi hnawksak, ram leh hnam tana fa hrin man awm lo, mahni ram leh hnam chhan nan tih tur ti ngam loa dawihzep leh tlaktlai lo kan ni zawk tihna a ni.

Ni e, kan dikna chanvo kan hauh (claim) ngam lo a, kan thinrim ngam lo hi eng nge a chhan? Kan mawl leh at vang em ni? Politician leh sawrkar hnathawk lianho hian min lo rap bet rei tawh lutuk a, kan a zo vek tawh a, dikna chanvo kan nei tih pawh kan hre lo em ni zawk? Vai kawng lai pawlin an bawhchhiat theih zawng zawng dan bawhchhiain kan tui tlan lai an tihchhiat vek pawha thinrim ngam loh ringawt hi a mawlthlak lutuk! I sim hlauh ang u. Mawl hi a sim theih a nia, kan sim chuan khua leh tui ṭha kan nih angin thinrimna tur hun leh hmun dik takah thinrimna thianghlimin kan thinrim ngam tawh ang.

- Ruatfela Nu